اشاره‌های اخیر دولت‌های ایران و عربستان سعودی نشانگر آن است که دو کشور آمادۀ کاهش اختلافات و تنش‌ها از طریق مذاکرات هستند.

تماس‌های جدید بین دو کشور، پس از حملات به تأسیسات نفتی عربستان به تاریخ ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۹، برقرار شد. در نتیجۀ آن حملات، نیمی از تولید نفت عربستان متضرر شد. طی این مدت، تهران مسئول حملات مذکور قلمداد شده است.

به نظر نمی‌رسد که ایران خواهان تخریب وسیع و گسترده در منطقه باشد، با این حال، حملات یاد شده حامل پیامی بود مبنی بر آن که تهران می‌تواند به ریسک بزرگی در منطقه دست یازد.

عقب‌نشینی ایالات متحده از اقدامات نظامی علیه تهران در پی آن حمله با ظنِّ دست داشتن ایران در آن، به خلل‌های حفاظتی و امنیتی بیشتر در گستره دارایی‌های راهبردی ریاض انجامید.

طی ۴۰ سال گذشته، دو کشور همواره کوشیده‌اند تا نفوذ و رسوخ خود را در منطقه گسترش دهند و گفتنی است که بعضی از حلقه‌های سیاسی، آن تلاش را با درگیری تاریخی بین اسلام سنی و شیعه مرتبط می‌دانند. برخی از تحلیل‌گران نیز آن را به «جنگ سرد در خاورمیانه» تشبیه کرده‌اند.

کاهش موقت تنش‌ها بین تهران و ریاض بر اثر تغییر شرایط در منطقه

با آن ‌که هیچ توضیحی برای دخالت آمریکا در تماس‌های ایران و عربستان در دست نیست، و با وجود واکنش نومید کنندۀ آمریکا در پاسخ به حملات به تأسیسات نفتی عربستان و مواجهه با فشارهای کنگره، عربستان سعودی در روند تداوم این روابط احساس آزادی و استقلال می‌کند.

با پایان گرفتن دوره دولت دونالد ترامپ، عربستان سعودی اکنون تلاش دارد تا به منظور اصلاح وضعیت، بدون حمایت آمریکا، گفت‌وگوهای مستقیم را با ایران از سر گیرد.

نخستین نشانۀ این مذاکرات زمانی یافت شد که گزارشی در روزنامه فایننشال تایمز در اواسط آوریل، از دیدار مقامات دو کشور در بغداد برای از سرگیری روابط با یکدیگر خبر داد.

عربستان سعودی در ابتدا این گفته‌ها و خبرها را تکذیب کرد، اما چند هفته بعد، محمد بن سلمان، ولیعهد آن کشور، طی مصاحبه‌‌ای با تلویزیون العربیه گفت که آنان به دنبال «روابط خوب با ایران» هستند.

این اظهارات او برای بسیاری از حلقه‌های سیاسی شوک‌آور بود، زیرا او سه سال پیش گفته بود که «با دیدن علی خامنه‌ای، رهبر معظم (Supreme Leader) ایران، حتی هیتلر نیز مرد خوبی به نظر می‌رسد.»  

پس از آن‌ که ولیعهد سعودی اظهاراتی مبنی بر آغاز مذاکره با ایران عنوان کرد، اکنون توپ در زمین ایران است. حالا بر عهدۀ تهران است که نشان دهد آیا به تحکیم ثبات در منطقه کمک می‌کند، یا مانند کره شمالی به یک کشور منزوی بدل می‌شود.

اگر به پیشینه خروج آمریکا از افغانستان نگاه کنیم، یک نکته کاملاً روشن شده است؛ این ‌که اکنون اولویت‌ها تغییر کرده است و ایالات متحده نمی‌خواهد مانند گذشته، برای کمک به کشورهای دیگر اقدام کند. 

در خاورمیانه نیز اوضاع در حال تغییر است، چنان که تلاش‌هایی در سطح منطقه برای نزدیک شدن و کاهش اختلافات میان دو رقیب بزرگ آن ناحیه (ایران- عربستان) در جریان است و دولت عراق در این زمینه نقش مهمی ایفا می‌‌کند.

ریاض و تهران، به‌‌ رغم تفاوت‌های ایدئولوژیک خود، از واقعیت‌های عینی منطقه آگاه هستند و این یک واقعیت پذیرفته شده است که بیشتر اوقات، غلبه و تسلط واقعیت‌های عینی بر اختلافات ایدئولوژیک می‌چربد و کشوری برای تفاهم و سازش آماده می‌شود.

خبر گفت‌وگوهای مستقیم عربستان و ایران در حالی منتشر می‌شود که واشنگتن از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران خارج شده است و احتمال بازگشت آن به توافق مذکور هنوز قطعی نیست.

گفتنی است که دولت عربستان همواره با آن توافق مخالفت کرده است.

دولت ریاض طرفدار قوانین سختگیرانه‌تری در مورد توافق هسته‌ای ایران بوده و خواستار مشارکت کشورهای عربی خلیج فارس در مذاکرات است، و از سوی دیگر، می‌خواهد تا در کنار برنامۀ هسته‌ای ایران، برنامۀ موشکی آن نیز بخشی از این توافق باشد.

اگرچه اشاره‌های مثبتی از طرفین در زمینه به‌چشم می‌خورد، و نیز آرزوی همه این است که فضای جنگ و تنش، یک‌شبه به روابط برادرانه مبدل شود، اما برای عملی شدن آن، به تلاش‌های زیادی نیاز است.

وزرای خارجه دو کشور نسبت به احتمال موفقیت مذاکرات بسیار محتاطانه واکنش نشان می‌دهند. مقامات ایرانی تابلو «منتظر باشید» را نصب کرده‌اند، در حالی که مسئولان سعودی با احتیاط تمام، اظهارنظر در این خصوص را  «زودهنگام» می‌خوانند.

تغییر لحن عربستان سعودی، مقدمه‌‌ای برای تغییر فرماندهی سیاسی در واشنگتن است. سیاست دونالد ترامپ علیه ایران بود، و دولت او تلاش داشت تا با همراه و هماهنگ کردن متحدان واشنگتن در خلیج فارس با اسرائیل، جبهه‌ ‌ای واحد بر ضد تهران ایجاد کنند.

با این حال، به محض آن که بایدن رئیس جمهوری ایالات متحده شد، لحن کاخ سفید در مورد خاورمیانه تغییر کرد. ریاض روحیۀ آمریکایی‌ها را حس کرد، و سپس تصمیم گرفت تا مسئله خاورمیانه را بدون کمک عوامل خارجی حل و فصل کند. مصالحه و آشتی عربستان با دولت قطر نیز بازتاب دیدگاه استراتژیک ریاض است.

روابط حسنه بین عربستان سعودی و ایران نه تنها برای دو کشور، بلکه برای تحکیم صلح و ثبات بیشتر در جهان اسلام و منطقه ضروری است. 

اولین «اقدام نیک» در این عرصه از سیاست بین‌المللی را می‌توان با پایان دادن به جنگ در یمن (که هر یک از دو کشور، از یکی از گروه‌های درگیر و متخاصم حمایت می‌کنند) انجام داد.

این در حالی است که دولت اسرائیل همچنان به بمباران بی‌رحمانه علیه فلسطینیان ادامه می‌دهد. از طریق وحدت جهان اسلام، این پیام نیز به دولت صهیونیستی اسرائیل منتقل می‌‌شود که بازی با خون فلسطینیان غیرمسلح، بیش از این قابل تحمل نخواهد بود.

ایران و عربستان باید ضمن احترام به استقلال و آزادی یکدیگر، در زمینۀ کاهش تنش‌ها و درگیری‌ها در جهان اسلام، تلاش‌های مشترکی در پیش گیرند.