چند سالی است که زوج‌های جوان برای مراسم عروسی‌شان یک رسم جدید اما به باور خودشان سنتی ایرانی و آریایی را برگزار می‌کنند که مراسم «عقد آریایی» است. بسیاری از زوج‌های جوان مایل هستند که این عقد بعد از عقد محضری آن‌ها خوانده شود. جالب این است که بسیاری از دفاتر ازدواج و طلاق این روزها این مراسم را بعد از عقد رسمی برای زوجین و به درخواست آن‌ها به صورت رایگان برگزار می‌کنند. در این مراسم عاقد می‌گوید: داماد نازنین! به همسرت نگاه کن با عشق با احساس و بگو: «به نام ایزد مهرآفرین. من تو را برگزیدم از میان همه خوبان. برای زیستن در کنار تو. میان این گواهان با تو پیمان می‌بندم. وفادار تو باشم. در هر لحظه و هرجا، پذیرا می‌شوی آیا؟ تو با من این‌چنین هستی که من با تو؟» عاقد: عروس خانم به این احساس قشنگ آقای داماد ادای دین کنید و این احساس را مضاعف کنید: «به نام نامی یزدان. پذیرا می‌شوم مهر تو را از جان. هم‌اکنون باز می‌گویم میان انجمن با تو، من هم وفادار تو خواهم بود. در هر لحظه و هر جا».

 زوج‌هایی که این کار را انجام می‌دهند، می‌گویند که می‌خواهند با این کار، با زبان مادری به همسرشان ابراز عشق کنند؛ در خیلی از این مراسم‌ها عروس و داماد هنگام گفتن جملات احساساتی می‌شوند و گریه می‌کنند. جالب این است که با عمومیت یافتن این ماجرا شهریور امسال علی مظفری، رئیس کانون سردفتران ازدواج و طلاق گفت که ما در قانون و شرع چیزی به نام عقد آریایی نداریم و دفاتری که این مراسم را اجرا می‌کنند، غیرمجاز هستند. این اولین واکنش به برگزاری عقد آریایی از سوی یک مسئول در ایران بود. حال این تنش تا کجا پیش می‌رود نکته ایست که جای تامل دارد؟  

برخورد قاطع با دفاتر «ازدواج آریایی»

آن چه ماجرا را کمی حساس و جامعه را نسبت به مراسم عقد آریایی با واکنش روبه رو می‌کند زمانی رنگ و بوی تازه به خود می‌گیرد که خدائیان، رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، هفته گذشته در دیدار جمعی از اعضای کانون‌های دفاتر ازدوج و طلاق عنوان کرد که گزارش‌هایی واصل شده که در برخی از دفاتر ازدواج، صیغه‌هایی تحت عنوان آریایی و امثال آن جاری می‌شود که مغایر شرع و قانون است و با این دفاتر بایستی برخورد قاطع به عمل آید. او در واکنش تند نسبت به این ماجرا مدعی شد که مقدس‌ترین عقدی که در شرع مقدس وجود دارد عقد ازدواج است که سنگ بنای خانواده و جامعه و اجتماع را تشکیل می‌دهد و شروع پیوند خانوادگی از دفاتر ازدواج است، لذا عقد ازدواج باید در دفاتر با رعایت کلیه موازین شرعی و قانونی انجام شود.

 رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور همچنین در این جلسه تاکید کرد که معاونت امور اسناد سازمان ثبت، اداره کل بازرسی و کانون‌های دفاتر ازدواج و طلاق بایستی با بازرسی‌های محسوس و غیر محسوس نسبت به شناسایی این دفاتر اقدام و با مرتکبان این تخلفات برخورد سریع و قاطع به عمل آید.

عقد آریایی؛ یک آیین تشریفاتی

این اظهار نظر جنجالی واکنش‌هایی را در فضای مجازی و از سوی کارشناسان اجتماعی به همراه داشته است. اما جالب است بدانید که خیلی از زوج‌هایی که مراسم ازدواجشان همراه با عقد آریایی بوده است عقیده‌ای دیگر دارند. هانیه زرگر که در مراسم عروسی‌اش عقد آریایی داشته درباره برگزاری این مراسم معتقد است که این یک عقد صوری است و احتیاجی به عاقد رسمی نیست چون اسم زوجین در دفاتر به ثبت رسیده و در واقع برگزاری این آیین یک کار تشریفاتی است که در کنار مراسم اصلی صورت می‌گیرد و برای فیلمبرداری و عکاسی هم خیلی خوب است. او درباره واکنش خانواده‌ها به این مراسم گفت که آن‌ها برای برگزاری این مراسم با ما مخالفتی نکردند و اجازه دادند مراسم‌مان را آن‌طور که دوست داریم برگزار کنیم.

این در حالی است که برخی سردفتران دفترخانه‌ها در تهران مدعی هستند که عقد آریایی مدت طولانی نیست که مد شده و نزدیک به ۹۵ درصد از مراجعه کنندگان سفارش عقد آریایی دارند. عقد آریایی یک مراسم فرمالیته و دعاهایی است که عروس و داماد به زبان سلیس فارسی برای هم بیان می‌کنند و ربطی به عقد رسمی ندارد.   

عقد آریایی وجهی از ناسیونالیته ایرانی

 تحلیل‌های جامعه‌شناسی و آسیب‌شناسی این ماجرا در جامعه از سوی کارشناسان کمی متفاوت است. دکتر محمد تقی کرمی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی پدیده عقد آریایی را به‌عنوان یک پدیده اجتماعی دارای چند بعد می‌داند. او در گفت و گو با سایت فردا معتقد است که عقد آریایی وجهی از ناسیونالیته ایرانی است که در سال‌های اخیر رواج پیدا کرده و در فضای مجازی جملاتی را به کوروش نسبت می‌دهند که زبان و محتوای آن‌ها نشان می‌دهد مفاهیم امروزی و مدرنی هستند. بخشی از این مسأله هم به فضای ضداسلامی و ضدعربی برمی‌گردد که برخی اسلام و عربیت را یکی می‌دانند و عده‌ای با اسلام، و عده‌ای با عربیت مشکل دارند. این مسأله تنها یک روی داستان است ولی واقع این است که تعداد کسانی که مشخصاً با رویکردهای ناسیونالیستی، ضد عربی و ضد اسلامی درخواست عقد آریایی می‌کنند زیاد نیست. اما در عین حال، بسیاری از کسانی که برای جاری شدن خطبه عقد شرعی مراجعه می‌کنند، می‌خواهند عقد آریایی هم داشته باشند.

او با اشاره به این که عقد آریایی ریشه تاریخی ندارد و تنها مد و تب در جامعه است تاکید می‌کند که: «نباید نسبت به آن حساس شد چون کسانی که عقد آریایی را خواستارند با عقد شرعی مشکلی ندارند. از سوی دیگر، این پدیده موجی است که به کسی آسیب نمی‌زند و نباید به آن حساس شد. البته، معتقدم مراسمی که تاریخ و ریشه ندارد، در درازمدت باقی نمی‌ماند و بعد از مدتی تب آن می‌خوابد و فراموش می‌شود؛ مگر این‌که حاکمیت رفتار ناشیانه‌ای انجام دهد و باعث شود مردم به مقاومت دست بزنند».

هویت ملی گمشده

در این میان محسن معروفی، آسیب‌شناس اجتماعی به خبرگزاری ایرنا گفته است: «امروز تنها چیزی که از هویت ملی برای ما باقی مانده، همان عید نوروز است که البته خیلی سطحی و بدون اطلاع دقیق برگزار می‌شود؛ همین نادیده گرفتن‌های هویت و آیین‌های ملی و باستانی سبب شده تا امروز برخی مسائل از طرف جامعه جوان کشور با افراط و تفریط مواجه شود، در نتیجه امروز شاهدیم که اسم‌های کهن ایرانی را روی فرزندانشان می‌گذارند یا اینکه عقد آریایی برگزار می‌کنند. همه این‌ها به دلیل یک احساس خلا‌ء است که با نادیده گرفتن هویت ملی در جوانان ایجاد کرده‌ایم و حالا جوانان سعی دارند که با چنین رویکردهایی خلاء درونی‌شان را پر کنند».

او مدعی است که ما هیچ تلاشی برای حفظ و حراست از هویت ملی‌مان نکرده‌ایم، به همین دلیل هم این هویت را گم کرده‌ایم. به نظر من جوانان ما صرفاً به دنبال هویت ملی خودشان هستند. به همین دلیل هم این روزها می‌بینیم حتی به جای ولنتاین که از کشورهای خارجی آمده، یک روز عشاق با محوریت ایرانی پیدا کرده‌اند. اگر به هویت ملی توجه نکنیم، جوانان راه‌های مختلفی برای این خلاء پیدا می‌کنند که نتیجه آن هم می‌شود چیزی که امروز شاهد آن هستیم. این آسیب نیست، یک واقعیتی است که در نبود هویت ملی، جوانان به دنبال آن هستند، ما باید پیش از این‌ها راه‌حل مناسبی برای آن پیدا می‌کردیم.