برخی اوقات و در میان واژههایهایی که در لابلای اخبار و یا متون حقوقی به چشم میخورد و خواننده با درک سطحی از آن عبور میکند، واژه عربی «استیضاح» است که مکثی در فکر خواننده ایجاد میکند. کما بیش بسیاری از ما این واژه را همردیف اتهام و یا محاکمه تلقی میکنیم و به خواندن بقیه خبر و یا متن میپردازیم. اما بهراستی معنی و تعبیر استیضاح چیست و در چه مواردی مورد استفاده قرار میگیرد.
معنی ساده استیضاح درخواست توضیح است و در مکالمات و مسائل روزمره بطور معمولی مورد استفاده قرار نمیگیرد، اما کاربرد آن در سیاست داخلی کشورها و بخصوص در رابطه با دو قوه مقننه و مجریه، از اهمیت خاصی برخوردار است. از شروع دوران مبارزات انتخاباتی آمریکا و حتی پس از آن، رئیس جمهور دونالد ترامپ و اتهامات همکاری او با روسیه، این واژه را دوباره در محافل گوناگون برسر زبانها انداخت و حتی بحث در مورد استیضاح ایشان در کنگره آمریکا هنوزادامه دارد. البته طرح استیضاح به خودی خود به مفهوم عزل رئیس جمهور از مقام خود نیست، بلکه اولین گام در این مسیر تلقی میشود و در صورت رایگیری پس از توضیحات وی و رأی عدم اعتماد اکثریت مجلس نمایندگان (۲۱۸ رای از ۴۳۵ نماینده) وی از مقام ریاست جمهوری برکنار میشود. در جناح بندیهای سیاسی، در حال حاضر اکثریت اعضای مجلس نمایندگان آمریکا را دموکراتها و سنای آمریکای را جمهوری خواهان تشکیل میدهند.
طبق مواد یک و دو قانون اساسی آمریکا، رئیس جمهور، معاون رئیس جمهور و دیگر مقامات ارشد قوه مجریه آمریکا، میتوانند به اتهام ارتکاب یکی از موارد خیانت (به مملکت)، رشوه و جرائم سنگین، فقط توسط مجلس نمایندگان، با اکثریت رأی، بعد ازتحقیق و تفحص توسط کمیته قضائی خود، مورد استیضاح قرارگیرند و در صورت اطمینان از ارتکاب جرم، با وجود مدارک و دلائل مستند به سنای آمریکا ارجاع شود و تنها سنای آمریکا با قضاوت رئیس دیوانعالی آمریکا میتواند وی را محاکمه کند. مقام متهم یا رئیس جمهور تنها با دو سوم آرای اعضای سنا (۶۷ رای از ۱۰۰ سناتور) میتواند محکوم شود. در طول تاریخ آمریکا تنها دو رئیس جمهور (آندره جانسون - ۱۸۶۸ برای اخراج وزیر جنگ خود و بیل کلینتون – ۱۹۹۸ برای داشتن رابطه نامشروع با کارمند خود) مورد استیضاح و محاکمه قرار گرفتهاند و در نهایت هر دو تبرئه شدند. اما ریچارد نیکسون، سی و هفتمین رئیس جمهور آمریکا، در ۹ آگوست ۱۹۷۳ پس از استیضاح و پس از ارجاع به سنا، ولی، قبل از محاکمه و محکومیت، از مقام خود استعفا داد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در فصل ششم با عنوان «قوه مقننه» و در بحث اختیارات و صلاحیت مجلس شورای اسلامی و در اصل ۸۹ مسئله استیضاح هیأت وزیران یا یک وزیر را با امضای حداقل ۱۰ نفر از نمایندگان، نقطه شروع استیضاح بشمار میآورد. در قوانین جمهوری اسلامی تنها مجلس خبرگان، از دست نشاندگان و افراد وفادار به رهبر، با استیضاح و برکناری رهبر میتواند جانشین برای او منصوب نماید. رئیس جمهور ایران تنها با همکاری رهبر و مجلس میتواند مورد استیضاح قرار گرفته و از مقام خود برکنار شود. در سال ۱۹۸۱ ابوالحسن بنی صدر پس از استیضاح از مقام خود برکنار شد.
استیضاح رئیس جمهور در آمریکا کار بسیار دشوار و طولانی است. اکثر نمایندگان مجلس را افرادی تشکیل میدهند که قبلا در کارهای دولتی و یا تجاری بودند و الزاما با قانون و پروسه استیضاح آشنائی ندارند. بیش از نصفی از قانونگذاران نمایندگان مجلس آمریکا دارای مدرک حقوق نیستند! کمتر عضوی وکیل و یا دادستان بوده است. بنابراین پروسه استیضاح توسط اعضای ارشد و مشرف به قوانین آمریکا انجام میگیرد. اکثر شاهدان احضار شده برای استیضاح دارای وکیل بوده و نمایندگان نمیتوانند به هر آنچه در نظر دارند براحتی دست یابند. بعضی شاهدان از دادن پاسخ به سئوالات و یا ارائه و یا تائید مدرک یا اظهارات دیگران خودداری میکنند. رسیدن به رأی حداکثری مجلس مستلزم تحقیقات حقوقی، بازجوئی، شهادت و همکاری افراد متعددی است.
در پروسه بازجوئی، بهعنوان مثال، یک شاهد ممکن است نخواهد در مورد آنچه را که دیده و یا شنیده است شهادت دهد زیرا نفس چنین شهادتی ممکن است منتج به کشف ارتکاب جرم و انتصاب اتهامات و محکومیتی به خود وی گردد. بهعنوان مثال، مایکل کوهن، وکیل شخصی چندین سال رئیس جمهور ترامپ، با شهادت داوطلبانه در مورد پرداخت مبالغ هنگفت حق السکوت به چند زن، که گفته میشد ترامپ با آنها رابطه داشت، به ۵ سال زندان محکوم شد. زیرا کوهن در رابطه با ترتیب دادن و پرداخت حق السکوت به این افراد با ترامپ همکاری کرده بود.
باید بهخاطر داشته باشیم که هدف از طرح استیضاح محکوم کردن فرد بزهکار نیست، بلکه حفظ نظام دولتی سالم برای تدوام مدیریت صحیح به نفع ملت است. بنابراین، درصورت ارجاع استیضاح رئیس جمهور ترامپ به سنای آمریکا و رای سناتورهای جمهوریخواه در سنا، که در اکثریت هستند، احتمال محاکمه و محکومیت رئیس جمهور ترامپ بسیار ضعیف بوده و این امر ممکن است باعث افزایش محبوبیت او در انتخابات سال ۲۰۲۰ نیز بشود.