«این مطلب، تبلیغاتی است و با حمایت مالی برگزارکننده منتشر می‌شود.»

هنرمندان، هنروران و کاوشگران از هر گروهی بار دیگر در العلا مامن و منبع الهام می‌یابند – از جمله یک فضانورد مونث از قرن بیست و پنجم.

تجربه العلا «سفری در زمان» توصیف شده است. تعیین دقیق نقطه آغاز این سفر دشوار است: شاید تا ۸۵۰ میلیون سال پیش، یعنی زمان تشکیل صخره‌های دوران پرکامبرین که «سپری» را به وجود می آورند که بخش غربی عربستان بر روی آن نشسته است.

و دورترین نقطه آینده؟ قرن بیست و پنجم. زمانی که فضانورد مونث لیتا آلبوکرک از آن می‌آید. نام او الیسریا است. او در حالت چهارزانوی موسوم به گل نیلوفر نشسته است، با پوست بدن و شالی آبی رنگ، و به منظره صحرای العلا نگاه می‌کند.

لیتا، هنرمند چیدمان و محیط زیست، نقاش و پیکرتراش، الیسریا را «شخصیتی خیالی» توصیف می‌کند که «به این سیاره می‌آید تا رابطه با هستی را به ما بیاموزد.» این شخصیت نخستین بار در نمایشگاه «دزرت اکس» العلا در سال ۲۰۲۰ ظاهر شد. او ممکن است به طریق خاص خود با همان اندازه مقبره لحیان، فرزند کوزا، بخشی از چشم‌انداز العلا شود.

شخصیت‌های دیگری هم به او می‌پیوندند که شاید به همان اندازه خیالی باشند. نمایشگاه دزرت اکس العلا از ۱۱ فوریه تا ۳۰ مارس سال ۲۰۲۲ باز می‌گردد. مضمون این آخرین جلوه موزه زنده العلا، در واژه عربی «سراب» نهفته است. آثار هنری سفارش داده شده برای این نمایشگاه رایگان، معنای سراب و جذابیت واحه را خواهند کاوید.

مانند بستر سنگی معرف دوران‌های متفاوت زمین‌شناسی که العلا را پوشانده‌اند، هنرمندان معاصر شواهد جدیدی از خلاقیت و نبوغ بشر را در کنار میراث نبطی‌ها و تمدن‌های دیگر بنا خواهند کرد.

نورا الدبل، مدیر هنری و خلاقه کمیسیون سلطنتی العلا (آرسی‌یو) می‌گوید: «العلا محیطی بیابانی، وسیع و باستانی است با بسیاری شگفتی‌های زمین‌شناختی متمایز متعلق به سه دوران زمین‌شناسی. این العلا را در میان دیگر محیط‌های بیابانی منحصر به فرد می‌کند و به موزه‌داران و هنرمندان ما گزینه‌های بسیار متفاوتی برای الهام می‌دهد.»

جنیفر استاکمن، رئیس پیشین هیئت امنای بنیاد «سولمون آر گوگنهایم»، تجربه دیدار از نخستین نمایشگاه دزرت اکس العلا را چنین توصیف کرد:

«همه آثار هنری معاصری بودند که در بناهای باستانی درون کوه‌ها گذاشته‌شده بودند. برخی از این آثار کاملا درخشان بودند. برخی به آن خوبی نبودند، اما به عنوان اولین تجربه دزرت اکس العلا، عالی بود.»

قرار است نمایشگاه سال ۲۰۲۲ مفهوم موزه فضای باز و زنده را فراتر ببرد. آثار هنری در دره المعتدل کار گذاشته خواهند شد، نزدیک به جبل‌الفیل که پیکره‌ای ۵۲ متری است که نه به دست انسان، بلکه به دست طبیعت خلق شده است.

جلب کردن نمایشگاه‌ها و هنرمندان به العلا مانند آن است که از آنها خواسته شود با استون‌هنج یا آنگوروات رقابت کنند، یا دست‌کم همزیستی کنند. از دیدگاه آلن شوارتسمن، مشاور هنری، این دقیقا چیزی بود که او را جذب این طرح کرد.

او می‌گوید: «این که از همان آغاز، کمیسیون سلطنتی [عربستان سعودی]، هنر معاصر را به صورت بخش محوری این نمایشگاه دید، مرا به این پروژه جلب کرد. این مسئولیت بزرگی برای هنرمندان است، اما فرصتی یگانه برایشان هم هست که در محدوده این محیط کار کنند و آثاری دائمی بیافرینند.»

جغرافیایی نو برای دنیا هنر

جنیفر استاکمن، رئیس سابق هیئت امنای بنیاد سلومون آر گوگنهایم است. او از نزدیک در راه‌اندازی موزه گوگنهایم که به‌زودی در ابوظبی افتتاح می‌شود دست داشته، و از مدیران کمیسیون موزه‌های عربستان سعودی هم هست. در این مصاحبه، او می‌گوید که خاورمیانه به طور اعم، و العلا به طور اخص، به نوسازی جفرافیای بازار بین‌الملللی آثار هنری کمک می‌کنند.

شکوفایی هنرهای خلاقه در عربستان سعودی، بخش مهمی از طرح «چشم‌انداز ۲۰۳۰» است. با تمام توجهی که به تنوع‌بخشی اقتصاد و گردشگری می‌شود، در آینده شاید میراث هنری و معماری این دوره از تاریخ سعودی باشد که ارزشمندترین بخش طرح از کار درآید.

دزرت اکس العلا و عرصه شکوفای هنرهای زیبا در ریاض، جده و فراتر از آنها، بی‌تردید هنرمندان، موزه‌داران و مشاوران را از سراسر جهان به آنجا می‌کشاند. پروژه‌هایی چون پارک مجسمه جده، که در آن آثار کسانی جون هنری مور، مهال مولا و الکساندر کالدر به نمایش گذاشته شده، منظره فیزیکی و نیز فرهنگی را تغییر داده‌اند.

استعدادهای بومی

اما استعدادهای بومی این کشور چه؟ در این کشور جوان، نسل جدید هنرمندان و هنروران چگونه خود را نشان خواهند داد؟

اهالی العلا در مرکز این فعالیت خواهند بود، و در هسته آن مرکز، مدرسه الدرعا است، مدرسه دخترانه سابقی در العلا که حالا با سازمان غیرانتفاعی «ترکویس مانتن» که شاهزاده ولز در سال ۲۰۰۶ برای احیای مناطق باستانی و هنرهای سنتی بنیاد گذاشت همکاری می‌کند.

در اینجا نیز «لایه‌گذاری» هنر و طراحی معاصر بر بستر استوار مهارت‌های تمدن‌های پیشین دیده می‌شود. این را به ملموس‌ترین شکل می‌توان در «مسابقه طراحی پیاژه» دید، که در آن دوازده نفر از اهالی العلا در کنار مربی خبره‌ای از پیاژه و بیست دانشجو از ژنو به مدت چهار هفته کار کردند. زیورها، آویزها و جواهراتی که دانشجویان خلق کردند مستقیما از زیبایی العلا الهام گرفته بود. پیاژه، شرکت سوئیسی سازنده ساعت و جواهرات تجملی، می‌گوید که هدف «احیای اصولی است که ریشه در میراث دارند، و این کار از طریق آموزش و تربیت استعدادهای محلی انجام می‌شود.»

طرح‌های برنده، همه کار هنرمندان مونث بودند.

نورا الدبل می‌گوید: «عالی است که شوق و مهارت زنان جوان خود را می‌بینیم که در این پروژه به کار رفته است. آنها هنری را پی گرفتند که درها را به روی آینده‌ای نو باز کرد، و بعد شاهد فوران احساسات برنده بودیم که اثرش را هنرمندانی از سرزمین دور تحسین کرده بودند.»

العلا همچنین اولین برنامه اقامتی خود را شروع کرده است. شش هنرمند دعوت شدند تا به مدت یازده هفته در منطقه کار کنند و مضمون «نوزایی واحه» را کاوش کنند.

نورا الدبل می‌گوید: «هدف از برنامه اقامت هنری العلا تحکیم گفتگو و مبادله نه تنها میان هنرمندان نوپا و شناخته شده با جمعی از کارشناسانی مشغول کار میدانی، بلکه با هنروران محلی و اعضای جامعه محلی است.»

پروژه العلا اعضای بازار بین‌المللی هنرهای زیبا را گرد هم می‌آورد تا اهالی محل را در زمینه هنرهای سنتی و معاصر آموزش دهند و مهارت‌ها و فنون گذشته را حفظ کنند.

لرد اسنودن، رئیس افتخاری هیئت مدیره حراج‌خانه کریستی علاقه فزاینده‌ای به خاورمیانه می‌بیند، نه تنها به عنوان جایی که مجموعه‌داران ثروتمند و بانفوذ زندگی می‌کنند، بلکه منطقه‌ای که هنرمندان محلی دارند هیجانی بین‌المللی به وجود می‌آورند.

او شور وافری به ادامه و حفظ مهارت‌هایی دارد که طی نسل‌ها منتقل شده‌اند او نایب رئیس مدرسه بنیاد شاهزاده برای هنرهای سنتی در لندن است که پسرعمویش شاهزاده ولز پایه‌گذاری کرده و هدفش «ترغیب آگاهی از ماهیت تاریخی هنرمندان سنتی است که از والاترین منابع الهام می‌گیرند، و مهارت و وفاداری‌شان شاهکارهایی می‌آفریند که همه ما می‌توانیم به عنوان بخشی از میراث جهانی خود بشناسیم.»

او خود نیز هنرور است: شرکت «لینلی» او در ساخت اثاثیه‌ای تخصص دارد بر ترکیب مهارت‌های سنتی و دید معاصر به طراحی متکی است.

از او خواستیم تا در باره ترکیب هنرها و فنون، سنت و مدرنیته، که در العلا می‌بینیم صحبت کند.

او در باره هنر معاصر در عربستان سعودی گفت: «حراج خیریه کریستی در نمایشگاه «البلد، سرحد عربستان» [۲۰۱۹] یکی از تعهدات بسیاری است که ما نسبت به منطقه داریم. می‌خواهیم مجموعه‌داران آینده را تشویق کنیم و استعدادهای محلی را به بازار بین‌المللی معرفی کنیم.»

او در باره حفظ مهارت‌های سنتی گفت: «من همه این [صنایع دستی سنتی] را دیده‌ام که از لبه پرتگاه نجات داده شده‌اند. به خود آمده‌ایم و پرسیده‌ایم که چه به جای می‌گذاریم و به نسل‌های بعد منتقل می‌کنیم؟ دیدن ظهرو دوباره جوانانی که بخصوص می‌خواهند مهارت‌های قدیمی را بیاموزند هیجان‌انگیز است.»

ستارگان موسیقی زیر نور ستارگان صحرا

هنرمندان بین‌المللی و محلی در زمینه‌ موسیقی، نمایش و سینما، العلا را به فهرست مقصدهای سفرشان افزوده‌اند. می‌توان گفت که برایشان تجربه منحصربه‌فردی خواهد بود.

ترانه هاله‌لویای لئونارد کوهن یکی از پرشنونده‌ترین و پر اجراترین ترانه‌های در تاریخ موسیقی پاپ بوده است. ولی آیا اجرایی تماشایی‌تر از آن که در هشتم آوریل ۲۰۲۱ اتفاق افتاد وجود داشته است؟

خواننده‌های ترانه، آندریا بوچلی، خواننده شهیر تنور اپرا و دختر ۹ ساله‌اش ویرجینا بودند. صحنه: شهر باستانی هجرا در نزدیکی العلا، در اعماق صحرای عربستان. کلمه «جادویی» بیش از حد به کار رفته است، اما توصیفی بهتر از آن برای ترکیب نور، سایه، هنر باستان، سکوت و موسیقی متعالی که جمع محدود آن شب تجربه کردند وجود ندارد.

بوچلی که در دوازده سالگی بینایی‌اش را از دست داد، از تجربه‌اش در این صحرای عظیم به ایندیپندنت گفت: «جایی بود که آدم می‌توانست عمیق‌تر فکر کند.»

بوچلی قبلا هم در العلا اجرا کرده بود، در صحنه‌ای متفاوت ولی به همان اندازه حیرت‌آور: مرایا، که خود اثر معماری عظیمی از شیشه و فولاد است.

دیگر ستاره‌های موسیقی که در العلا برنامه اجرا کردند لنگ لنگ، پیانونواز، و خوزه کارراس، یک تنورخوان جاودانی دیگر بودند.

العلا افزون بر کنسرت‌‌های نام‌آوران، رشته‌ای از جشنواره را هم در دستور کار دارد که در فصل زمستان دایر می‌شوند. همگام با هدف کمک به هنرمندان محلی برای تقسیم صحنه با همتایان بین‌المللی‌شان، سینما الهوش گزیده‌ای از فیلمسازان سعودی را اکران خواهد کرد.

هنرمندان و آفرینش‌گرانی که در سالهای آینده به این منطقه می‌آیند پیشگام نیستند: آنها پا جای پای سنگتراشان و خوشنویسان، استادکاران و سفالگران، و هنرمندانی از هر رشته می‌گذارند که شاید به مدت دویست هزار سال در العلا منبع الهام یافته‌اند و بازاری برای آثارشان.

آلن شوارتسمن، مشاور هنری و عضو هیئت مشورتی العلا، می‌گوید: «یک جور کتابخانه زنده است. تکامل زبان از آرامی باستان به عربی امروز، در پیکربندی صخره‌ها دیده‌ می‌شود.»

او می‌افزاید: «اینجا چهارراهی بزرگ در تلاقی تمدن‌ها و اقتصاد‌های تاریخ جهان بوده‌است. پلی که مهد تمدن را به شرق پیوند داده است.»