سودان، متحد پیشین جمهوری اسلامی ایران، برای عادی‌سازی روابط با اسراییل به توافق رسیده است. دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا هفته گذشته بیانیه مشترک سران آمریکا، سودان و اسراییل را درباره توافق برای عادی‌سازی روابط سودان و اسراییل اعلام کرد.

دونالد ترامپ می‌گوید این موفقیتی بزرگ برای ایالات متحده و صلح در جهان است. دونالد ترامپ پیش از این و در فاصله‌ای کوتاه، امارات متحده عربی و بحرین را نیز راضی به عادی‌سازی روابط با اسراییل کرده بود. حالا سودان به عنوان سومین کشور عرب به این روند پیوسته است.

ایالات متحده در نیم قرن اخیر و در فاصله سال‌های ۱۹۷۷ تا ۲۰۲۰ موفق شده است تا دو کشور مصر و اردن را به توافق عادی‌سازی روابط با اسراییل و به رسمیت شناختن این کشور ترغیب کند. در سال ۱۹۹۳ نیز آمریکا موفق به انعقاد پیمان اسلو بین فلسطینی‌ها و اسراییل شد. فلسطینی‌ها در ازای حاکمیت بر بخش‌هایی از کرانه باختری رود اردن و نوار غزه و ایجاد تشکیلات خودگردان فلسطینی، اسراییل را به رسمیت شناختند؛ اگر چه منازعات تاریخی و ارضی بین طرفین همچنان باقی ماند. حالا سودان پنجمین کشور و ششمین دولت عربی است که با اسراییل توافق کرده است. این موضوع از چندین جهت دارای اهمیت است.

نخست آن که این موضوع به موفقیت دیگری برای سیاست خارجی و خاورمیانه‌ای دونالد ترامپ در اوج کارزارهای انتخاباتی آمریکا تبدیل شده است. دونالد ترامپ حالا می‌تواند بگوید سه کشور عربی را در دوران ریاست جمهوری خود ترغیب به عادی‌سازی روابط با اسراییل کرده است و این موفقیت تقریبا برای هیچ رییس جمهور دیگری رخ نداده است. جیمی کارتر در سال ۱۹۷۷ بانی به رسمیت شناختن اسراییل از سوی مصر شد و بیل کیلنتون نیز در سال‌های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۴ بانی توافق بین اردن و اسراییل، و فلسطینی‌ها و اسراییل از سوی دیگر شد اما ترامپ با ترغیب سه کشور عربی به توافق عادی‌سازی با اسراییل تاکنون رکورد دار این حوزه است.

نکته دوم و مهم‌تر، تبدیل شدن سودان در یک روند سه دهه‌ای از یک متحد بنیادگرای جمهوری اسلامی ایران در شمال آفریقا به کشوری است که در حال بهبود روابط با آمریکا و حتی توافق عادی‌سازی روابط با اسراییل است.

جمهوری اسلامی ایران در دورانی که در دهه ۱۹۹۰ ژنرال عمر البشیر با بنیادگرایانی چون حسن الترابی رهبر جبهه اسلامی سودان یک حکومت بنیادگرای نظامی تشکیل داده بود، شروع به برقراری ارتباطات گسترده با سودان کرد. سودان از کمک‌های نظامی و اقتصادی جمهوری اسلامی برخوردار شد و نهادهای مختلف حکومتی ایران شروع به اجرای پروژه‌های اقتصادی، عمرانی، نظامی و فرهنگی در سودان کردند. سودان که در آن دوران دارای یک حکومت تندرو بود از سوی بسیاری از قدرت‌های جهان عرب به دلیل این روابط با جمهوری اسلامی ایران مورد انتقاد بود.

سودان در این دوره همچنین از سوی قدرت‌های جهانی مانند آمریکا متهم شد که به پناهگاهی برای حمایت از تروریسم تبدیل شده است. دوره‌ای که اسامه بن لادن رهبر القاعده در سودان و تحت حمایت حکومت البشیر زندگی می‌کرد. در مراحل بعد عمر البشیر، رییس جمهوری سودان در سال ۲۰۰۹ به اتهام نقض گسترده حقوق بشر و ارتکاب جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت از سوی دادگاه بین‌المللی کیفری مجرم شناخته و محکوم شد. این دوره‌ای بود که جمهوری اسلامی ایران با دعوت از عمر البشیر برای سفر به ایران و استقبال از وی در تهران تلاش کرده بود تا خود را به او نزدیک‌تر کند.

با وجود این سودان البشیر به تدریج تلاش کرد از ایران فاصله بگیرد. سودان در مرحله نخست این فاصله‌گذاری سعی کرد به قدرت‌های بزرگ جهان اسلام و عرب مانند عربستان سعودی نزدیک شود. اتحادیه عرب نیز در سال ۲۰۰۹ هنگامی که دیوان بین‌المللی کیفری علیه البشیر رای داد، بیانیه‌ای در حمایت از وی صادر کرد.

مرحله دوم دور شدن سودان از جمهوری اسلامی در دوران پس از سرنگونی حکومت عمر البشیر در سال ۲۰۱۹ رخ داد. دولت جدید سودان که ترکیبی از نظامیان قدرتمند و فعالان سیاسی جنبش مردمی مخالف البشیر بود، روند بهبود روابط با آمریکا و قدرت‌های عمده جهان عرب را ادامه داد و حالا به سمت عادی‌سازی روابط با اسراییل نیز حرکت کرده است.

در همین چارچوب دونالد ترامپ اواخر مهرماه جاری اعلام کرد سودان قبول کرده ۳۳۵ میلیون دلار به قربانیان تروریسم و خانواده‌هایشان در آمریکا بپردازد و نام این کشور از فهرست حامیان تروریسم حذف شود. سودان پس از انفجار یک کامیون حامل مواد منفجره در سال ۱۹۹۳ در مرکز تجارت جهانی در نیویورک که منجر به کشته شدن شش آمریکایی شد، در این فهرست قرار گرفته بود. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل نیز با استقبال از عادی‌سازی روابط با سودان گفت که آسمان سودان بر روی پروازهای اسرائیل باز شده است و به زودی هیات‌هایی از دو کشور برای همکاری‌های مشترک از جمله درباره امور تجاری و کشاورزی دیدار خواهند کرد.

حالا سودان در سه مرحله، سه گام بزرگ از جمهوری اسلامی دور شده است. گام اول با دور شدن از ایران و تجدید روابط با قدرت‌های بزرگ جهان عرب. گام دوم عادی‌سازی روابط با آمریکا به عنوان مهم‌ترین قدرت جهانی دارای چالش با جمهوری اسلامی و گام سوم عادی‌سازی روابط با اسراییل که جمهوری اسلامی هدف خود را نابودی آن اعلام کرده است و به شدت از دور جدید عادی‌سازی روابط کشورهای عربی و اسلامی با آن عصبانی و خشمگین است.