زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه آمریکا برای صلح افغانستان، دور دیگری از سفرهای منطقه‌ای خود را شروع کرده تا سرانجام قفل مذاکرات بین‌الافغانی میان طالبان و دولت افغانستان را باز کند.

او این بار با یک هدف اصلی به دوحه، کابل و اسلام‌آباد سفر می‌کند و آن این است که زمان و مکان برگزاری اولین دور مذاکرات تاریخی بین دولت افغانستان و طالبان برای ترسیم آینده سیاسی کشور و تقسیم قدرت را مشخص کند.

وزارت خارجه آمریکا با انتشار بیانیه‌ای درباره سفر آقای خلیلزاد به این موضوع اشاره تلویحی دارد و می‌گوید که این سفر با هدف به دست آوردن توافق میان طرفین درباره «گام‌های عملی بعدی مورد نیاز در روند صلح» انجام می‌شود تا گفت‌وگوهای میان افغانان آغاز شود.  

واشینگتن می‌گوید آقای خلیلزاد بار دیگر، اجرایی شدن تمام تعهدات توافقنامه آمریکا و طالبان و بیانیه آمریکا و افغانستان به ویژه در بخش کاهش خشونت و رهایی زندانیان را نیز مورد بررسی قرار خواهد داد.

اوضاع سیاسی افغانستان پس از ۱۹ سال فراز و نشیب به نظر می‌رسد بالاخره برای کلید خوردن مذاکرات مستقیم بین دو طرف فراهم شده است.

آمریکا و طالبان چهار ماه است که توافقنامه‌ سیاسی عدم تخاصم، قطع رابطه طالبان با القاعده و خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان را امضا کرده‌اند. در کابل با ایجاد شورای عالی مصالحه ملی و معرفی هیئت ۲۱ نفره مذاکره‌کننده، اجماع سیاسی برای گفت‌وگو با طالبان به وجود آمده است. ۵۰ درصد زندانیان طالبان طبق توافقنامه آنها از زندان‌های دولت افغانستان آزاد شده و سطح خشونت از جمله بمب‌گذاری‌های پیچیده انتحاری در شهرها کاهش چشمگیری یافته است. طالبان برای بار دوم با تن دادن به آتش‌بس سه روزه در جریان عید فطر به روند صلح چراغ سبز نشان داده و پس از پایان آتش‌بس هم امنیت خیلی بهبود یافته است.

از سوی دیگر، حمایت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای از روند صلح افغانستان شکل گرفته و حتی با دشمنی دیرینه آمریکا و جمهوری اسلامی ایران، به نظر نمی رسد تهران مخالف توافقی باشد که فرجامش خروج آمریکا از کشور همسایه‌اش خواهد بود. بنابرین، ظاهرا مانع زیادی بر سر راه اجرایی شدن طرح خلیلزاد و شروع مذاکرات بین‌الافغانی وجود ندارد.

قدرت‌های بزرگ ذی‌نفع در مسائل افغانستان هم برای دنبال کردن روند مذاکرات صلح نمایندگان ویژه ای در امور این کشور برگزیده‌اند. در کنار ابراهیم طاهریان، ضمیر کابلوف، مارکوس پوتزل، دینگ شی جون، همتایان ایرانی، روس، آلمانی و چینی آقای خلیلزاد، پاکستان هم دیروز صادق خان را به عنوان نماینده ویژه این کشور در امور افغانستان تعیین کرد.

صادق خان نیز مانند همتایان ارشدش پیشینه سفارت در کابل را در کارنامه دارد و مسئول شعبه افغانستان در وزارت امور خارجه پاکستان بوده است. او رابطه نزدیکی با ارکان قدرت و ارتش نیرومند پاکستان دارد و دیپلمات برجسته‌ای قلمداد می شود. با توجه به این مهره‌چینی‌های منطقه ای می توان منتظر شروع روند فشرده مذاکرات صلح بود تا بخش عمده منافع این بازیگران مهم در امور افغانستان را تامین کند.

اما به نظر می رسد چند مشکل تکنیکی همچنان سر راه شروع مذاکرات وجود دارد.

در حالی که طالبان بر آزادی پنج هزار زندانی خود از زندانیان دولت افغانستان اصرار دارد، دولت افغانستان تنها نیمی از این تعداد را آزاد کرده است. بقیه آنها منتظر شروع مذاکرات است تا برگ برنده ای در میز مذاکره در دست دولت وجود داشته باشد که طالبان را به حفظ کاهش سطح خشونت وادار کند.

مسئله دیگر محل مذاکرات بین‌الافغانی است. هرچند که کابل و طالبان بر شروع سریع مذاکرات بین‌الافغانی با حفظ توافق آمریکا اصرار دارند، در مورد محل مذاکرات اختلاف نظرهایی وجود دارد. طالبان که دستاوردهای بزرگی از قطر رقم زده است، دوست دارد این روند را در دوحه ادامه دهد و در «خانه» میزبان مذاکرات بین‌الافغانی باشد. اما دولت افغانستان که از اختلافات قطر با دیگر قدرت‌های منطقه و همسایگانش آگاه است، ترجیح می دهد مذاکرات میان افغانها در یک کشور بی‌طرف مانند آلمان یا نروژ برگزار شود تا مبادا رقابت‌های منطقه ای بر‌ آن سایه افکند. یک گزینه دیگر هم، یکی از کشورهای آسیای مرکزی است.

حل این دو مسئله در دستور کار آقای خلیلزاد در جریان تازه ترین سفر منطقه ای او قرار خواهد داشت. او که با رقم زدن توافقنامه صلح آمریکا با طالبان از اعتماد زیادی در میان رهبران طالبان و حامیان بین‌المللی‌شان برخوردار شده است و از سوی دیگر شناخت عمیق با اشرف غنی، رئیس جمهور کشور دارد، شاید بتواند این گره را باز و جای مذاکرات را تعیین کند.  

فرستاده صلح آمریکا زمان زیادی در اختیار ندارد. اگر دونالد ترامپ، رئیس جمهور این کشور، به یک اتفاق مثبت خبرساز در اوج رقابت‌های انتخاباتی ۲۰۲۰ در برابر رقیب دموکراتش جو بایدن در ماه‌های اوت و سپتامبر نیاز دارد، برای شروع مذاکرات بین‌الافغانی زمان اندکی وجود دارد.