نه تنها کرونا که بحران‌های اقتصادی و سیاست‌های داخلی در ایران در دو دهه گذشته تاثیر بسیار زیادی بر جذب توریست داخلی و خارجی گذاشته‌است. حتی یکی از جذاب ترین شاخه‌های توریسم یا گردشگری که ‌بوم‌گردی و گردشگری روستایی یا مزرعه است هم نتوانسته به کمک صنعت گردشگری ایران بیاید.

رکود دو سال گذشته گردشگری در ایران و تعطیلی تقریبی در یک سال گذشته به دلیل شیوع کرونا پیامدهای منفی بسیاری بر این صنعت در داخل داشته‌است. بیشترین زیان را شاید گردشگری روستایی متحمل شده، آن که تازه جانی گرفته بود و عکس‌های رنگ به رنگ دلفریبش بهترین دلیل برای زدن به جاده‌‌ها بود.

گزارش‌های رسمی ‌در ایران بیانگر آن است که به دلیل مشکلات اقتصادی و معیشتی آنها که طی سال‌های گذشته از شهر و روستای خود برای زندگی بهتر به شهرها مهاجرت کرده بودند حالا به دلیل افزایش هزینه‌‌ها در شهر به حاشیه رانده شده و خیل عظیمی‌هم در آمار مهاجرت معکوس جای گرفته‌اند: مهاجرت از شهر به روستا یا زادگاه خود.

آنها که به دنبال درآمد شهر یا روستای خود را ترک گفته و راهی کلانشهرها شدند در دو سال اخیر و به خصوص در سال کرونا، مجبور به بازگشت به شهرهای کوچک شده‌اند. شاید همین بهترین فرصت برای ورود آنها  به صنعت توریسم باشد. صنعتی که طی سالهای اخیر در ایران ورشکسته بوده‌است و حالا ‌‌می‌تواند با بهره گرفتن از نمونه‌های موفق کشورهای توسعه یافته جانی بگیرد و برای مردم روستایی و عشایر  و حتی ساکنان شهرهای کوچک درآمدزا باشد.

گردشگری کشاورزی، ‌بوم‌گردی و گردشگری روستایی  یکی از انواع گردشگری مبتنی بر فعالیت‌های کشاورزی است که در سال‌های اخیر  با هدف ‌توسعه روستایی و ایجاد درآمد ثانویه برای جوامع بو‌‌می ‌در دستور کار برنامه ریزان این صنعت و بخش خصوصی قرار گرفته‌است.

با تصویب طرح توسعه گردشگری روستايی و عشايری در سال ۱۳۸۷ امید ‌‌می‌رفت که ضمن رونق گرفتن گردشگری در ایران، مهاجرت از شهرها به روستاها شروع شود و آنها که خانه و روستای خود را رها کرده و در حاشیه شهرهای بزرگ از جمله تهران زندگی ‌‌می‌کنند تغییر رویه دهند و به روستا باز گردند.

نقش زنان ساکن در روستا و زنان عشایر در این میان برجسته بود، چرا که بیشتر آنها در ساخت صنایع دستی و پخت و پز انواع غذاهای منطقه خود تبحر دارند که به معنی استعداد جلب گردشگر داخلی و خارجی می‌تواند باشد.

بر همین اساس، سال گذشته مشاور امور بانوان و خانواده وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از انتخاب  ۱۶۰ روستا از ۵۰۰ روستایی که هدف گردشگری قرار داشتند، برای توانمندسازی و آموزش زنان روستایی و عشایری در زمینه صنایع دستی و ‌بوم‌گردی با رویکرد تقویت توریسم کشاورزی خبر داد.

هرچند با ورود کرونا و غافلگیر شدن دنیا کشورهای توسعه یافته هم که آغاز کننده و بانی این نوع از صنعت گردشگری بوده‌اند در محاق قرار رفتند اما برخی از آنها با کمک گرفتن از سیاست‌های تبلیغی و حمایتی دولتی زانو نزدند و کارهای هرچند کوچکی در شرایط کمتر بحرانی انجام دادند.

گردشگری روستایی چیست؟

گردشگری روستایی شکلی از گردشگری مبتنی بر کشاورزی و دامداری و به طور کل هر فعالیتی که در مزرعه انجام ‌‌می‌شود است. برای جذب گردشگر شهرنشین هر فعالیت صورت گرفته در مزرعه  جذابیت دارد و برای کشاورز و مزرعه دار هم درآمدزا خواهد بود. بسیاری از روستاییان و مزرعه داران با خلاقیت در به کار بردن روش‌های جالب برای جذب گردشگر از جمله امکان برداشت از مزرعه یا باغ، پخت نان محلی، آموختن شیوه ساخت یک گونه از صنایع دستی و کارهایی از این قبیل هم کسب و کار خود را در سال‌های گذشته رونق دادند و روحیه ماجراجویانه گردشگران را ارضا کردند و به ایجاد حس تنوع خواهی در گردشگری کمک کردند، و هم نقشی در پیشبرد صنعت گردشگری داشته‌اند.  ابن گونه از گردشگری در دنیا با عنوان agritourism شناخته ‌‌می‌شود. راهی برای ایجاد درآمد پایدار برای روستاییان و کشاورزان و رونق روستاها و همچنین محرکی برای مهاجرت معکوس از شهر به روستاها.

برخی از مزارع حتی به عنوان مزارع آموزشی نقشی مهم در فرهنگ بسیاری از کشورهای دنیا ایفا ‌‌می‌کنند. مثلا به صورت اردوهای یک‌روزه دانش آموزان را از مدارس خود برای آشنایی با نوع فعالیت‌‌ها و زندگی باغداران و روستاییان به حومه شهرها می‌برند تا در عین تفریح، تحصیل هم ‌بکنند.

فرصت‌‌هایی که به تهدید بدل شد

در عین تلاش برای رونق گردشگری روستایی در این میان حاشیه‌هایی هم همراه برخی از آنها بوده‌است. یکی از پرمخاطب ترین جشن‌های سالانه در منطقه بکر و زیبای اورامان در  پاییز سال ۱۳۹۷ در کرمانشاه و کردستان حاشیه ساز شد: جشن «انارانه»!

اورامان منطقه ای کوهستانی است که بخشی از آن در استان کرمانشاه و و بخشی هم در استان کردستان قرار دارد. انار یکی از محصولات باغ‌های اورامان است. برگزاری جشن‌های موسوم به انارانه در این بخش که به منظور جذب گردشگر برگزار ‌‌می‌شد برخی چهره‌های مذهبی و تندرو را حساس کرد و به واکنش واداشت. یکی از آنها امام جمعه پاوه بود که در خطبه‌های نماز جمعه با اشاره به جشن انارانه که منحصر به فصل چیدن انار در این شهر است گفت:« این برنامه‌ها به نفع اهل ایمان نیست و تنها هدف از آن سرگر‌‌می‌بیهوده برای مردم است».

ماموستا قادر قادری یک سال پیش از آن هم با اعتراض به برگزاری چنین مراسمی ‌در پاوه گفته بود «سال‌های سال است  که در پاوه انار داریم اما این چنین برنامه‌هایی که دختر و پسر در آن جمع و سبب بروز مشکلات شوند را نداشته‌ایم و این برنامه‌ها در دولت فعلی باب شده‌است.» او افزود: « قطعاً پروردگار از ما ناراحت می‌شود».

برنامه انارانه که با هدف معرفی انار منطقه اورامان و اشتغال زایی و کمک به اقتصاد و معیشت مردم منطقه در فصل برداشت انار انجام شده بود با اعتراض  امام جمعه شهر تعطیل شد. برخی از فعالان حوزه گردشگری روستایی با عنوان اینکه سخنان امام جمعه پاوه جشن سالانه انارانه را تعطیل کرد گفتند این گفته‌‌ها درواقع گردشگری روستایی در این منطقه را به تعطیلی کشاند. این اتفاق در حالی رخ داد که پیشتر کارشناسان گردشگری با مراجعه به منطقه اورامان و برگزاری جلسات و نشست‌های توجیهی مردم منطقه را مجاب کردند که این گونه از گردشگری ‌‌می‌تواند راهی برای کسب درآمد و ورود سرمایه گذار به این منطقه باشد. گفته ‌‌می‌شود بیشتر مردم در این منطقه برای کار یا به کشور عراق ‌‌می‌روند یا به کولبری مشغولند.

هرچند ضربه سخت کرونا بر پیکر شکننده صنعت گردشگری ایران تاثیر برگشت ناپذیری گذاشته و طبق گفته وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تا مرداد ماه سال جاری، میزان خسارت وارده به بخش گردشگری ایران  به عدد ۱۲ هزار میلیارد تومان رسیده‌است .

با ادامه این روند پیش‌بینی می‌شود که خسارت‌های بخش گردشگری بیشتر از گذشته شود. باید دید برنامه مدیران صنعت گردشگری در ایران در سال آینده چه خواهد بود. هرچند ایران به لحاظ جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی زمینه جذب گردشگر از کشورهای اروپایی و حتی کشورهای همسایه را داشته‌است ولی تاکنون در جذب گردشگر و بهره گیری از ظرفیت‌های خود موفق نبوده‌است. صنعت نوپایی که با آمدن کرونا قدم‌های کوچک و کم تحرک‌اش بی بنیه شده‌است.