ایران با یکی از گسترده‌ترین موج‌های آنفلوانزا در چند دهه اخیر دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ موجی که هم‌زمان با آلودگی شدید هوا در بسیاری از کلان‌شهرها در حال گسترش است و بنا بر اعلام وزارت بهداشت، تاکنون به مرگ دست‌کم ۱۰۱ نفر منتهی شده است؛ رقمی که به گفته مقام‌های بهداشتی، «اغلب مربوط به افراد واکسینه‌نشده» است و احتمال افزایش آن در هفته‌های آینده بعید نیست.

سویه غالب این روزها، اچ۳ان۲ (H3N2) از اواسط آبان اوج گرفت و اکنون بنا بر گزارش‌های رسمی، میزان ابتلا به سه برابر حد هشدار در نظام مراقبتی ایران رسیده است. مراکز درمانی در استان‌های متعدد در حالت آماده‌باش قرار دارند و مراجعه بیماران با تب، سرفه خشک، تنگی نفس و ضعف شدید به میزان چشمگیری افزایش یافته است.

پیام طبرسی، متخصص بیماری‌های عفونی، تایید کرده که «تعداد بیماران بدحال و بستری روبه‌رشد است» و موجودی واکسن آنفلوانزا عملا تمام شده است. او می‌گوید: «با توجه به کمبود فعلی واکسن، تنها راه موثر پیشگیری رعایت بهداشت فردی و پرهیز از حضور در مکان‌های شلوغ است.»

گرچه وزارت بهداشت اعلام کرده اگر واکسن یافت شود، تزریق آن تا پایان اسفند نیز مفید خواهد بود، در بسیاری از استان‌ها حتی مراکز درمانی نیز سهمیه‌ای برای عرضه به گروه‌های پرخطر ندارند. این کمبود واکسن در شرایطی است که مقام‌ها می‌گویند تعداد زیادی از فوت‌شدگان یا بیماران بستری بدحال واکسینه نبودند؛ تناقضی که نگرانی‌ها را درباره سیاست‌های تامین واکسن تشدید کرده است.

از سالمندان تا جوان ۲۶ ساله

گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از قربانیان آنفلوانزا سالمندان، مبتلایان به بیماری‌های زمینه‌ای و البته ۱۴ کودک بودند. با این حال، مرگ یک مرد ۲۶ ساله بدون بیماری زمینه‌ای در کمتر از ۲۴ ساعت، که پس از درگیری ۷۰ درصدی ریه دچار سندرم زجر تنفسی حاد شد، تصویری تازه‌ از شدت این موج ارائه می‌دهد. مقام‌های هرمزگان این رخداد را نشانه‌ای از «چرخش شدید ویروس در جمعیت عمومی، حتی خارج از گروه‌های پرخطر» دانسته‌اند.

در یزد نیز مقام‌های پزشکی از  یک هزار و ۱۳۸ مورد جواب آزمایش مثبت و ۱۳ مرگ خبر داده‌اند که عمق بحران را در برخی استان‌ها آشکار می‌کند.

موج ابتلا به‌ویژه در مدارس بالا بوده و حتی در برخی استان‌ها مانند اصفهان اعلام شده که دلیل تعطیلی مدارس «ابتلای گسترده دانش‌آموزان» و نه آلودگی هوا است.

از ۱۵ آذر به بعد، به دلیل هم‌زمانی آلودگی شدید هوا و انتشار گسترده ویروس آنفلوانزا، مدارس و دانشگاه‌ها در استان‌هایی چون کردستان، خوزستان، گلستان، قزوین، لرستان، ایلام، هرمزگان، مازندران و کهگیلویه‌ و بویراحمد مجازی اداره شدند و در کرمانشاه، آموزش سه روز متوالی تعطیل شد. این سطح از تعطیلی هم‌زمان، تنها در مقاطعی از همه‌گیری کرونا دیده شد که نشان می‌دهد موج اخیر آنفلوانزا، سرعت بالایی پیدا کرده است.

اثر مضاعف بر ریه‌ها و افزایش مرگ‌ومیر

موج ابتلا به آنفلوانزا در ایران در شرایطی شدت یافته که کلان‌شهرهایی مانند تهران، کرج، اصفهان، اراک، مشهد، تبریز، اهواز و ارومیه طی هفته‌های اخیر از لحاظ شدت آلودگی هوا، دائم در وضعیت‌ نارنجی، قرمز یا بنفش بوده‌اند و پس از قطع بارش‌های نسبی، نیز پیش‌بینی می‌شود مجددا آلودگی هوا سراسر ایران فراگیرد. متخصصان می‌گویند ذرات آلاینده ریز کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون (PM2.5) با تضعیف سیستم دفاعی ریه، احتمال بستری و مرگ ناشی از آنفلوانزا را ۱۵ تا ۳۰ درصد افزایش می‌دهند.

مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی، هشدار داده است که «آنفلوانزا دارد به‌تدریج به همه‌گیری تبدیل می‌شود و با این سطح از آلودگی، می‌تواند بر مرگ‌ومیرها اثر مستقیم بگذارد».

مهدی بابایی، رئیس کمیته ایمنی شورای شهر تهران، نیز اعلام کرده تعداد فوتی‌های روزانه در بهشت زهرا از ۱۸۰ به ۲۲۰ نفر رسیده است؛ افزایشی که آلودگی هوا و ابتلا به آنفلوانزا دلایل اصلی آن محسوب می‌شود.

متخصصان بیماری‌های واگیردار می‌گویند بیشترین خطر این نوع بیماری‌ها متوجه کودکان، سالمندان، زنان باردار، افراد دارای مشکلات قلبی‌ــ‌ریوی، مبتلایان به دیابت و سرطان و افراد دارای نقص در سیستم ایمنی است. به گفته احمد مهری، اپیدمیولوژیست، «بیش از ۳۰ درصد نمونه‌های تنفسی مثبت‌اند» که «سه تا چهار برابر حد هشدار» و نشانه یک موج سراسری است. او تاکید می‌کند: «در محیط‌های بدون تهویه، یک فرد بیمار می‌تواند تعداد زیادی را مبتلا کند.»

کارشناسان تاکید می‌کنند بیشتر بیماران ظرف دو تا سه روز با استراحت، مصرف مایعات زیاد، تهویه محیط و مسکن‌های ساده بهبود می‌یابند و مصرف آنتی‌بیوتیک کاملا بی‌فایده و حتی خطرناک است، اما حدود ۱۰ درصد بیماران ممکن است دچار پیشرفت عفونت و درگیری ریه شوند که در این موارد، مراجعه سریع به پزشک حیاتی است.

واکسن آنفلوانزا، کمربند ایمنی

ولید محمدنژادیان، کارشناس اورژانس در ایران، واکسن را «کمربند ایمنی» می‌نامد که «ممکن است مانع ابتلا نشود، اما شدت بیماری را به شکل قابل‌توجهی کاهش می‌دهد». با وجود این، کمبود گسترده واکسن آنفلوانزا در ایران باعث شده هزاران نفر از گروه‌های پرخطر عملا نتوانند به این لایه محافظتی دسترسی پیدا کنند و این می‌تواند در هفته‌های آتی همچنان پیامدهای مرگبار موج فعلی را تشدید کند.

ایران اکنون در مرحله حساس گردش ویروس آنفلوانزا قرار دارد که در آن، میزان ابتلا سه برابر حد هشدار، مرگ‌ومیرها روبه‌افزایش، موارد بستری‌ در حال رشد و واکسن کمیاب است. هم‌زمان، آلودگی هوا هم وضعیت را پیچیده‌تر کرده و ریسک درگیری شدید ریه را بالا برده است. در چنین شرایطی، متخصصان یک پیام واحد دارند؛ ماسک زدن، رعایت فاصله‌، پرهیز از تجمع، مراقبت از گروه‌های پرخطر و واکسیناسیون هرچند محدود.

پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد که بسیاری از ویروس‌های شایع می‌توانند قلب را هدف بگیرند و خطر بیماری‌های قلبی و سکته را افزایش دهند. پیش‌تر ارتباط میان ویروس کرونا و مشکلات قلبی اثبات شده بود، اما اکنون مشخص شده که ویروس‌هایی مانند آنفلوانزا، اچ‌آی‌وی، هپاتیت سی و زونا هم احتمال بروز آسیب‌های قلبی و عروقی را بالا می‌برند.