ایران از قدیم محل زیست پیروان ادیان مختلف بوده است.

علی‌رغم تلاشی که حکومت این کشور طی چهار دهه گذشته انجام داده، اما همچنان می‌توان رگه‌هایی از این زیست چند فرهنگی و دینی را در کشور مشاهده کرد. مسلمانان، مسیحیان، یهودی‌ها، زرتشتی‌ها، بهائی‌ها، بابی‌ها و بسیاری اقلیت‌ دینی دیگر در ایران و در کنار هم زندگی می‌کنند. اگرچه اکثر این ادیان ریشه سامی دارند، اما وجود دینی با ریشه شرقی می‌تواند جالب باشد. تا پیش از گسترش اسلام، در شرق ایران گروه‌هایی با اعتقادات مانوی، بودایی و هندو زندگی می‌کردند. اما پس از حمله مسلمانان، اکثر این اقوام تصمیم گرفتند تا از ایران مهاجرت کنند. بخش بزرگی از زرتشتی‌ها نیز در همین دوران کشور را ترک کردند. اگرچه به نظر می‌رسد موجی از تغییر دین در کشور به وجود آمده، اما همچنان بیان آشکار این موضوع، با مشکلات بسیاری مواجه می‌شود.

سیک‌ها از کی به ایران آمدند؟

در دوران جنگ جهانی اول هنوز کشور پاکستان شکل نگرفته بود و ایران از طریق سیستان و بلوچستان با هندوستان هم‌مرز بود. در این دوران انگلیسی‌ها بنابر مقتضیات جنگی از کمک‌های لجستیکی از طریق هندوستان بهره‌مند می‌شدند. برای تسهیل این موضوع، تصمیم گرفته شد تا راه‌آهنی از میرجاوه تا زاهدان امروزی کشیده شود. میرجاوه پیشتر از سوی هندوستان به مسیر راه آهن وصل شده بود. این موضوع باعث شد تا بسیاری از کارگران هندی در این منطقه حضور پیدا کنند. اوایل قرن ۱۴ شمسی، طبق قانون هر کسی حق خرید زمین را در ایران داشت. از این رو بسیاری از سیک‌ها نیز در آن جا ماندگار شدند. بنابر برآوردها، سیک‌ها در بیشترین دوران حضور خود به حداکثر ۱۰ هزار نفر رسیدند. این تعداد پس از تقسیم هندوستان و دشوار شدن رفت و آمد بین دو کشور، رو به کاهش گذاشت.

طی صد سال گذشته، تعدادی از سیک‌ها به ایران آمده و در شهرهایی مانند زاهدان، تهران و آبادان سکنی گزیده‌اند. این افراد علی‌رغم گذشت بیش از صد سال، همچنان آیین‌ها و رسوم خود را حفظ کرده‌اند. حتی در تهران و زاهدان معابد سیک‌ها برقرار است. آن‌ها در این شهر، مدرسه و انجمن خود را نیز تاسیس کرده‌اند. نیایشگاه سیک‌ها در تهران، محدوده میدان بهارستان خیابان ظهیرالاسلام، کوچه‌ی مشیرالمعظم قرار دارد. این معبد در سال ۱۹۶۵ ساخته شد. نام این معبد «گورو نانِک» (Guru Nanak) و برگرفته از نام بنیانگذار آیین سیک در قرن پانزدهم میلادی است. در دوران پیش از انقلاب و در آبادان نیز برخی از سیک‌ها برای یافتن شغل آمده بودند و در آن‌جا زندگی می‌کردند. خیابان «سیکلین» در این شهر، یادگار همان دوران است. سیک‌ها علی‌رغم این‌که تابعیت هند یا ایرانی دارند، با نگاهی جهان‌وطنی، خود را متعلق به جامعه جهانی سیک می‌دانند.

سیک‌ها از زمان حضور در ایران تا امروز، هیچ گونه تقابلی با مسلمانان و مردم نداشته‌اند. آن‌ها در سیاست ایران مداخله‌ای نداشتند و تنها سعی کردند در جامعه خود زندگی کنند. گفته می‌شود حدود صد خانوار در زاهدان، ده خانوار در تهران و دو خانوار نیز در اصفهان زندگی می‌کنند. اگرچه این موضوع با توجه به‌عدم وجود آمار قابل استناد در ایران، چندان معتبر نیست. همچنین با توجه به این که در ایران تنها معتقدان به ادیان قید شده در قانون اساسی حق تحصیل دارند، برای این منظور آن‌ها ناچارند فرزندان خود را به هند بفرستند.

اعتقادات سیک‌ها چیست؟

«گورو نانِک دیو» بنیانگذار آیین سیک در روستایی نزدیک لاهور پاکستان به دنیا آمد. در دوران کودکی او با هر دو دین هندو و اسلام آشنا شد. بنا بر روایات تاریخی، نخستین آموزگار او نیز مسلمان بوده است. نانک در کودکی نزد عرفا و علمای اسلامی تعلیم دید و حتی برای حج به مکه رفت. او پس از بازگشت از حج و تفکر در آیین‌های گوناگون، نهایتا آیین سیک را تاسیس کرد. سیک‌ها او را پیامبر خود می‌دانند. پس از مرگ «گورو نانِک دیو» هم مسلمانان و هم هندوها او را عضوی از خود می‌دانستند و بر سر دفن او به مجادله برخواستند. در این مورد افسانه‌های بسیاری نیز وجود دارد.

نانک به خدایی غیرملموس معتقد بود. تعریف او از خدا در بسیاری موارد شبیه ادیان سامی است. او می‌گوید: «خدا نام اوست که حق است و راستی است. خدا اوست، خدای خدایان؛ که اگر او نباشد، دیگری نیست. بعضی دورجهاش خوانده‌اند، بعضی شیوا، بعضی کیش و برخی الله نامش نهادند. اگر او را نامی باشد، نام او را هاری باید گفت، یعنی مهربان.» همچنین، نانک به دلیل زندگی در هندوستان، با نظام کاستی آشنا بود. او به برابری همه انسان‌ها باور داشت و از این رو مخالفتش با نظام کاستی که مردم را به طبقات مختلف در جامعه تقسیم می‌کند، در باورهای او ریشه داشت.

«گورو ارجن» پنجمین رهبر سیک‌ها، معبدی از طلا در هندوستان بنا کرد و کتابی را به نام «گرانت صاحب» (Granth Sahib) گردآوری کرد. این کتاب مقدس، ارزشمندترین کتاب آیین سیک است. سیک‌ها در هنگام عبادت سرودهایی از این کتاب را می‌خوانند. همچنین کتاب دیگری با نام «داسام گرانت‌» وجود دارد که منسوب به گوروی دهم است. البته این کتاب به اندازه کتاب نخست برای سیک‌ها مهم نیست.

گفته می‌شود نانک از خورد گوشت امتناع می‌کرد، اما برخی از پیروان او امروزه گوشت می‌خورند. همچنین در شعائر دینی آن‌ها آمده است که در زمان نیایش باید از مشروبات الکلی، دخانیات و خواب پرهیز کنند. آن‌ها با اقوام غیر خود و افراد غیرسیک ازدواج نمی‌کنند. در آیین سیک ختنه کردن، قربانی کردن حیوانات، کوتاه کردن موی سر، دروغ، تهمت، رابطه جنسی خارج از ازدواج، گدایی و توجه به ثروت‌اندوزی نهی شده است.