فرانسه در نسل‌کشی سال ۱۹۹۴ رواندا مسئولیت‌های «جدی و وسیع» دارد؛ گرچه خود در آن دستی نداشته است.

این لُب کلام گزارشی است که روز جمعه در فرانسه منتشر شد. این گزارش، با نگاه به رویدادهای آن سال تلخ تاکید کرد که فرانسه به علت واهمه از دست دادن نفوذ خود در قاره آفریقا و همچنین نگاه استعماری به مردم این سرزمین، نزدیکی خود به «حکومت نژادپرست، فاسد و عامل خشونت‌» رواندا در حین آن جنایت بزرگ و تاریخی را حفظ کرده است.

امانوئل مکرون، رئیس‌ جمهوری فرانسه، در سال ۲۰۱۹ دستور داد این گزارش تهیه شود. کار تدوین گزارش برعهده ۱۵ تاریخدان گذاشته شد که به بایگانی‌های دولتی فرانسه دسترسی بی‌سابقه‌ای داشتند.

در نسل‌کشی سال ۱۹۹۴، ۸۰۰هزار نفر از قوم توتسی جان باختند و به سال‌ها تخاصم و بی‌ثباتی در آفریقای مرکزی دامن زده شد.

در این گزارش که عصر روز جمعه به آقای مکرون تقدیم شد، آمده است: «آیا فرانسه همدست نسل‌کشی توتسی‌ها بود؟ اگر منظور از این سخن، آمادگی برای پیوستن به عملیات نسل‌کشی باشد، در بایگانی‌های مورد بررسی چیزی پیدا نشد که چنین حضوری را نشان دهد.»

اما در ضمن آن، کمیسیون تاکید می‌کند که فرانسه با دولت هوتومحورِ رواندا رابطه‌ای نزدیک و دیرین داشته و رهبری این کشور را از متحدان مهم پاریس در قاره آفریقا می‌دانسته است و همین دولت بود که به نسل‌کشی توتسی‌ها پرداخت.

عملکرد فرانسه در طول این رویداد، در ۲۷ سال اخیر بحث‌های بسیاری در آفریقا، اروپا و سایر نقاط جهان درپی داشته است. منتقدان می‌گویند برای جلوگیری از این کشتار، فرانسه می‌بایست اقدامات بیشتری انجام می‌داد. حتی برخی‌ می‌گویند که پاریس از دولت تحت رهبری سیاستمداران قوم هوتو که دست به کشتار توتسی‌ها زد، فعالانه حمایت کرده است. همین مسئله باعث شده روابط پاریس و دولت پل کاگامه، از رهبران قوم توتسی که در ۲۵ سال گذشته قدرت را در رواندا به دست داشته است، خدشه‌دار شود.

تجدید رابطه پاریس و آفریقا ازجمله برنامه‌های سیاست خارجی آقای مکرون است و بنابر باور عمومی، علت سفارش‌دادن این گزارش نیز قصد او برای بهبود روابط با کیگالی است.

این گزارش ۹۹۲ صفحه‌ای، اطلاعات جدیدی از آرشیوهای فرانسه به‌دست آورده است که برای نخستین‌بار منتشر می‌شوند. در گزارش می‌خوانیم که در آن زمان، رئیس ‌جمهوری وقت، فرانسوا میترانِ سوسیالیست، با جوونال هابریامانا، رئیس‌ جمهوری هوتوی رواندا، «رابطه‌ای قوی، شخصی و مستقیم» داشته است؛ این د حالی است که این چهره سال‌ها بر صدر «حکومتی نژادپرست، فاسد و عامل خشونت» بوده است.

آقای میتران و نزدیکانش، هابریامانا و هوتوها را متحدان کلیدی فرانسه در بلوک فرانسوی‌‌زبان‌های آفریقا می‌دانستند که دیگر اعضای مهم آن، بوروندی و زئیر (که امروز نامش را به «جمهوری دموکراتیک کنگو» تغییر داده است) بودند.

در ضمن، فرانسوی‌ها آقای کاگامه و سایر رهبران قوم توتسی (که سال‌ها در کشور همسایه انگلیسی‌زبان، اوگاندا، در تبعید گذرانده بودند) را متحدان آمریکا در منطقه به‌شمار می‌آورند.

گزارش تاکید می‌کند که رهبران وقت فرانسه، به هوتوها و توتسی‌ها نگاهی استعماری داشتند و براساس کلیشه‌های موجود، به آن‌ها ویژگی‌های فیزیکی و رفتاری خاصی نسبت می‌دادند که بر خوانش غلط پاریس از رویدادهایی که منجر به نسل‌کشی شد، تاثیر گذاشته است.

دشوارترین جمله گزارش برای فرانسوی‌ها، شاید آنجا باشد که می‌گوید: «از این لحاظ می‌توان ناکامی فرانسه در رواندا را، که دلایل آن همگی بر گردن خودش نیست، به شکست نهایی یک امپراتوری تشبیه کرد؛ این واقعیت از آنجا اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند که این شکست نه بیان شد و نه به‌رسمیت شناخته شد.»