سیاست خارجی ایجاد توازن میان شرق و غرب، سیاستی است که ترکیه نه تنها در دوره پس از تأسیس جمهوری بلکه در زمان امپراتوری عثمانی نیز همواره پیگیری کرده است. نمود کنونی بکارگیری چنین سیاستی را از سوی ترکیه میتوان در سوریه به وضوح مشاهده کرد.
ترکیه از یک سو با آمریکا بر سر ایجاد منطقه امن در شمال سوریه در حال گفتگو است و از سوی دیگر با روسیه به عنوان مهمترین حامی رژیم بشار اسد مذاکره میکند.
با این حال نتیجه سیاستهای ترکیه در قبال سوریه را میتوان در سخنان روز گذشته رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و حلوسی آکار، وزیر دفاع ملی این کشور جستجو کرد.
به گزارش خبرگزاری آناتولی، اردوغان روز گذشته و در جمع خبرنگاران با اشاره به اینکه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با دونالد ترامپ در ارتباط با ایجاد منطقه امن دیدار خواهد کرد، گفت: «نظرهیئت آمریکایی درباره ایجاد منطقه امن به عمق 20 مایل در شمال شرق سوریه بر کاهش آن بوده است. با این حال دوستان بهصورت موقت هم که شده به توافق رسیدند». او در ادامه با اشاره به تشدید درگیرها در هفتههای اخیر در ادلب نیز تاکید کرد: «صحیح نیست که بگوییم اوضاع ادب مطابق خواسته ما پیش میرود. مراکز نظامی شماره ۹ و ۱۰ ترکیه در ادلب مورد حمله قرار گرفته است که در دیدار با پوتین هشدار لازم داده شده است». اشاره اردوغان به سفر چند روز پیش او به روسیه و دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور این کشور است که در آن، رؤسای جمهور دو کشور در حاشیه بازدید از نمایشگاه هوافضای ماکس ۲۰۱۹ در ارتباط با مسائل سوریه نیز گفتگو کرده اند.
وزیر دفاع ملی ترکیه نیز روز گذشته و در مراسم اعطای درجه به نیروهای مسلح این کشور به روند اجرای توافق آنکارا و واشنگتن در ارتباط با ایجاد منطقه امن در شمال سوریه اشاره کرده و گفت: «اخباری از عقب نشینی و تخریب مواضع تروریستهای یگانهای مدافع خلق از مرزهای ترکیه دریافت کردهایم که نیازمند تایید است؛ ما شخصاً میخواهیم آن را ببینم». آکار در ادامه و با تاکید بر اینکه «اگر آسیبی به نیروهایمان در ادلب و مراکز نظامی ارتش ترکیه در سوریه برسد، از حق مشروع دفاع از خود استفاده خواهیم کرد» و بر سخنان رجب طیب اردوغان مبنی بر شرایط نامطلوب ارتش ترکیه در ادلب، صحه گذاشت.
ادلب، موضوع جدید اختلاف ترکیه با دولت سوریه
رسیدن به توافق اولیه میان آمریکا و ترکیه بر سر ایجاد منطقهٔ امن در شمال سوریه و انتشار اخبار عقبنشینی نیروهای شبهنظامی کرد موسوم به «یگانهای مدافع خلق» از مرزهای ترکیه و تخریب برخی از مواضع خود در این منطقه، به مذاق روسیه خوش نیامده است. در هفتههای اخیر خبر حمله به دو مرکز نظامی ترکیه در ادلب و انفجار در مسیر حرکت ارتش ترکیه در این منطقه در حالی منتشر شده است که دولت مرکزی سوریه پس از بازپسگیری مناطق وسیعی از خاک سوریه و با حمایت جنگندههای روسیه، تصمیم به بازپسگیری شهر ادلب از گروههای مخالف دولت و جهادی حاضر در این شهر گرفته است.
از ادلب به عنوان آخرین قلعه مخالفان بشار اسد نام برده میشود. در این منطقه، که در شمال غربی سوریه و همجوار با مرزهای جنوبی ترکیه واقع شده است، فرماندهان و سربازان سابق ارتش سوریه، گروههای مخالف دولت مورد حمایت ترکیه و گروههای تندروی اسلامی از جمله القاعده و تحریرالشام حضور دارند.
بر اساس توافقنامه سوچی در سپتامبر ۲۰۱۸ بین ترکیه، روسیه و ایران این منطقه به عنوان منطقه امن تعیین شده و وظیفه نظارت بر این منطقه به ترکیه سپرده شده است.
با این حال رژیم بشار اسد در حالی پیشروی خود را به سوی ادلب آغاز کرده است که نگرانی ها از آوارگی نزدیک به سه میلیون نفر از مردم این منطقه، نه تنها ترکیه که برخی کشورهای منطقه و فرا منطقهای را به تکاپو واداشته است.
اخبار تشدید درگیریها در ادلب در حالی منتشر میشود که هفته گذشته ۵ تن از ژنرالهای ارتش ترکیه بصورت همزمان درخواست بازنشستگی دادهاند. دو تن از این ژنرالها به ترتیب فرمانده و معاون فرمانده ارتش ترکیه در ادلب بودهاند؛ درخواستهایی به ظاهر برای بازنشستگی زودهنگام و در اصل در اعتراض به ترفیع درجهٔ برخی فرماندهان نزدیک به دولت در ارتش و هشداری از سوی فرماندهان ارتش ترکیه برای تغییر سیاستهای این کشور در سوریه.
فراز و نشیب تاریخ روابط سیاسی ترکیه و سوریه
روابط سیاسی بین ترکیه و سوریه پس از اعلام جمهوریت در ترکیه در سال ۱۹۲۳ و استقلال سوریه از فرانسه در سال ۱۹۴۶ ، پر از فراز و تشیب بوده است. از پیوستن استان هاتای (hatay) به صورت خودخواسته به ترکیه در سال ۱۹۳۸ که به عنوان زخمی بر غرور ملی گرایان عرب باقی ماند، تا مساله تقسیم آب دجله و فرات، سالها بر روابط ترکیه و سوریه سایه افکنده است.
با این حال در سال ۱۹۸۷ و با پناه دادن سوریه به عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کردستان و حمایت سازمانهای اطلاعاتی این کشور از او تنش بین دو کشور به اوج خود رسید و در سال ۱۹۹۸ تا مرز درگیری و حمله نظامی ترکیه به سوریه پیش رفت.
با این وجود پس از اخراج عبدالله اوجالان از سوریه، روابط سیاسی دو کشور به سرعت رو به بهبودی گذاشت و با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه روابط دو همسایه در حوزه های اقتصادی، فرهنگی و نظامی نیز توسعه پیدا کرد.
با شروع بهار عربی و رسیدن موج اعتراضات به سوریه در سال ۲۰۱۱ ، ترکیه ابتدا در کنار دولت سوریه ایستاد و سعی کرد با پیشنهاد اصلاحاتیبه دولت سوریه از گسترش اعتراضات در این کشور جلوگیری کند. با این وجود برخورد خشن دولت با معترضان و آغاز قتل عامهای رژیم بشار اسد در این کشور، روابط حسنه ترکیه با سوریه تا مرز فراخواندن سفیر ترکیه از سوریه پیش رفت. بسته شدن سفارت خانههای دو کشور در سال ۲۰۱۲ نیز نقطه پایانی بر بیش از یک دهه روابط گرم ترکیه و سوریه بود.
اما ایستادن ترکیه در کنار انقلابیون سوری برای این کشور به بهای میلیونها پناهجو، نزدیک به 40 میلیارد دلار هزینه، ناامنی مرزهای مشترک با سوریه و حضور نظامی در خاک این کشور تمام شده است.
مذاکره مستقیم با دولت مرکزی سوریه
سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه در سال های اخیر، موجی از نارضایتی میان احزاب و برخی فرماندهان ارتش ترکیه را در پی داشته است. حضور نزدیک به چهار میلیون پناهجوی سوری در ترکیه، هزینههای سنگین انسانی و مالی حضور ارتش این کشور در سوریه و ناامنی در مناطق وسیعی از مرزهای جنوبی این کشور، افکار عمومی در ترکیه را نیز نسبت به سیاستهای این کشور در قبال سوریه حساس کرده است.
هر چند توافقات اولیه برای ایجاد منطقه امن در شمال سوریه، بین ترکیه و آمریکا انجام گرفته است، با این حال مطابق اعلام فرماندهان یگانهای مدافع خلق، این گروه از برخی مناطق روستایی در مرزهای ترکیه خارج خواهد شد. این بدین معنی است که این توافق نه تنها تضمین کننده امنیت مرزهای جنوبی ترکیه نخواهد بود، بلکه عمق منطقه امن نیز به اندارهای نخواهد بود که ترکیه بتواند حداقل بخشی از پناهجویان سوری را، که رفتهرفته در حال تبدیل شدن به مسالهای برای امنیت ملی ترکیه هستند، در این منطقه اسکان دهد.
از سوی دیگر دیدارهای متعدد اردوغان و پوتین نیز نتوانسته است راهگشای حل بحران سوریه که بیشترین آسیب را پس از این کشور به ترکیه وارد آورده است، باشد.
سیاست خارجی ترکیه مبتنی بر ایجاد توازن میان شرق و غرب، در حالی در باتلاق سوریه در حال غرق شدن است که، هر روز بر فشار احزاب مخالف دولت این کشور، برای مذاکره مستقیم با دولت مرکزی سوریه افزوده میشود. این در حالی است که این ایده در میان برخی اعضای حزب عدالت و توسعه نیز طرفدارانی پیدا کرده است و آغاز گفتگوهای دولت ترکیه و سوریه برای یافتن راه حلی برای پایان دادن به بحران سوریه دور از ذهن نیست.
