در حالی که خیزش سراسری ایرانیان در واکنش به کشته شدن مهسا امینی در بازداشتگاه پلیس امنیت اخلاقی وارد دومین ماه شده است، یکی از ویژگی‌های متفاوت این موج از اعتراض‌ها با اعتراض‌های پیشین نقش برجسته و مشارکت فعال معترضان «نسل زد» است، به‌خصوص زنان جوان.
نسل زد نخستین نسلی است که پس از انقلاب دیجیتال متولد شده‌اند و همگام با دسترسی به اینترنت و فناوری دیجیتال رشد کرده‌اند؛ به همین علت، برخی آنان را «شهروندان دیجیتال» می‌نامند.
در ایران، نسل زد یا همان «دهه هشتادی‌ها» به‌رغم خشونت مرگبار نیروهای امنیتی، محدودیت‌های اینترنتی و بازداشت‌های گسترده، همچنان به خیابان‌ها می‌روند و راه‌هایی برای اعتراض در فضای مجازی می‌یابند. آن‌ها خواستار اصلاحات اجتماعی و برقراری دولتی‌اند که در خدمت منافع جامعه ایران باشد.
بر اساس آمار رسمی «سازمان حقوق بشر ایران»، تا روز دوشنبه ۲۵ مهر، دست‌کم ۲۱۵ نفر در اعتراض‌ها کشته شده‌اند که ۲۷ نفر آنان کودکان زیر ۱۸ سال بوده‌اند. به گفته علی فدوی، جانشین فرماندهی کل سپاه پاسداران، میانگین سنی بیشتر بازداشت‌شدگان ۱۵ سال است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
زنان از انقلاب سال ۵۷ به این‌سو، همیشه در جنبش‌های اعتراضی در ایران مشارکت داشته‌اند. سوای جنبش‌های اعتراضی سال‌های ۱۳۷۸، ۱۳۸۸، ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸، زنان جوان ایرانی، در روندی آهسته و پیوسته، همواره در پی تغییر شرایط و دستیابی به حقوق اولیه‌شان بوده‌اند. بر اساس مقاله‌ای پژوهشی که در وب‌سایت کانورسیشن منتشر شده است، این مبارزه به اشکال گوناگون نمود داشته است:
- ایجاد هویت چندگانه منطبق با شرایط خانه، جامعه، مدرسه، دانشگاه و محیط کار
- ایجاد آزادی دیجیتال در فضای مجازی
- خلق سبک لباس منحصربه‌فرد
- ایجاد موقعیت‌های تفریحی و مهمانی‌های پنهانی
- تغییر روابط اجتماعی و جنسی
اما آنچه اعتراض‌های اخیر را متمایز می‌کند سن پایین معترضان و نقش فعال زنان در هدایت اعتراض‌ها است. مریسا کورما، رئیس بخش خاورمیانه مرکز ویلسون، در همین زمینه به اکسیوس گفت ویژگی منحصربه‌فرد اعتراض‌های فعلی این است که زنان جوان هدایت جنبش را بر عهده دارند و «دیوار ترس فرو ریخته است‌ــ فقط در شهرهای بزرگ شاهد این موضوع نیستیم بلکه به بسیاری از شهرهای کوچک‌تر سراسر ایران گسترش یافته است».
نسل زد راه‌های اعتراضی متنوع‌تری دارد و روش‌های بیشتری برای دور زدن محدودیت‌ها می‌شناسد. به عقیده کورما، علاوه بر شور و اشتیاق نسل زد به اعتراض، دسترسی آن‌ها به اطلاعات گوناگون به اشکال اعتراض تنوع بخشیده است. او در ادامه افزود: «آن‌ها دنیای متفاوتی را می‌بینند که در آن زندگی نمی‌کنند، بنابراین درک بهتری از بی‌عدالتی‌ها و نابرابری‌ها دارند. آن‌ها توانمندتر و مطمئن‌ترند، برای ابراز عقیده‌شان از خطر رویگردان نیستند.»
به‌رغم بیش از چهار دهه تلاش حاکمیت برای تلقین ایدئولوژی جمهوری اسلامی، حضور گسترده دانش‌آموزان در اعتراض‌های اخیر حکومت ایران را با بحرانی بی‌سابقه مواجه و مهار اعتراض‌ها را دشوار کرده است.
یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش، هفته گذشته در گفت‌و‌گو با خبرگزاری شرق شرکت دانش‌آموزان در اعتراض‌ها را تایید کرد و گفت برخی دانش‌آموزان بازداشتی برای اصلاح و تربیت به مراکز روانشناسی ارجاع داده شده‌اند تا مانع از تبدیل آن‌ها به «شخصیت‌های ضداجتماعی» شوند.
حسین رئیسی، وکیل حقوق بشر، با اشاره به این موضوع، به سی‌ان‌ان گفت این مراکز به‌مثابه بازداشتگاه عمل می‌کنند، خدمات روانشناسی ارائه نمی‌کنند، بلکه کودکان را «شست‌و‌شوی مغزی» می‌دهند و اغلب، آن‌ها را مرعوب و تهدید می‌کنند.
به عقیده تارا سپهری‌فر، پژوهشگر ارشد بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در دیده‌بان حقوق بشر، برای جمهوری اسلامی دشوار است معترضان زیر سن قانونی را مهار کند. او در ادامه به سی‌ان‌ان گفت در حالی که اتهام‌زنی به معترضان بزرگسال ساده است، سرکوب خشن کودکان خطر خشم گسترده در سراسر ایران را در پی دارد.
سپهری‌فر در ادامه افزود پس از سال‌ها آموزش ایدئولوژیک، مقام‌های جمهوری اسلامی اکنون با نسلی جسور مواجه‌اند، «نسلی که مقابل آن‌ها می‌ایستد».
