رسانه‌ها و آزادی بیان که از مهم‌ترین دستاوردهای ۲۰ سال گذشته در افغانستان بودند، در حال حاضر با سقوط جمهوری اسلامی افغانستان با محدودیت‌ها و مشکلات بسیاری مواجهاند. فروپاشی نظام وضع محدودیت بر رسانه‌ها و خبرنگاران را افزایش داد و گزارش‌های تلخی از بازداشت‌ها و شکنجه خبرنگاران به گوش می‌رسد. بازداشت خالد قادری، خبرنگار رادیو نوروز در هرات، از طرف اداره اطلاعات طالبان در هرات و توقف برنامه‌های خبری تلویزیون‌های فارسی، پشتو و ازبکی بی‌بی‌سی در افغانستان تازه‌ترین گزارش‌ها از ایجاد فضای رعب و وحشت بر رسانه‌ها و خبرنگاران‌اند. خانواده خالد قادری روز شنبه تایید کردند که او از ۱۰ روز پیش در بازداشت اداره اطلاعات طالبان است و شکنجه شده است.
طالبان با ارسال نامه‌ای به بی‌بی‌سی خواستند پخش برنامه‌های خبری بخش‌های فارسی، پشتو و ازبکی در افغانستان را متوقف کند.
تلویزیون طلوع از پربیننده‌ترین رسانه‌های تصویری افغانستان در یک دهه و نیم گذشته و پیشتازترین رسانه در پخش برنامه‌های سرگرم‌کننده، موسیقی و سریال‌های پربیننده خارجی بود اما با به قدرت رسیدن طالبان، فعالیت‌های این رسانه نیز به شدت محدود شد. تلویزیونی که گویندگان زن و مرد برنامه‌های تفریحی آن هواداران بسیاری داشتند، اکنون در هیچ برنامه‌ای گویندگان زن و مرد هم‌زمان حضور ندارند و مسئولان این رسانه تنها اجازه دارند برنامه‌های سرگرم‌کننده را جداگانه -مجریان مرد با مهمانان مرد و مجریان زن با مهمانان زن- تولید و پخش کنند. برنامه‌های کمدی تلویزیون طلوع هم که از پربیننده‌ترین برنامه‌های این رسانه بود، قطع شد. این رسانه را از بنیان‌گذاران برنامه‌های موسیقی برای جوانان علاقه‌مند به خوانندگی می‌دانستند اما با به قدرت رسیدن طالبان، هیچ‌کدام از این برنامه‌ها اجازه پخش ندارند. با این همه تلویزیون طلوع به پخش برخی سریال‌های خارجی ادامه می‌داد؛ اما دو هفته پیش اداره اطلاعات طالبان با رسانه‌ها به‌ویژه تلویزیون طلوع تماس گرفت و اعلام کرد پخش تمامی سریال‌های خارجی باید قطع شود.
شفیق گوهری، مشاور رسانهای موبی، می‌گوید با آنکه تلویزیون طلوع و لمر پس از به قدرت رسیدن طالبان در اواخر مرداد ۱۴۰۰، در برنامه‌های تفریحی خود تغییراتی دادند تا به کارمندان این رسانه، پخش خبرها و برنامه‌های سیاسی آسیب نرسد، متاسفانه حالا پخش سریال‌ها نیز قطع شده است.
حتی هنگامی که طلوع نیوز خبر قطع پخش سریال‌ها را اعلام کرد، طالبان به ساختمان موبی گروپ حمله کردند و خپلواک صافی، مسئول طلوع نیوز، بهرام امان، گوینده برنامه‌های خبری و سیاسی طلوع نیوز، و نافع خلیق، مشاور حقوقی و مسئول برنامه «فرهنگ و تمدن اسلام» تلویزیون طلوع، را با خود بردند.
به گفته شاهدان، طالبان دستان بهرام امان و نافع خلیق را بستند و آنان را با خشونت و بی‌احترامی همراه خود بردند و یک شب زندانی کردند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
رسانه‌ها که در مستندسازی فساد، نقض حقوق بشر، مشکلات امنیتی و سیاسی و اجتماع افغانستان نقشی مهم و اثرگذار داشتند، با فروپاشی نظام پیشین در این کشور، با وضعیت نامناسب و سختی روبه‌رو شدند. در هشت ماه گذشته، افغانستان بدترین اوضاع اقتصادی، سیاسی و حقوق بشری را داشت اما دیگر رسانه آزاد و خبرنگار حرفه‌ای و آزادی وجود نداشت تا این اوضاع را مستند کند. مسئولان رسانه‌ها و نهادهای حمایت از خبرنگاران و رسانه‌ها نبود خبرنگاران حرفه‌ای را مهم‌ترین چالش انتشار اطلاعات و پوشش گزارش‌های سیاسی و امنیتی و موارد نقض حقوق بشر و مسائل فرهنگی می‌دانند.
عابد احساس، مدیرمسئول تلویزیون شمشاد، می‌گوید: «تمامی تولیدات رسانهای محدود شده است. مثلا همین که عفو عمومی اعلام کردند، گفتند هیچ گزارشی درباره نقض حقوق بشر بی‌آنکه امارت درباره آن اعلام نظر کند، حق پخش ندارد و امارت هم حاضر نیست درباره این گزارش‌ها پاسخی دهد؛ وعده می‌دهند اما صحبت نمی‌کنند.»
آقای احساس از مشکلات دسترسی به اطلاعات هم سخن به میان می‌آورد و می‌گوید که دسترسی به اطلاعات بسیار سخت شده و هیچ‌کسی درباره موضوع‌های مهم سیاسی به رسانه‌ها اطلاعات نمی‌دهد و کار خبرنگاری بسیار دشوار شده است.
او در مورد حضور زنان در تلویزیون شمشاد می‌گوید: «زنان در بخش‌های خبری و اجرای برنامه‌های سیاسی کار می‌کنند اما برخی اوقات طالبان حاضر نیستند در برنامه‌ها با این زنان صحبت کنند.»
شفیق گوهری، مشاور رسانهای موبی، نیز نبود خبرنگاران حرفه‌ای در طلوع نیوز را بزرگ‌ترین چالش اطلاع‌رسانی می‌داند: «ما خبرنگارانی داشتیم که هرکدام بیش از ۱۰ سال تجربه داشتند و در بخش‌های خبری و برنامه‌های سیاسی کار کرده بودند؛ اما آن‌ها امروز کشور را ترک کرده‌اند.»
پس از فروپاشی نظام پیشین در افغانستان، حدود۴۰ درصد رسانه‌های آزاد بیشتر به دلایل اقتصادی تعطیل شدند. ده‌ها خبرنگار و کارمند حرفه‌ای رسانه‌ها را ترک کردند؛ شماری در کشورهای دیگر آواره شده‌اند و شماری هم یا بیکارند یا به کارهای دیگری مشغول شده‌اند. ۴۰ درصد زنان و ۶۰ درصد مردان که در رسانه‌ها کار می‌کردند، بیکار شده‌اند.
حجت‌الله مجددی، رئیس انجمن آزاد خبرنگاران، از معدود کسانی است که پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان هم در نهادهای مدافع رسانه‌ها و خبرنگاران به کارش ادامه می‌دهد. او می‌گوید وعده طالبان برای حمایت از رسانه‌ها و اجرایی شدن قانون رسانه‌های همگانی برای رسیدگی به جرائم رسانهای امیدواری‌های اندکی را برای بهبود وضعیت خبرنگاران ایجاد کرده بود. طالبان به خواست نهادهای مدافع رسانه‌ها، حدود ۴۰ سخنگو برای بخش‌های گوناگون معرفی کردند تا با خبرنگاران برای به دست آوردن اطلاعات همکاری کنند. اما بازداشت کارمندان طلوع نیوز و دستگیری سه خبرنگار دیگر در قندهار، هرات و کابل در روزهای گذشته، یک بار دیگر امیدواری‌ها را به ناامیدی مبدل کرد.
مجددی با ابراز نگرانی از محدودیت‌ها ایجاد شده برای رسانه‌ها که حرفه خبرنگاری را با چالش‌های بسیاری روبه‌رو می‌کند، می‌گوید: «با آنکه چندین بار درباره عوامل بازداشت کارمندان طلوع نیوز توضیح خواسته شد، هنوز پاسخ روشنی در این مورد داده نشده و اینکه چرا چنین برخوردی شد، تاکنون بی‌پاسخ مانده است.»
به گفته مجددی، از زمان به قدرت رسیدن طالبان تاکنون ۸۴ مورد بازداشت و ضرب‌وشتم خبرنگاران ثبت شده است.
انجمن آزاد خبرنگاران در حال حاضر مشغول تهیه فهرست خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها در افغانستان است. مجددی می‌گوید که نهادهای حامی رسانه‌ها در گذشته پایگاه اطلاعاتی درباره تعداد خبرنگاران و کارمندان رسانهای در افغانستان تهیه نکرده بودند و از همین رو روشن نیست که در هشت ماه گذشته چه تعداد از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها افغانستان را ترک کرده و چه تعداد بیکار شده‌اند.
طالبان در ماه‌های نخست به قدرت رسیدن، خبرنگارانی را که تظاهرات زنان در کابل را پوشش می‌دادند، زندانی و شکنجه می‌کرد و خبرنگاران از ترس نمی‌توانستند گزارش‌های خود را آزادانه منتشر کنند. همچنین به رسانه‌هایی که آنان را گروه طالبان خطاب می‌کردند، هشدار داد که باید در خبرها و برنامه‌ها آنان را امارت اسلامی طالبان بنامند.
طالبان پس از به قدرت رسیدن، در تمامی ولایت‌ها از زنانی که در رسانه‌ها کار می‌کردند خواست در خانه بمانند و هنگامی که کابل را گرفت، به زنان خبرنگار در تلویزیون ملی اجازه نداد به محل کارشان بروند؛ آن‌ها اکنون نیز با زنان خبرنگار برخوردی بسیار تبعیض‌آمیز و حتی خشن دارند. به تلفن‌های خبرنگاران زن پاسخ نمی‌دهند و حاضر نیستند با زنان صحبت کنند و اطلاعات بدهند.
۲۰ سال گذشته برای خبرنگاران سال‌های سخت و پر چالشی بودند و آنان با خشونت‌های گوناگونی روبه‌رو شدند. قتل، ضرب و شتم، خشونت‌های کلامی، توهین و تحقیر و پنهان کردن اطلاعات مشکلاتی بودند که خبرنگاران با آن‌ها مواجه بودند؛ در واقع آزادی رسانه‌ها در افغانستان به سادگی به دست نیامد بلکه با دادن قربانی‌های بسیار و ریختن خون خبرنگاران حاصل شد و ۱۳۶ خبرنگار در راه آزادی بیان جان خود را از دست دادند.
اشخاص و گروه‌هایی که رسانه‌ها و آزادی بیان را برای خود و آینده‌شان خطرناک می‌دانستند، خبرنگاران را به قتل می‌رساندند. بیشتر این خبرنگاران و کارمندان رسانهای در ۱۰ سال اخیر به شکل هدفمند کشته شدند و چهار سال گذشته خونین‌ترین سال‌ها برای خبرنگاران در افغانستان گزارش شد. شماری از خبرنگاران و تحلیلگران سیاسی بر این باورند که طالبان حتی پیش از رسیدن به قدرت چون می‌خواستند فضا را برای حضورشان در قدرت به‌دلخواه خود فراهم کنند و تحمل آزادی بیان، انتقاد و فعالیت جوانان آگاه را نداشتند، برای قتل هدفمندانه خبرنگاران اقدام کردند.
