تالار مرایای العلا در شمال غربی عربستان سعودی کم ستاره به خود ندیده: از انریکه ایگلسیاس و لایونل ریچی تا ابی و لیلا فروهر. این تالار آینه‌ها که کتاب رکوردهای گینس آن‌را بزرگ‌ترین ساختمان آینه‌ای جهان نامیده، شاید بیش از هر جای دیگری در عربستان سعودی نماد تحولات عرصه فرهنگی و هنری این کشور به حساب آید.
جمعه این هفته تالار «مرایا»، اما شاهد رویدادی بود که شاید خیلی‌ها آن‌را بزرگ‌ترین کنسرتی بدانند که تا کنون در این تالار برگزار شده: اجرایی از ماجده رومی، خواننده ۶۵ ساله لبنانی که با صدای سوپرانوی خود و سال‌های طولانی حضورش در تلویزیون‌های عربی از بزرگ‌ترین ستاره‌های عالم موسیقی جهان عرب است.
وقتی خبر کنسرت ماجده اعلام شد، ساعاتی بعد تمام بلیت‌ها فروش رفته بود. وارد فرودگاه العلا که شد از او استقبالی باشکوه کردند. فیلم صف تشویق‌کنندگان که برایش دایره می‌زدند در رسانه‌های اجتماعی غوغا کرد. ماجده هم ترانه‌های کلاسیکش را خواند که نسل‌های متمادی با آن بزرگ شده‌اند و هم ترانه جدیدی که تقدیم به مخاطبین در عربستان سعودی کرده بود. کنسرت به طور مستقیم از تلویزیون «ام بی سی» پخش می‌شد و بینندگانی در سراسر جهان عرب داشت.
این اجرا نشان داد که ستاره‌ای که عرب‌ها او را «ملاک الطرب العربی» می‌خوانند همچنان در اوج است. چند ماه پیش که او در جریان جشنواره جرش اردن در همان شب افتتاحیه غش کرد و ۱۰ دقیقه‌ای بیهوش بود نگرانی‌ها در موردش بالا گرفت. حالا اما می‌دانیم که این ستاره عربی همچنان سرزنده است.
ماجده متولد ۱۹۵۶ در خانواده‌ای از مسیحیان کاتولیکِ مِلکی در شهر صور جنوب لبنان است. پدرش، حلیم رومی، خواننده شهیر فلسطینی بود که معروف است به کشف فیروز، خواننده بزرگ جهان عرب. پدر متولد صور بود، در دو سالگی به حیفای فلسطین رفت و آن‌جا بزرگ شد و بعدها حرفه موسیقی خود را بین مصر و لبنان دنبال کرد. ماجده با آثار فیروز، ام کلثوم و محمد عبدالوهاب بزرگ شد اما از بزرگ‌ترین الگوهای جوانی‌اش شاید لیلا مراد باشد، خواننده یهودی مصری و از بزرگ‌ترین هنرمندان زمانه خود. لیلا با نام «لیلیان زکی مراد مردخای» به دنیا آمد و بعدها نام لیلی مراد را برگزید. ماجده در واقع به نوعی قدم در جای پای او گذاشت و در گذر سال‌ها توانست خود را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های موسیقی جهان عرب تثبیت کند. (حنان حمد، تاریخدان مصری، اخیرا زندگی‌نامه مراد را در قالب کتابی با عنوان «گذشته ناشناخته: لیلی مراد، ستاره یهودی-مسلمان مصر» نوشته است.)
پژواک در سرزمین تمدن‌ها
ماجده رومی برای شرکت در جشنواره «زمستان در طنطورا» آمده که خود بخشی از جشن دو ماهه «لحظه‌های العلا» است و شامل کنسرت‌ها و فعالیت‌های فرهنگی مختلف می‌شود. این‌ها همه بخشی از تلاش عربستان سعودی برای تبدیل خود به یک قطب مهم هنری و فرهنگی در منطقه و فراسو است و العلا در این میان جایگاهی ویژه دارد.
مسئولان جشنواره آن‌را «ارض الحضارات» یا سرزمین تمدن‌ها می‌نامند و بیراه نیز نمی‌گویند. العلا شاید پرتاریخ‌ترین نقطه جزیره‌العرب است. آثار شگفت‌انگیز تمدن نباطیان (که مرکزیتش در پترای اردن بسیار مشهورتر است) باعث شده العلا اولین مکان عربستان سعودی باشد که وارد فهرست میراث جهانی یونسکو می‌شود. این شهر از قدیم در «راه کندر» بوده که از سویی به آسیای میانه و چین می‌رفت و از سویی دیگر از راه دریای سرخ به خلیج فارس و دریای عرب و شبه‌قاره هند و فراسو.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
فرای این تاریخ دیرین اما العلا چند سالی است که سعی کرده از مراکز انقلاب فرهنگی-هنری عربستان باشد. جشنواره زمستانی آن در سال ۲۰۱۸ شروع شد و مثل بقیه رویدادهای جهان مدت کوتاهی بعد به سد ویروس کرونا خورد. اولین جشنواره فیلم «دریای سرخ» نیز قرار بود در بهار ۲۰۲۰ در جده برگزار شود اما کرونا آن‌را به تاخیر انداخت تا بالاخره در آخرین ماه‌های ۲۰۲۱ صورت بگیرد. در ضمن تعطیلی کنسرت‌ها هم اما تالار آینه‌های العلای میزبان یک رویکرد دیپلماتیک بزرگ بود: توافق ژانویه ۲۰۲۱ که به موجب آن عربستان سعودی و قطر آشتی کردند تا مهمترین منازعه بین کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس آرام بگیرد.
حالا اما با مهار بیشتر کرونا جشن‌های موسیقی العلا نیز دوباره جان گرفته‌اند. نکته قابل توجه این‌جا است که علاوه بر ستاره‌های جهانی روز به روز بیشتر شاهد چهره‌های عربی و سعودی نیز هستیم که نشان می‌دهد عزم تحول فرهنگی بومی هم هست و نه فقط برای رسانه‌های خارجی. در روزهای گذشته مثلا شاهد اجرای عبدالرحمن محمود در العلا بودیم، خواننده سعودی متولد مدینه که به استفاده از شعرهای کلاسیک عربی در ترانه‌هایش مشهور است و بیرون جهان عرب شناخته نمی‌شود. دیگر چهره قابل توجه این‌روزها عمر خیرت مصری، آهنگساز و پیانیست مصری بود که در ژانویه ۲۰۱۹ هم در العلا اجرا داشت و حالا سه سال بعد با اجراهایی به یادماندنی بازگشت.
در میان آشناترهای جهانی آندریا بوچلی، خواننده تِنور ۶۳ ساله ایتالیایی را داشتیم که از پرافتخارترین‌های جهان است؛ هم او که سلن دیان کانادایی در موردش گفته: «اگر خدا آواز خواندن بلد بود حتما شبیه آندریا بوچلی می‌خواند.» آقای بوچلی که رکورددار پرفروش بودن در عرصه موسیقی کلاسیک هم هست پس از اجرای روز جمعه هفته گذشته در العلا شرکت در این جشنواره را «از تجربه‌های محبوبم» خواند و گفت: «آواز خواندن در میان صحرا در العلا همیشه تجربه‌ای خارق‌العاده است. من از صدا و آشوب شهر بزرگ می‌آیم و برایم تجربه‌ای آموزشی است که خود را در این مکان صلح‌آمیز و آرام بیابیم.»
این چهارمین اجرای بوچلی در «زمستان در طنطورا» است و می‌توان او را پای ثابت این جشنواره دانست.
العلا محدود به موسیقی نیست و انوع و اقسام رویدادهای مختلف را در جشنواره‌های آن دیده‌ایم. فستیوال‌های مرکبات از پررنگ‌ترین‌های آن بوده‌اند. در جهان مد، شرکت مد «دولچه گابانا» را داشتیم که شوی مهمی به العلا آورد تا این زوج بزرگ هنری، دومنیکو دولچه و استفانو گابانا، بهترین‌هایشان را ارائه کنند و پای بسیاری ستاره‌های جهان مد عرب را نیز به عنوان مخاطب وسط بکشند: از مهیره عبدالعزیز، بازیگر اماراتی تا تماره القبانی، طراح مد سعودی. دیگر نمایش مد غیرمنتظره را گروهی ایتالیایی انجام داد: رژه ۱۲ اسب عربی که هر یک به دقت تزئین شده بودند.
ابن بطوطه، جهانگرد و عالم بزرگ مراکشی قرن چهاردهم میلادی موضوع نمایشی ۴۵ دقیقه‌ای بود که در العلا به نمایش در آمد. سینما «الحوش» این مجموعه نیز روزهای فعالی داشته است. از پخش فیلم‌های کلاسیک جهان همچون «زندگی شیرین» فدریکو فلینی، «پرسونا»ی اینگمار برگمان و «کار درست را انجام بده» اسپایک لی تا فیلم‌های سینمای نوپای عربستان سعودی همچون آثار وائل ابومنصور و محمد الهلیل. نمایش آخرین ساخته الهلیل با نام «چهل سال و یک شب» اکنون در نت‌فلیکس آغاز شده است تا او جدیدترین چهره جوان سینمای سعودی باشد.
این‌ها همه خبر از ادامه تثبیت العلا به عنوان قطبی نوپا در منطقه می‌دهند. فرودگاه کوچک عبدالمجید بن عبدالعزیز العلا که حدود ده سال پیش بنا شد حالا از پاریس پرواز مستقیم دارد و در کوشش برای تبدیل شدن به مرکزی در نوع خود است. پرواز هواپیمایی سعودی از فرودگاه شارل دوگل پاریس به العلا تنها یکی از تماس‌های خارجی این شهر است. هواپیمایی «فلای ناس» که اولین خط هوایی تخفیفی عربستان سعودی است العلا را مستقیما به دوبی و کویت وصل می‌کند. این هواپیمایی و هواپیمایی سعودی هر دو به سه شهر اصلی عربستان سعودی (ریاض، جده و دمام) نیز پرواز مستقیم دارند تا رفت و آمد به العلا دشوار نباشد. از راه زمینی نیز العلا تنها پنج ساعت تا مرز اردن، هفت ساعت تا بندر ایلات اسرائيل، ۹ ساعت با امان، پایتخت اردن و چیزی همین حدود با شهرهای مهم اردن، فلسطین و اسرائیل فاصله دارد. اگر روزی صلح در منطقه گسترش یابد، به جای «راه کندر» قدیم شاید «راه موسیقی» بتواند خاورمیانه را به جهان وصل کند.
صدای پرطنین ماجده اما در ضمن یادآور نقش زنان در تحولات فرهنگی بود؛ زنانی که حالا در جای جای صنعت جدید سرگرمی و گردشگری عربستان سعودی حضور دارند و پیشقراول تغییرند.
