توطئه چینی و شایعه پراکنی در مورد ویروس کرونا در این اواخر آن چنان رو به گسترش است که خبرها و اطلاعات علمی در مورد این بیماری مرگبار را مستلزم اثبات و تأیید می کند. هرچند پدیده شایعه پراکنی در هنگام وقوع بحران و اضطراب همواره قابل پیش بینی است اما دروغ پراکنی های کنونی دارای ابعاد سیاسی و اطلاعاتی شده، به ویژه این که ابر قدرت های بزرگ در تلاش برای رقابت و پیشتازی در سیستم جهانی نوینی هستند که در حال شکل گرفتن است.

اکنون برای این که این مدعا را مورد بحث و بررسی قرار دهیم، در نخست آن را از دیدگاه روانشناسی مورد مطالعه قرار می دهیم:

از دیدگاه روانشناسی، تعصب و جانبداری یکی از عمده ترین دلایلی است که مردم را به پذیرش خبرهای دروغین وا می دارد و مردم برای این که به آرامش خاطر دست پیدا کنند، به دنبال پاسخ های ساده و آسانی می باشند که با باورهای آن ها همخوانی داشته باشد، بدون این که به درستی و یا نادرستی آن ها اهمیتی قائل شوند.

تردیدی نیست که داشتن معلومات در مورد آینده، نگرانی انسان را نسبت به تحولات پیش رو و اتفاقاتی که قرار است در آینده صورت گیرد کاهش می دهد، به همین دلیل انسان سعی می کند با متقاعد شدن به اطلاعاتی که فراخور تصورات و پندارهایش باشد از نگرانی های خود بکاهد. اما از آن جا که ذهن انسان در سطح ناخودآگاه همواره به برخی باورها پیوند دارد، بنابر این، طبیعی است که گرایش وی به اطلاعاتی که با ذهن ناخودآگاه و اعتقادات او همسویی داشته باشد، بیشتر است.

به عبارت دیگر، ذهن انسان هنگام مواجه شدن با چالش ها و رخدادهای ناگوار به دنبال پاسخ هایی است که احساسات او را کنترل کند، صرف نظر از این که پاسخ های دریافت شده منطقی و قابل اعتماد باشد و یا این که در مغایرت با استدلال های علمی قرار داشته باشد.

البته دلایل فوق به عنوان "انگیزه های معرفتی" نامیده می شود و انسان برای گریز از نگرانی نیاز به این انگیزه دارد و همین امر باعث پذیرش تئوری توطئه و تفسیر احتمالی برای آن چه اتفاق می افتد، می شود.

البته به محض صحبت با افرادی که سرگرم شایعه پراکنی و ترویج تئوری توطئه هستند، می توان به این انگیزه پی برد و به عمق این حقیقت رسید. افزون بر آن، میزان گرایش به نقل و نشر شایعات رابطه مستقیمی با سطح نگرانی دارد، زیرا فرد نگران سعی می کند با نشر هرآن چه باعث آرامش وی می شود و او را از دایره خطر دور می کند، بپردازد.

در واقع، آرامش خاطر و احساس امنیت یکی از عمده ترین نیازهای طبیعی انسان است و این نیازمندی در محیط های آشفته و جایی که افراد جامعه به صورت عموم خود را در معرض خطر می بینند افزایش می یابد و مردم برای جبران کمبود احساس ایمنی، متوسل به پذیرش تئوری توطئه می شوند تا در ذهن ناخودآگاه، خود را از گزند حادثه دور کنند.

البته این انگیزه به صورت اغلب در جوامعی به مشاهده می رسد که دستخوش ناهنجاری های اجتماعی و سیاسی بوده و از اقتدار مرکزی و ناتوانی در مدیریت بحران رنج می برند. مردم در چنین شرایطی سعی می کنند با پردازش به تئوری توطئه از پذیرش مسئولیت، طفره روند و نشان دهند که میزان آشفتگی فراتر از آن است که بتوان آن را مدیریت و کنترل کرد و با توسل به همین شیوه، فشارهای روانی و ذهنی خود را کاهش می دهند.

از سوی دیگر، وابستگی به یک مکتب سیاسی و یا عقیدتی مشخص، گرایش انسان را به پذیرش نظریه توطئه افزایش می دهد، به همین دلیل، پیروان احزاب سیاسی، گروه های فکری و اقلیت های مذهبی و گروهی، تمایل بیشتری به ترویج شایعات و مطرح کردن تئوری های توطئه نشان می هند. در واقع، انسان همواره سعی می کند از خود و گروهی که به آن تعلق دارد یک تصویر مثبت ارائه دهد و برای رسیدن به این هدف، گاهی ناگزیر می شود تصویر دیگران را منفی جلوه دهد. بدین معنی که وضعیت ناگوار فراهم شده ناشی از توطئه دیگران است و مسئولیت نابسامانی حادثه را بایستی همان جهتی به دوش گیرد که عامل وقوع این فاجعه بوده است. البته این واکنش که از ذهن ناخودآگاه انسان نشأت می کند، می تواند به صورت موقت باعث اطمینان خاطر شود و مسیر فرار از مسئولیت را هموار کند.

علاوه بر آن، احساس برتری نسبت به دیگران نیز از همین اندیشه و تصور سرچشمه می گیرد و این طرز تفکر تا آن جا ادامه پیدا می کند که همه چیز را فرا می گیرد و پیروان یک حزب و یا یک مکتب فکری بدین باور می رسند که آن ها تنها گروه بر حق و هدایت یافته هستند و دیگران هرچه بگویند خلاف حقیقت است. همچنان دولت ها و نظام های سیاسی که مرتکب جنایت در حق ملت های خود می شوند و از قدرت سوء استفاده می کنند، به مطرح کردن تئوری های توطئه تمایل زیادی دارند و در اغلب موارد برای این که خود را تبرئه کنند و مسئولیت نابسامانی ها را به دوش دیگران اندازند، به ترویج نظریه توطئه می پردازند؛ متهم کردن چین، آمریکا و یا کشور دیگری به تولید ویروس کرونا نیز ناشی از همین سیاست است.

افزون بر آن، تئوری توطئه زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که یک حزب سیاسی و یا یک مکتب فکری، خود را هدف تاخت و تاز دیگران بداند و برای این که پیروان خود را بسیج کند دست به شایعه پراکنی زند و سعی کند تمام کاستی ها و نارسایی ها را در چارچوب تئوری توطئه توجیه کند.

اما باور این که تئوری توطئه بتواند در عصر کنونی دانش و فناوری که جهان تبدیل به یک دهکده شده و ملت ها به آگاهی و بینش فراگیری دست یافته اند، گسترش یابد، دور از باور و تصور است.

https://www.independentarabia.com