سرزمین‌های فلسطینی دهه‌ها است در وضعیت بلاتکلیفی سیاسی قرار دارند و درخواست استقلال و به رسمیت شناخته شدن بین‌المللی همچنان محل مناقشه است. از زمان اعلام موجودیت اسرائیل در سال ۱۹۴۸، نوار غزه و کرانه باختری کانون درگیری‌های مکرر بر سر مرزها و حاکمیت فلسطین بوده‌اند.
با تداوم بحران انسانی در غزه، استرالیا، کانادا و بریتانیا در ۲۱ سپتامبر اعلام کردند کشور فلسطین را به رسمیت می‌شناسند، تصمیمی که در آستانه آغاز نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل اعلام شد.
آنتونی آلبانیزی، نخست‌وزیر استرالیا، گفت این تصمیم بخشی از «تلاش هماهنگ بین‌المللی برای ایجاد شتاب تازه در راه‌حل دو‌کشوری» است.
شورای روابط خارجی (CFR) نگاهی داشته است به پیامدهای مهمی که این اقدام می‌تواند برای منطقه، نظم بین‌المللی و دیپلماسی در جنگ جاری داشته باشد.
چرا تلاش‌ها برای به رسمیت شناختن کشور فلسطین دوباره شدت گرفته است؟
فشارهای تازه برای به رسمیت شناختن کشور فلسطین پیش از نشست سپتامبر مجمع عمومی سازمان ملل شدت گرفته و بازتابی از نگرانی‌ها درباره شرایط انسانی وخیم در غزه است. جنگ کنونی پس از حمله غافلگیرکننده حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد و اسرائیل نزدیک به دو سال است عملیات نظامی گسترده‌ای را برای نابودی این گروه دنبال می‌کند.
این عملیات بخش بزرگی از غزه را ویران و دسترسی به کمک‌ها را به‌شدت محدود کرده است، به‌طوری که سازمان‌های امدادی از وقوع قحطی در غزه خبر داده‌اند. وزارت بهداشت تحت کنترل حماس شمار قربانیان را بیش از ۶۰ هزار نفر اعلام کرده است، هرچند اسرائیل این آمار را رد می‌کند.
کشورهایی مانند استرالیا، کانادا، بریتانیا، فرانسه و بلژیک تغییر موضع و حمایتشان از استقلال فلسطین را با استناد به این بحران اعلام کرده‌اند. وزیر خارجه فرانسه تاکید کرده است بدون ترسیم چشم‌اندازی مشترک برای دوران پساجنگ نمی‌توان به آتش‌بسی پایدار امیدوار بود. نخست‌وزیر استرالیا نیز استقلال فلسطین را «بهترین امید بشریت برای پایان دادن به چرخه خشونت» دانست.
این تغییر سیاست‌ها همچنین نتیجه فشار افکار عمومی داخلی کشورها است که در بسیاری از آن‌ها، جوامع مسلمان از سیاست‌های اسرائیل به‌شدت انتقاد می‌کنند.
با وجود تاکید رسمی بر دغدغه‌های انسانی، برخی کارشناسان سیاست داخلی را محرک اصلی این تغییر موضع می‌دانند و معتقدند دولت‌ها می‌کوشند نظر گروه رای‌دهندگان مسلمان را جلب کنند.
در مقابل، دولت ترامپ این تلاش‌ها را «سیلی به صورت قربانیان ۷ اکتبر و پاداش به تروریسم» خوانده و در راستای این رویکرد، صدور بیشتر ویزاهای مهمان برای دارندگان گذرنامه فلسطینی را متوقف کرده است، اقدامی که مانع حضور مقام‌های فلسطینی در مجمع عمومی سازمان ملل یا سفر به آمریکا می‌شود.
چند کشور فلسطین را به رسمیت شناخته‌اند؟
تا مارس، ۱۴۷ کشور از ۱۹۳ عضو سازمان ملل کشور فلسطین را به رسمیت شناخته‌اند. آمریکا به‌عنوان متحد اصلی اسرائیل و برخی قدرت‌های گروه هفت از جمله آلمان، ایتالیا و ژاپن هنوز این کار را نکرده‌اند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
فرانسه نخستین کشوری بود که در ژوییه اعلام کرد در سپتامبر فلسطین را بدون هیچ قید‌و‌شرطی به رسمیت می‌شناسد. پس از آن، بریتانیا، کانادا، استرالیا و بلژیک نیز با شروطی مانند خلع سلاح سرزمین‌ها، برگزاری انتخابات، آزادی گروگان‌ها و حذف حماس از ساختار حکومت، اقدام مشابهی انجام دادند؛ وزرای خارجه ۱۵ کشور دیگر از جمله ایرلند، نروژ و اسپانیا نیز خواستار احیای راه‌حل دو‌کشوری شدند.
هرچند روسای‌جمهوری آمریکا (به‌جز ترامپ) از سال ۱۹۹۳ تاکنون از این راه‌حل حمایت کرده‌اند، هیچ‌کدام فلسطین را به‌طور یکجانبه به رسمیت نشناخته‌اند. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد ۶۰ درصد آمریکایی‌ها خواهان به رسمیت شناختن این کشورند، اما بیش از نیمی از فلسطینیان با راه‌حل دو‌کشوری مخالف‌اند.
تاریخچه کشور فلسطین در سازمان ملل چیست؟
در اکتبر ۱۹۷۴، سازمان ملل با قطعنامه ۳۲۱۰، سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) را به‌عنوان تنها نماینده مشروع مردم فلسطین به رسمیت شناخت و به آن جایگاه ناظر را اعطا کرد.
یک سال بعد، «کمیته اعمال حقوق تخطی‌ناپذیر مردم فلسطین»، شامل ۲۵ عضو و ۲۴ ناظر، در حمایت از حق تعیین سرنوشت و استقلال فلسطینیان تشکیل شد. پس از اعلام استقلال فلسطین در سال ۱۹۸۸، عنوان «فلسطین» جایگزین «ساف» در نظام سازمان ملل شد. در سال ۲۰۱۲، سرزمین‌های فلسطینی با رای اکثریت مجمع عمومی، جایگاه «ناظر دائم غیرعضو» را به دست آورد‌ــ مشابه موقعیت واتیکان. این جایگاه امکان مشارکت در جلسات و حفظ هیئت نمایندگی را فراهم می‌کند، اما حق رای در شورای امنیت ندارد.
از آن زمان، فلسطین به چندین معاهده حقوق بشری سازمان ملل و نهادهایی مانند دیوان کیفری بین‌المللی پیوسته است. با وجود حمایت گسترده در مجمع عمومی، عضویت کامل فلسطین به‌دلیل مخالفت در شورای امنیت، به‌ویژه از سوی آمریکا، همچنان محقق نشده است.
فرایند سازمان ملل برای اعطای عضویت کامل چیست؟
برای عضویت کامل در سازمان ملل، کشور متقاضی ابتدا باید درخواستش را به دبیرکل ارائه دهد تا به شورای امنیت ارجاع شود. تایید دست‌کم ۹ عضو از ۱۵ عضو شورا و عدم وتوی ۵ عضو دائم لازم است. سپس، درخواست به مجمع عمومی می‌رود و برای تصویب نهایی، دو سوم باید آرا لازم است.
در ۲۰۱۱، محمود عباس درخواست عضویت کامل فلسطین را ارائه کرد، اما در شورای امنیت متوقف شد. در ۲۰۲۴ نیز آمریکا این درخواست را وتو و تاکید کرد عضویت فقط از طریق مذاکرات مستقیم تشکیلات خودگردان با اسرائیل ممکن است. حتی استقلال سرزمین‌های فلسطینی نیز به‌معنای اعطای خودکار عضویت کامل در سازمان ملل نیست.
آیا تشکیل کشور فلسطین تحقق‌پذیر است؟
ایده راه‌حل دو‌کشوری از زمان پیمان‌های اسلو در سال ۱۹۹۳ بخش محوری تلاش‌های صلح بوده است؛ این توافق‌ها بر به رسمیت شناختن متقابل اسرائیل و ساف، خودگردانی فلسطینیان و حل مسالمت‌آمیز مناقشه متمرکز بود، هرچند به تشکیل کشور فلسطین اشاره نداشت.
با این حال، کارشناسان معتقدند اعلام حمایت چند کشور برای استقلال واقعی کافی نیست. تقسیم رهبری فلسطینیان بین حماس در غزه و تشکیلات خودگردان در کرانه باختری مانع وحدت سیاسی و تحقق عملی این راه‌حل است. برخی تحلیلگران می‌گویند این طرح همچنان می‌تواند به ظهور رهبران فلسطینی میانه‌روتر و تقویت امنیت بلندمدت اسرائیل کمک کند.
استیون کوک، کارشناس امور خاورمیانه در شورای روابط خارجی، معتقد است حمایت اخیر کشورها بیشتر جنبه نمادین دارد و بازتابی از فشار داخلی علیه جنگ اسرائیل است، نه تغییری واقعی برای فلسطینیان.
حتی اگر مجمع عمومی سازمان ملل از کشور فلسطین حمایت کند، شناسایی رسمی نیازمند تایید شورای امنیت است، امری که با توجه به مخالفت کنونی آمریکا بعید به نظر می‌رسد.
کوک می‌گوید اگرچه در صورت تغییر رهبری در آمریکا احتمال چرخش وجود دارد، در نهایت «فرقی نمی‌کند دیگران چه کنند، قدرت در دست اسرائیلی‌ها است. شناسایی هیچ کشور خارجی چشم‌انداز حاکمیت را تغییر نخواهد داد، زیرا تغییر باید در درون جامعه اسرائیل رخ دهد».
