امروز پنج‌شنبه ۱۲ تیرماه خبرگزاری‌های ایران خبری منتشر کردند مبنی بر دزدی از موزه مردم شناسی سرای کاظمی در محله عودلاجان تهران. موزه ای در قلب تهران، روبروی بقعه امامزاده یحیی و گذر پرتردد مردم محلی. البته دزدی از این موزه تاریخی بیش از سه هفته پیش رخ داده بود و امروز خبر آن اعلام شد.

خبرگزاری ایسنا در خبری نوشته که این خانه‌ تاریخی با عنوان «خانه موزه تهران قدیم» مورد توجه بسیاری از گردشگران بوده است.

 گفته می‌شود سارقین این موزه با مخفی شدن چند ساعته در این سرای تاریخی، آثار موزه مردم‌شناسی موزه را به سرقت برده است.

آثار این موزه مردم‌شناسی بدون وارد آمدن هیچ آسیبی به ویترین‌های موزه به سرقت رفته‌اند. 

فرزانه ابراهیم زاده پژوهشگر تاریخ و روزنامه نگار در ایران می گوید، جابه‌جایی اشیاء تاریخی در این موزه چنان دقیق و بی‌هیچ خساراتی انجام شده است که انگار گروهی در سرای کاظمی «اسباب کشی» کردند و نه دزدی!

تصویری از ویترین‌های خالی موزه مردم شناسی پس از سرقت - عکس از وب‌سایت شهرآرا

به گفته این پژوهشگر تاریخ «به طرز عجیب و غریبی تمام اشیاء این موزه از محل نگهداری‌شان خارج شده و هیچ‌کس متوجه این اتفاق نشده است».

خانم ابراهیم زاده به ایندیپندنت فارسی گفته است که «اشیاء داخل این خانه در دوره‌های مختلف تاریخی جمع آوری شده و بخشی از آنها شامل وسایل مربوط به مشاغل مختلف و هم‌چنین عکس‌های قدیمی بوده است». 

فرزانه ابراهیم زاده با اشاره به محل ساختمان این خانه و نزدیکی آن به بقعه همیشه شلوغ «امام زاده یحیی» می‌گوید: «هرچند به دلیل کرونا مکان‌های مذهبی تعطیل هستند ولی قطعا دوربین‌های زیادی در اطراف این خانه باید وجود داشته باشد که گویا دوربین ها از کار افتاده است یا هر اتفاق دیگری برای آنها رخ داده است. به همین دلیل رخداد دزدی در خانه ای با چنین مختصاتی عجیب به نظر می‌رسد.» 

سرای کاظمی قبل از آنکه به عنوان موزه مردم شناسی مورد استفاده قرار گیرد بعد از مرمت و ساماندهی سال‌ها به عنوان دفتر مدیریت بافت تاریخی منطقه ۱۲ تهران در محله امامزاده یحیی استفاده می‌شده و پس از آن مدیریت گردشگری شهرداری منطقه در این مکان جای گیر می‌شود. 

دزدی از موزه های ایران طی سالهای اخیر و بعد از انقلاب اسلامی با نام افراد مشهور گره خورده است؛ مهمترین آن دزدی از مخزن موزه ملی بود که رئیس این موزه مورد اتهام قرار گرفت و بعد هم دستگیر شد.

به گفته خانم ابراهیم زاده، شاید معروف ترین دزدی از یک موزه در اوایل دهه ۷۰  شمسی اتفاق افتاده است. زمانی که از «مخزن اصلی» موزه ملی دزدی شد و چهار لوح «سیمین و زرین» به سرقت رفت.

 در آن زمان گفته شد که رئیس موزه این کار را کرده است که دستگیرش کردند و دو لوح پیدا شد ولی دو لوح دیگر هرگز پیدا نشد. رئیس وقت موزه ملی ایران در آن زمان مدعی شده بود که دو لوح دیگر را آب کرده‌ام. ادعایی که هیچ وقت ثابت نشد. 

خانم ابراهیم زاده با اشاره به دزدی های متعدد از موزه‌ها در ایران می گوید:« چند سال پیش هم در موزه‌ای در حوالی کردستان یکی از چهار قرآن قدیمی دنیا به نام «قرآن نگل» که در روستایی به همین نام نگهداری میشد، دزدیده شد. البته این قرآن در عرض یک هفته پیدا شد. یکبار هم در موزه ملی دزدی صورت گرفت که اشیاء در خود موزه پیدا شد و در آن زمان عنوان کردند برای بدنام کردن کسی این دزدی صورت گرفته است. »

فرزانه ابراهیم‌زاده در خصوص حفاظت از موزه‌ها در ایران می گوید:«متاسفانه وضعیت حفاظت در موزه‌های چند گونه است؛ موزه‌های درجه یک مثل موزه ملی، موزه جواهرات ملی یا موزه داخل کاخ گلستان، اماکنی هستند که حفاظت زیادی از آنها صورت می‌گیرد. این موزه‌ها به تجهیزات پیشرفته حفاظتی و امنیتی مجهز هستند اما متاسفانه برخی از این تجهیزات خیلی جدید و به روز نیستند.»

به گفته این پژوهشگر تاریخ «در موزه جواهرات ملی با توجه به اینکه خزانه جواهرات ملی است این تجهیزات مدام به روز می‌شود چون این محل را بانک مرکزی اداره می کند. اما در موزه‌های دیگر چنین شرایطی وجود ندارد و بدتر از آن اینکه اشیاء داخل موزه‌های ایران بی نهایت با ارزش هستند»

خانم ابراهیم‌زاده  بزرگترین مشکل موزه‌های ایران را نبود بیمه برای حفاظت از آثار باارزش می‌داند: «برای نمونه موزه هنرهای معاصر تهران با اشیائی که قابل قیمت گذاری نیستند متاسفانه بیمه نیستند. اتقاقات عجیب غریب بسیاری هم این میان رخ داده است. برای نمونه در دولت نهم تعدادی از اشیاء داخل موزه ملی را خارج کردند و هیچوقت کسی نفهمید این اشیاء در کجا نگهداری می شود و کجا رفت. البته بسیاری گفتند این اشیاء شاخص نبود.»

وی تشریح می کند:«هر کشف باستان شناسی که در ایران رخ دهد آثار در موزه ملی در مخزن مادر نگهداری میشود. تعداد زیادی از این اشیاء که تکه خرده های سفالیه های تاریخی در میان آنها بود در دوران ریاست حمید بقایی بر سازمان میراث فرهنگی به بهانه بازسازی خزانه مادر از موزه ملی جابجا شد و بعد از آن خبری از این اشیاء که کجا رفتند منتشر نشد. رئیس موزه ملی و آقای حمید بقائی رئیس سازمان میراث فرهنگی در آن زمان به دادگاه کشیده شدند و عنوان شد که این اشیاء برگردانده شده است.»

اینکه متولی موزه ها در ایران چه سازمانی است یک پاسخ سرراست دارد؛ سازمان میراث فرهنگی. اما مواردی هم زیر نظر شهرداری‌ها اداره می شود که این روزنامه نگار معتقد است:« برخی از موزه‌ها در ایران زیر نظر سازمان میراث فرهنگی اداره نمی‌شوند و به طور خاص همین سرای کاظمی در دزدی اخیر زیر نظر شهرداری تهران بوده است که به نظر می‌رسد این سازمان باید بیشتر حواس‌اش به موزه‌های تحت نظر خود باشد.»

ابراهیم زاده با اشاره به اینکه در حدود چهار سال گذشته شهرداری تهران بسیاری از خانه‌های قدیمی و مکان‌های قدیمی مثل خانه اتحادیه که در حال تبدیل شدن به خانه تهران است یا تاتر نثر، خانه کاظمی، خانه شهید مدرس، خانه مهربان در منطقه عودلاجان و مکانهایی از این دست را به مالکیت خود درآورده است و متاسفانه به نظر می‌رسد شهرداری تهران بعد از تملک این آثار را به حال خود رها می کند.»

دزدی از موزه‌های ایران، که معمولا هم گره آن به دست مسئولان رسمی باز می‌شود، این شائبه را ایجاد می‌کنند که این دزدی‌ها «اتفاقی» رخ نداده و تنها برهان قاطعی است بر نبود مدیریت سالم در نهادهای فرهنگی ایران. 

سرای کاظمی چه ارزشی دارد؟

خانه تاریخی کاظمی یا سرای کاظمی که در محله امامزاده یحیی در «عودلاجان غربی» قرار گرفته است حدود هشت سال پیش خرابه‌ای بود که شهرداری آن در اختیار گرفت و آن را به «سرای کاظمی» تبدیل کرد.  

این محل خانه فردی بوده است به نام میرزا «سید کاظم دوآب چی تفرشی» که مسئول اصطبل ناصرالدین شاه معرفی شده است. این خانه در زمان ناصرالدین شاه ساخته شده و از خانه‌های قدیمی محله امامزاده یحیی‌ تهران است. خانه کاظمی دقیقا روبروی بقعه امامزاده یحیی ساخته شده و از حدود ۲ سال پیش به موزه تهران تبدیل شد که به آن موزه مردم شناسی هم می‌گویند. این خانه سه اشکوبه است به این معنا که یک طبقه زیرزمین است یک طبقه روی زمین و یک طبقه هم بالای آن قرار دارد. یکی از نمونه های زیبای خانه های ایرانی است که اندورنی و بیرونی آن باقی است و دارای دو حیاط  است.

به گفته فرزانه ابراهیم زاده «موزه این بنا در حقیقت در قیاس با خود بنا جایگاه خاصی نداشت. چون معماری این بنا میراث دوران قاجار بوده است هرچند تعمیراتی در دوره پهلوی در آن صورت داده شده است اما نکته مهم این خانه این است که دارای دو بادگیر است و حیاط آن که روبروی امام زاده یحیی باز می شود در واقع اصطبل آن بوده است.»

گفته می شود اهمیت در نگهداری فضای این خانه به عنوان نمونه‌ای از معماری دوران قاجار است.