تداوم تحریم‌ها و کاهش سهم نفت ایران در بازار جهانی موجب شده است تا کلیه بخش‌های صنعتی و اقتصاد ایران با مشکلات فراوانی روبرو شوند و با توجه به سیاست دولت ترامپ برای تدام سیاست «فشار حداکثری» شاهد افزایش مشکلات در بیشتر زمینه‌ها خواهیم بود. در دوران تحریم‌ها سیاست دولت ایران افزایش روابط با همسایگان به جهت کاهش تاثیر تحریم‌ها و در صورت امکان دور زدن تحریم‌ها است. در این راستا سفرهای متعددی توسط مقامات ایرانی پس از اجرای تحریم‌ها صورت گرفته است.

روابط ایران و چین در سال‌های پس از انقلاب روند رو به رشدی داشته است. چین در اکثر مواقع یکی از پنچ شریک بزرگ تجاری ایران بوده و در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد و تحت عنوان سیاست «نگاه به شرق» روابط سیاسی و اقتصادی ایران و چین افزایش قابل توجهی یافت. در این دوران شرکت‌های چینی توانستند در پروژه‌های متعددی در بخش‌های صنعتی و اقتصاد ایران مشارکت داشته باشند، بطوری‌که فقط در بخش انرژی قراردادهای متعددی بین وزارت نفت و شرکت‌های دولتی و خصوصی چین منعقد شد. شرکت‌های چینی در میادین مشترک ایران و عراق- میدان پارس جنوبی – پروژه‌های ال ان جی ایران فعالیت خویش را شروع کردند.

 در دوران تحریم‌های دولت اوباما شرکت‌های چینی صنعت انرژی ایران را ترک کردند. تاخیر متعدد شرکت‌های چینی در تکمیل پروژه‌های نفت و گاز ایران باعث شد، تا ایران با میلیاردها دلار ضرر روبرو شود. تاخیر شرکت‌های چینی در میادین مشترک با عراق نیز باعث شد تا عراق بتواند تولید بیشتری نسبت به ایران داشته باشد. همچنین تاخیر در بهره برداری و افزایش ظرفیت تولید در میادین مشترک این فرصت را برای رقیبان ایران فراهم کرد تا بتوانند با افزایش تولید بخشی از سهم ایران را در بازار منطقه‌ای و جهانی بدست آورند.

قرارداد ۴۰۰ میلیارد دلاری ایران و چین

طی هفته‌های گذشته اخبار متعددی در مورد سرمایه گذاری و قرارداد ۴۰۰ میلیارد دلاری ایران و چین منتشر شده است. هفته‌نامه «پترولیوم اکونومیست» طی مقاله‌ای به توافق ایران و چین برای تسریع روند سرمایه گذاری شرکت‌های چینی و تسریع در اجرای قرارداد شراکت جامع استراتژیک ایران و چین در جریان سفر اخیر ظریف به چین خبر داده بود.

 به گزارش پترولیوم اکونومیست سرمایه‌گذاری ۲۸۰ میلیارد دلاری چینی‌ها در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ایران محور اصلی توافق جدید ایران و چین خواهد بود. ایران پس از برجام بارها اعلام کرده بود که برای افزایش ظرفیت تولید و صادرات نفت و گاز  نیازمند سرمایه گذاری بیش از صد میلیارد دلاری است .

  هفته گذشته فریال مستوفی رئیس مرکز سرمایه‌گذاری استان تهران در ششمین جلسه از دوره نهم هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با اشاره به انتشار اخبار چین در رسانه‌های داخلی و خارجی گفت: «بر اساس مستندات دو کشور یک خط اعتبار ۴۰۰ میلیارد دلاری را برای معاملات تجاری برقرار کردند و بر اساس توافق صورت گرفته شرکت‌های چینی بدون حضور در مناقصات می‌توانند به هر پروژه‌ای ورود کنند». به گفته وی اتاق بازرگانی تهران در خصوص این قرارداد شبهاتی داشته که اکنون بخشی از مستندات مرتبط با آن دریافت و نشان می‌دهد این خط برقرار شده است.

پروژه راه ابریشم

دولت چین برای اجرای سریع‌تر پروژه راه ابریشم خویش در کشورهایی که در مسیر دریایی و زمینی این پروژه قرار دارند اقدام به سرمایه گذاری در زیرساخت‌های این کشورها می‌کند. از این رو موقعیت جغرافیایی ایران باعث شده تا چین نگاه ویژه‌ای به استفاده از پتانسیل‌های ایران در پروژه راه ابریشم داشته باشد. منابع عظیم نفت و گاز ایران در کنار وجود بازار مصرف میلیونی در ایران مواردی است که دولت چین خواستار سرمایه گذاری در زیرساختار انرژی و ترانزیت ایران باشد. با توجه به اهمیت ایران در پروژه راه ابریشم چین، چینی‌ها قرار است در قالب توافق شراکت جامع استراتژیک با ایران ۱۲۰ میلیارد دلار در حوزه توسعه زیر ساخت‌های تولید و حمل و نقل در ایران سرمایه‌گذاری کنند.

سرمایه گذاری در مناطقی که چین از آنها نفت و گاز وارد می‌کند یکی از اصول اساسی سیاست تجاری این کشور است. در این بین امنیت مسیرهای ترانزیت انرژی نیز همواره مورد توجه این کشور بوده است. هرگونه تنش، درگیری و جنگ در مناطقی که چین از آنها نفت و گاز وارد می‌کند، رابطه مستقیمی با امنیت انرژی و رشد اقتصادی این کشور دارد. دولت چین در ماه‌های اخیر در جریان حمله به تانکرها در تنگه هرمز و همچنین حمله پهپادها به پالایشگاه‌های آرامکو ضمن دعوت کشورهای منطقه به خویشتن‌داری، حوادث منطقه را به دقت رصد می‌کند.

جنگ تجاری چین و آمریکا

رشد روزافزون اقتصادی چین و افزایش سهم این کشور در تراز تجاری با آمریکا باعث شد، تا دولت ترامپ در سال‌های اخیر اقدام به وضع تعرفه‌های گوناگون بر محصولات وارداتی از چین نماید. یکی از شعارهای انتحاباتی ترامپ تلاش برای افزایش حجم صادرات آمریکا بویژه در بازار چین بوده است. اما آمارهای موجود نشان می‌دهد با وجود افزایش حجم تجارت بین آمریکا و چین بازهم سهم صادرات چین به آمریکا بیش از حجم واردات از این کشور است. تلاش‌های دولت ترامپ برای کاهش تزار تجاری با چین تاکنون موفقیت‌آمیز نبوده است. تداوم جنگ تجاری آمریکا و چین تاکنون به نفع ایران بوده است و ایران توانسته صادرات نفت در سطوح محدود به چین را ادامه دهد.

استفاده از یوان بجای دلار

چین با هدف کاهش سهم دلار در مبادلات تجاری خویش درصد بکارگیری یوان به جای دلار است. این کشور از سال ۲۰۱۷ اقدام به واردات بخشی از نفت عربستان در قبال یوان نمود و طی این سال‌ها سهم یوان در واردات نفت از عربستان افزایش یافته است. چین همچنین در توافقی با روسیه درصدد بکارگیری ارزهای دو کشور در مبادلات تجاری است. با توجه به اینکه ایران نمی‌تواند از سیستم سویفت بهره گیرد، استفاده از یوان چین برای پرداخت به ایران می‌تواند باعث افزایش حجم تجارت ایران و چین شود و ایران می‌تواند نفت بیشتری در بازار بفروش برساند.

در بخش نفت و گاز و بوِیژه حفاری در آب‌های عمیق و افت فشار در میادین نفتی، تکنولوژی چینی‌ها با تکنولوژی شرکت‌های اروپایی قابل قیاس نیست و انتظار نمی‌رود این شرکت‌ها بتوانند تمامی نیازهای ایران را در میادین نفت و گاز برآورده سازند. با توجه به اینکه وابستگی متقابل در روابط تجاری ایران و چین وجود ندارد، اگر قرارداد ۴۰۰ میلیارد دلاری ایران و چین بطور کامل اجرایی شود، بازهم تراز تجاری به نفع چین ادامه خواهد داشت. باید خاطر نشان کرد زیرساختار ترانزیتی ایران و همچنین میادین نفت و گاز ایران به سرمایه گذاری هنگفتی نیازمند است و منابع مالی و تکنولوژی چینی‌ها تا حدودی می‌تواند نیازهای ایران را برآوده کند، اما سوال اصلی این است سود ایران از این قرارداد چیست؟

چنانچه آمریکا و چین در آینده بتوانند بر سر مسئله جنگ تجاری به توافق برسند، سرنوشت این قرارداد چه خواهد شد؟ و با توجه به اینکه ایران می‌تواند مواد اولیه و نفت به چین صادر کند چه تضمینی وجود خواهد داشت که حجم صادرات ایران به چین پس از اجرای این قرارداد افزایش یابد؟ سرمایه گذاری خارجی یکی از اهرم‌های تاثیرگذاری کشورها در سیاست خارجی سایر کشورهاست، پس از اجرای این قرارداد، ایران می‌تواند در سیاست خارجی خویش منافع چین را مورد توجه قرار ندهد؟! از جمله مسائل قابل بحث است و یا با توجه به اینکه همه کشورها در تلاشند تا سرمایه خارجی زیادی جلب نمایند، اما در عین حال در صدد افزایش میزان صادرات به کشور سرمایه گذار هستند، مقامات ایرانی برای این مورد چاره اندیشی کرده‌اند؟

از آنجا که کلیه بخش‌های صنعت ایران بویژه صنعت انرژی ایران نیازمند سرمایه گذاری و تکنولوژی پیشرفته خارجی است، باید به این نکته توجه کرد که منابع مالی و تکنولوژی باید از چندین منبع خاص تامین گردد، نه از یک منبع. وابستگی بیش از حد به کشور خاص به معنای تاثیرگذاری کشور سرمایه گذار در دراز مدت می‌باشد.