جو بایدن در سفر به خاورمیانه چه در چنته دارد؟

بایدن در پایان سفر خود، در نشست سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، در کنار رهبران مصر، اردن و عراق حضور خواهد یافت

بایدن ممکن است با هدف ترمیم و تصحیح روابط با تشکیلات خودگردان فلسطین، از بیمارستان المقاصد در قدس شرقی دیدن کند- Official White House Photo by Adam Schultz

قرار است جو بایدن نخستین سفر خود به‌عنوان رئیس‌­جمهوری ایالات متحده آمریکا به خاورمیانه را آغاز و از عربستان سعودی و اسرائیل دیدن کند. به گفته مقا‌م‌های آمریکایی، هدف از این سفر دستیابی به صلح، امنیت و ثبات در خاورمیانه است. گرچه با توجه به عقب­گرد جو بایدن از اظهارات خود طی کارزار انتخاباتی‌ درباره نقش مقام‌های عربستان سعودی در کشته شدن جمال خاشقجی، دیدار او از عربستان سعودی به شکل ویژه­‌ای در کانون توجه رسانه­‌ها قرار گرفته، دیدار او از اسرائیل و فلسطین به دلیل نقش محوری آمریکا در سیاست خاورمیانه­‌ طی چندین دهه گذشته، در بلندمدت از ویژگی خاصی برخوردار است.

دیدار بایدن از اسرائیل در شرایطی صورت می­‌گیرد که دولت این کشور پس از انحلال مجلس در ۲۰ ژوئن فرو ریخت و اکنون یک حکومت موقت به نخست­‌وزیری یائیر لاپید، وزیر خارجه، قدرت را در دست گرفته و قرار است تا برگزاری پنجمین انتخابات در نوامبر آینده، امور دولت را سرپرستی کند.

از سوی دیگر، شواهد و قراین بر این دلالت دارد که حل صلح­‌آمیز مسئله فلسطین در انتهای فهرست اولویت‌­های دولت بایدن قرار دارد؛ از این جهت، احتمال اندکی وجود دارد که در دیدار بایدن از اسرائیل، در روند صلح اسرائیل و فلسطینی­‌ها پیشرفت دیپلماتیک معناداری رخ دهد.

سیاست دولت دونالد ترامپ درباره روند صلح اسرائیل و فلسطین کاملا روشن بود؛ کنار گذاشتن فلسطینیان و جذب برخی از کشورهای عربی برای معامله مستقیم با اسرائیل و انصراف از «طرح دو کشور». بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، نیز از جمله مدافعان سرسخت این سیاست بود. دولت بایدن هم پیمان ابراهیم را پذیرفت و حال تلاش می­‌کند بر اساس آن، گام بعدی را بردارد. از این‌ رو بایدن کوشش خواهد کرد تا در سفر قریب‌الوقوع خود به خاورمیانه، روابط آمریکا با اسرائیل را مستحکم­‌تر کند و روابط آن با تشکیلات خودگردان فلسطین را که در زمان ترامپ آسیب دیده بود، ترمیم کند.

بایدن در پایان سفر خود، در نشست سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، در کنار رهبران مصر، اردن و عراق حضور خواهد یافت. او همچنین در راستای عملی کردن سیاست آمریکا در منطقه، تلاش خواهد کرد تا مسئله فلسطین را راکد نگه دارد؛ همبستگی منطقه­‌ای علیه ایران را تقویت کند و روابط آمریکا با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را به مسیر طبیعی‌­اش بازگرداند. افزون بر آن، بایدن در جهت اجرایی شدن پیمان ابراهیم از هیچ‌ تلاشی دریغ نخواهد کرد.

با این حال، چالش­‌هایی نیز سر راه بایدن وجود دارد که باید در نظر گرفته شوند. یکی از این چالش‌­ها کشته شدن شیرین ابوعاقله، خبرنگار شبکه الجزیره و دارنده تابعیت آمریکایی، در خاک اسرائیل است که محکومیت بین­‌المللی را در پی داشت و انتقادهایی را در کنگره علیه اسرائیل برانگیخت. از این‌ رو دولت بایدن که با مخالفت­‌هایی در درون پایگاه­ مردمی خود روبه‌رو است، نمی‌­تواند این مسئله را نادیده بگیرد و بایدن نمی­‌تواند در سفرش به اسرائیل از آن چشم‌پوشی کند.

چالش دیگر بر سر راه دولت جو بایدن، تداوم شهرک‌سازی اسرائیل در کرانه باختری رود اردن و گسترش آن است. چنان­‌چه دولت اسرائیل اخیرا مجوز ساخت بیش از چهار هزار خانه جدید را صادر کرد.

Read More

This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)

این­ چالش­‌ها عملی شدن طرح دو کشور را با دشواری مواجه می­‌کنند. همچنین بر اساس تازه­‌ترین گزارش وزارت خارجه آمریکا، اقدام‌های خشونت­‌آمیز رژیم اشغالگر اسرائیل علیه فلسطینی­‌ها با ارزش‌­ها و مبانی حقوق بشر آشکارا در تعارض است. اما مداخله نکردن آمریکا در این امور، این پرسش را به میان می‌­آورد که آیا در شرایط کنونی، تنها گزینه واقعی و عملی آمریکا تشکیل دولت واحد است؟ اگر چنین باشد، باید دولتی تشکیل شود که تمام شهروندان فلسطینی و اسرائیلی بتوانند در چارچوب آن در صلح و آشتی زندگی کنند و از همه حقوق مدنی و سیاسی برابر برخوردار باشند. اما مقام‌های آمریکایی تا چد حد این گونه مسائل را با مسئولان اسرائیلی در میان می­‌گذارند؟ اغلب گمان بر این است که به این گونه مسائل به شکلی گسترده پرداخته نخواهد شد.

بایدن ممکن است با هدف ترمیم و تصحیح روابط با تشکیلات خودگردان فلسطین، از بیمارستان المقاصد در قدس شرقی دیدن کند و از این راه همبستگی خود را با ابعاد انسانی مسئله فلسطین ابراز کند؛ هرچند با آرزوهای سیاسی آن­‌ها چندان هماهنگی ندارد. همچنین بایدن متعهد شده که کنسولگری آمریکا در قدس شرقی فلسطینی را که ترامپ بسته بود، باز کند؛ هرچند این اقدام با مخالفت شدید حکومت اسرائیل و حامیان آن در کنگره آمریکا روبه‌رو است.

البته ناگفته نماند که جو بایدن در سامان دادن به روابط اقتصادی با تشکیلات خودگردان فلسطین، به‌طور نسبی موفق عمل کرد. دولت او نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار از کمک­‌های سالانه آمریکا به فلسطینی­‌ها را که در زمان ترامپ متوقف شده بود، بازگرداند و اکثر آن را به نمایندگی سازمان ملل متحد برای کمک و کاریابی به پناهندگان فلسطینی تخصیص داد و قرار است یک‌چهارم آن از طریق نمایندگی آمریکا برای توسعه بین‌المللی در پروژه­‌های قابل اجرا در کرانه باختری و نوار غزه هزینه شود.

از این‌ رو احتمال بسیاری وجود دارد که مذاکرات اقتصادی بخشی از دستور کار بایدن در دیدارش از فلسطین را تشکیل دهد. گفتنی است با وجود آن که اسرائیل از این اقدام دولت بایدن مبنی بر بازگرداندن کمک­‌ها به فلسطینی‌ها استقبال کرده است، جنجال بر سر آن در کنگره کماکان ادامه دارد.

در کل، تا به حال روشن نیست که موضوع به کجا منتهی خواهد شد. اما به نظر می‌­رسد که دیدار جو بایدن از اسرائیل و فلسطین بیشتر نمادین خواهد بود تا یک اقدام دیپلماتیک مهم برای باز کردن افق­‌های جدید در مسیر صلح منطقه‌­ای.

اما درباره دیدار بایدن از عربستان سعودی، پیش­‌بینی می­‌شود که رئیس‌­جمهوری آمریکا از عربستان سعودی به­ خاطر کمک در ایجاد ثبات در بازار نفت و نقش آن در اوپک پلاس سپاس­گزاری کند. همچنین ممکن است بایدن درباره تهدیدهای جمهوری اسلامی ایران تمرکز کند و برای توسعه روابط میان کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و اسرائیل بر اساس پیمان ابراهیم، تلاش کند.

البته با توجه به اینکه دولت جو بایدن در شرایط کنونی، از داشتن یک راهبرد بلندمدت محروم است، آنچه در این مرحله می­‌خواهد از سفر بایدن به خاورمیانه به دست آورد، وقت خریدن و حفاظت از ثبات و استقرار در منطقه است. این در حالی است که فلسطینی‌ها و اسرائیلی­‌ها به زمان مناسبی نیاز دارند تا مذاکرات درباره آینده صلح را به شکل جدی آغاز کنند.

دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مقاله لزوماً سیاست یا موضع ایندیپندنت فارسی را منعکس نمی کند.

بیشتر از دیدگاه