برخی شرکت‌ها و کشتی‌های یونانی به کمک گسترده به روسیه برای دور زدن تحریم‌ها مشغول‌اند، اما دور جدید تحریم‌ها به زودی کار آن‌‌ها را دشوارتر می‌کند. این جمع‌بندی گزارشی است که مجله «فارین پالیسی» روز چهارشنبه، ۲۳ نوامبر (۲ آذر)، به قلم الیزابت برا، کارشناس موسسه «آمریکن اینترپرایز» و ستون‌نویس این مجله، منتشر کرد. 

آمریکا چند ماه پیش هرگونه واردات نفت خام از روسیه را ممنوع کرد و کشتی‌های روسیه در ضمن اجازه ندارند به بندرهای بریتانیا، اتحادیه اروپا و آمریکا وارد شوند. البته اتحادیه اروپا همچنان از روسیه نفت خام وارد می‌کند، اما ممنوعیت کامل این واردات از اوایل ماه آینده آغاز می‌شود. شرکت‌های یونان و برخی از دیگر کشورهای اروپایی در حال حاضر به صورت قانونی به صادرکنندگان روس کمک می‌کنند که نفت خود را به مقصد مورد نظر برسانند. اما یکی از مهم‌ترین کمک‌ها به روسیه، از سوی ناوگانی از کشتی‌هایی می‌آید که هیچ‌ جا ثبت نشده‌اند و قصدشان دور زدن تحریم‌ها است. این کشتی‌ها سابقه حمل‌و‌نقل کالاهای ممنوعه ایران، ونزوئلا و کره شمالی را دارند و حالا به روسیه کمک می‌کنند. الیزابت برا گفت این «ناوگان ارواح»، تحریم‌ها را زیر سوال می‌برند و باعث خطر در دریاهای آزاد می‌شوند. 

پیش از این، نهادهای ناظر بر کشتیرانی جهانی به حضور گسترده نفت‌کش‌های تحت مالکیت یونانی‌ها در بندرهای روسیه، از جمله اوست-لوگا، پریمورسک، نووروسیسک و سنت پترزبورگ اشاره کرده بودند. بسیاری از این کشتی‌ها به کشورهایی همچون ترکیه، چین و هند می‌روند که جای مشتری‌های غربی روسیه را گرفته‌اند. در عین حال، نفتکش‌های بزرگ یونانی در ابعادی بی‌سابقه از بندرهایی مانند کالاماتا در یونان و مارشاشلوک و مارشاشکالا در مالت، به هند، چین و امارات متحده عربی می‌روند. این گزارش اشاره می‌کند که یونانی‌ها با نفتکش‌های کوچک‌تر نفت را از بندرهای روسیه در دریای سیاه می‌گیرند و پس از توقف در یونان، آن ‌را به مشتریان آسیایی می‌رسانند. بیهوده نبود که ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌ جمهوری اوکراین، تابستان سال جاری میلادی در یک نشست اقتصادی در یونان، از شرکت‌های کشتی‌رانی یونانی انتقاد کرد که کمک بزرگی به حمل و نقل نفت روسیه می‌کنند.

کارشناسان می‌گویند اقدام بندرها و شرکت‌های کشتی‌رانی یونانی تاکنون قانونی بوده است. اما از پنج دسامبر ۲۰۲۲ که ممنوعیت اتحادیه اروپا آغاز می‌شود، چنین نخواهد بود و شرکت‌های این کشور، که عضو اتحادیه اروپا است، دیگر نخواهند توانست این تجارت پرسود را ادامه دهند. دو ماه بعد، پنجم فوریه، ممنوعیت شامل محصولات پالایش‌یافته نفتی روسیه نیز خواهد شد. آمریکا هم اعلام کرده است که از پنجم دسامبر هرگونه حمل‌و‌نقل نفت خام روسیه را ممنوع می‌کند، و تحریم‌های بریتانیا علیه نفت و محصولات نفتی روسیه نیز از همین روز آغاز می‌شود. 

الیزابت برا که در «کمیسیون آمادگی ملی بریتانیا» نیز  عضویت دارد، می‌گوید از این روز به بعد احتمالا شاهد فعالیت‌های غیرقانونی کشتی‌هایی خواهیم بود که چون ثبت نشده‌اند، انگار نامرئی‌اند. این کشتی‌ها نه پرچم کشوری را حمل می‌کنند، نه شماره ردیابی «سازمان بین‌المللی دریانوردی» دارند، و از نه بیمه تجاری برخوردارند. این کشتی‌ها دستگاه «آی‌ای‌اس» (چیزی شبیه «جی‌پی‌اس» برای کشتی‌ها) خود را نیز خاموش می‌کنند تا مقام‌های مسئول آن‌ها را پیدا نکنند. کارشناسان می‌گویند حدود ۲۰۰ کشتی با این ویژگی‌ها در جهان فعالیت می‌کنند که نظارت بسیار کمی بر آن‌ها اعمال می‌شود. این کشتی‌ها به کشورهایی مثل ایران، کره شمالی و ونزوئلا، برای دور زدن تحریم‌ها یاری رسانده‌اند. 

در این گزارش آمده است که «ناوگان ارواح» به سرعت در حال رشد است و تخمین زده می‌شود که هم‌اینک سه برابر بزرگ‌تر از ۹ ماه پیش باشد. کورمک مک‌گری، تحلیلگر دریایی شرکت مشاوره ریسک «کنترل ریسکز»، به «فارین پالیسی» می‌گوید: «اگر به ایران نگاه کنید، می‌بینید که به‌رغم تحریم‌های گسترده بین‌المللی، ورود و خروج کالاها به کشور انجام می‌شود. و جای تعجبی هم ندارد که خیلی از کشورها در مورد کشتی‌هایی که وارد بندرهایشان می‌شود، زحمت تحقیق به خود نمی‌دهند.»‌ این کارشناس می‌گوید که با این حساب، تحریم‌ها موثر نخواهند بود، و می‌افزاید: «نیمی از جهان واقعا وقعی به تحریم‌های غرب علیه روسیه نمی‌نهد، و اعمال این تحریم‌ها بسیار دشوار است.»

برا توضیح می‌دهد که مسکو از تهران،‌ پیونگ‌یانگ و کاراکاس راه‌های دور زدن تحریم‌ها را آموخته است؛ مثلا ارزان‌تر فروختن محصولات که باعث می‌شود کشورها انگیزه بیشتری برای بی‌توجهی به تحریم‌ها داشته باشند. اما این حرکت نه‌تنها غیرقانونی، که خطرناک است. این کشتی‌های ثبت‌نشده، با اینکه محصول خطرناکی مثل نفت حمل می‌کنند، بیمه ندارند. به گفته الیزابت برا، دولت‌های کشورهای تحریم‌شده مثل روسیه و ایران، راه‌حلی برای این کار پیدا کرده‌اند: ارائه بیمه؛ حتی برای کشتی‌های ثبت‌نشده. این کارشناس به نفتکشی با پرچم جیبوتی اشاره می‌کند که اخیرا با بار ۲۸۴ هزار تن نفت خام، در اندونزی توقیف شد. تحقیقات نشان داد که این کشتی نفت ایران را حمل می‌کرده و احتمالا از نظام بیمه ایران استفاده می‌کرده است.

برا در پایان می‌گوید شرکت‌ها و دولت یونان تا همین حالا هم نباید از نظر اخلاقی، با روسیه همکاری می‌کردند. اما حالا که این کار رسما ممنوع می‌شود، قضیه از اخلاقیات به قانون می‌رسد. این کارشناس می‌گوید: «از پنج دسامبر به بعد که صدور نفت [روسیه]غیرقانونی می‌شود، آیا کشتی‌های یونانی همچنان به این کار ادامه می‌دهند؟ و چند کشتی در سراسر جهان وارد ناوگان ارواح می‌شوند؟ حالا که دولت‌ها بعید است خاطیان را توقیف کنند، نکته مثبت این است که روزنامه‌نگاران و سازمان‌های غیردولتی مراقب اوضاع‌اند.»