شنبه گذشته ۲ اوت ۲۰۲۵، دولت سنگال اعلام کرد که برای مقابله با تهدید فزاینده نفوذ گروه‌های تروریستی، یگان‌های نیروهای ژاندارمری ملی را در امتداد مرزهای مشترک با کشور مالی مستقر می‌کند. این تصمیم در حالی اتخاذ می‌شود که سازمان ملل درمورد گسترش نفوذ گروه‌های تروریستی در آفریقا ــ به‌ویژه در منطقه ساحل ــ هشدار داده است. علاوه برآن، گزارش‌های اخیر بین‌المللی تاکید دارند که تداوم این روند ممکن است پیامدهای جدی برای امنیت جهانی به همراه داشته باشد.

در نخستین روزهای ماه ژوئیه گذشته، ارتش مالی در چند شهر واقع در غرب این کشور، در نزدیکی مرز سنگال، طی حملاتی سازمان‌یافته هدف قرار گرفت. یکی از نقاط مورد هجوم، شهرک دیبولی بود؛ منطقه‌ای مرزی که تنها ۵۰۰ متر با شهر کیدیرا در سنگال فاصله دارد. این حملات بار دیگر نگرانی‌ها درباره نفوذ و تحرک آزادانه گروه‌های مسلح در امتداد مرزهای مالی و سنگال را افزایش داده است.

این حملات، به‌ویژه پس از آنکه گروه نصرت الاسلام و المسلمين، وابسته به القاعده، مسئولیت آن را برعهده گرفت، باعث افزایش نگرانی‌ها در سنگال شد. تحلیلگران معتقدند که رهبران این گروه افراطی در تلاش‌اند دامنه نفوذشان را به داخل مرزهای سنگال گسترش دهند، موضوعی که زنگ خطر را برای نهادهای امنیتی این کشور به صدا درآورده است.

همزمان با این تحولات، کارشناسان در گزارشی که اخیرا به شورای امنیت سازمان ملل ارائه کردند و روز چهارشنبه ۳۰ ژوئیه در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت، درمورد رشد فزاینده تهدید گروه‌های افراطی چون «القاعده» و «داعش» در آفریقا هشدار دادند. در این گزارش آمده است که گروه «نصرت الاسلام و المسلمين» همچنان مناطق تحت نفوذش در سه کشور اصلی منطقه ساحل ــ یعنی مالی، نیجر و بورکینافاسو ــ را گسترش می‌دهد.

کارشناسان خاطرنشان کردند که گروه داعش نیز پس از تحمل شکست‌های سنگین در خاورمیانه، مسیر گسترش نفوذ خود را به سمت آفریقا تغییر داده است. با این حال، نگرانی‌های فزاینده‌ای نیز درباره بازگشت احتمالی جنگجویان خارجی این گروه به آسیای مرکزی و افغانستان وجود دارد؛ تحولی که ثبات و امنیت منطقه را با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌کند.

به گفته کارشناسان، داعش که حضور قابل توجهی در آفریقا دارد، همچنان تهدیدی جدی برای امنیت اروپا و آمریکا محسوب می‌شود. این گروه از طریق رسانه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان رمزگذاری‌شده، درحال جذب نیرو در دو قاره یادشده است.

در این گزارش آمده است که برخی از طرح‌های برنامه‌ریزی‌شده برای انجام حملات تروریستی، «عمدتا ناشی از پیامدهای درگیری غزه و اسرائیل» بوده یا افرادی که به گروه داعش پیوسته‌اند و به دست این گروه سازماندهی شده‌اند آنها را طراحی کرده‌اند. این گزارش همچنین به موردی اشاره می‌کند که طی آن در اول ژانویه گذشته، مردی آمریکایی که با داعش بیعت کرده بود، در یک اقدام تروریستی با خودرو به میان جمعیتی در شهر نیواورلئان رفت. این حمله که به کشته شدن ۱۴ نفر انجامید، مرگبارترین حمله‌ای بود که از سال ۲۰۱۶ تاکنون به گروه‌های القاعده یا داعش نسبت داده شده است.

علاوه بر آن، کارشناسان در گزارش خود اشاره کرده‌اند که مقام‌های امنیتی به خنثی‌سازی چند حمله دیگرموفق شده‌اند که ازجمله می‌توان به طرحی که با الهام از داعش برای تیراندازی گسترده در یک پایگاه نظامی در ایالت میشیگان طراحی شده بود اشاره کرد.

در این گزارش، افزون بر هشدار درمورد گسترش تهدید داعش در شمال آفریقا، آمده است که منطقه ساحل در آفریقا به‌ عرصه‌ای برای فعالیت نسبتا آزادانه «جماعت نصرت الاسلام و المسلمين» تبدیل شده است، به‌ویژه در مناطق شمال مالی و بخش عمده‌ای از بورکینافاسو. کارشناسان بر این باورند که افزایش تحرک گروه‌های تروریستی در این منطقه امنیت بین‌المللی را به‌شدت تهدید می‌کند.

در گزارشی جدید، که «مرکز مطالعات استراتژیک آفریقا» منتشر کرده، آمده است که طی ده سال گذشته شمار قربانیان حملات گروه‌های تروریستی در قاره آفریقا از ۱۵۰ هزار نفر فراتر رفته است. بر پایه این گزارش، از سال ۲۰۲۳ میزان تلفات ناشی از تروریسم با افزایشی ۶۰ درصدی همراه بوده و تنها در سال گذشته بیش از ۲۲ هزار نفر در این قاره جانشان را از دست داده‌اند، که بیش از نیمی از این تلفات مربوط به منطقه ساحل بوده است.

در این گزارش آمده است که ۵۵ درصد کل تلفات ناشی از تروریسم در منطقه ساحل آفریقا به کشور بورکینافاسو تعلق داشته و ۸۳ درصد از قربانیان به دست گروه القاعده و مشخصا به دست «جماعت نصرت الاسلام و المسلمين» کشته شده‌اند.

البته کشور سومالی با بیش از شش هزار کشته در رتبه دوم قرار دارد. این گزارش همچنین نشان می‌دهد که گروه الشباب، که در سومالی فعال است، اکنون از حمایت «لجستیکی و نظامی» حوثی‌های یمن برخوردار است.

تروریسم باعث آوارگی بیش از ۳.۵ میلیون نفر در سراسر قاره آفریقا شده است، که بیشتر آنها در منطقه ساحل و غرب آفریقا به سر می‌برند. با این حال، به دلیل ضعف در ثبت و مستندسازی، احتمالا  شمار واقعی آوارگان بیش از آمار اعلام‌شده باشد.

البته اوضاع زمانی پیچیده‌تر شد که نیروهای نظامی دولتی نیز در مواردی به خشونت علیه غیرنظامیان دست زدند؛ به‌گونه‌ای که تنها در دو کشور مالی و بورکینافاسو، بیش از شش هزار غیرنظامی به دست نیروهای حکومتی، مزدوران گروه واگنر و نیروهای موسوم به سپاه آفریقا ــ که جایگزین گروه واگنر روسیه شناخته می‌شوند ــ کشته شدند.

گزارش همچنین به افزایش خشونت‌ها در منطقه دریاچه چاد اشاره کرده است؛ جایی که گروه‌های «بوکو حرام» و «داعش» فعالانه حضور دارند. براساس گزارش مزبور، این گروه‌ها اکنون در حملاتشان از پهپاد استفاده می‌کنند؛ اقدامی که نشان از تحول تاکتیکی خطرناک در شیوه جنگی آنها دارد.

این گزارش نتیجه‌گیری کرده است که گروه‌های تروریستی در آفریقا به‌مراتب «سازمان‌یافته‌تر و خلاقانه‌تر» از گذشته عمل می‌کنند. در مقابل، دولت‌های منطقه همچنان با ضعف ساختاری مواجه‌اند و اقدامات سرکوب‌گرایانه و بی‌هدف آنها در موارد بسیاری ناخواسته به جذب نیروی گروه‌های افراطی دامن می‌زند و چرخه خشونت را تقویت می‌کند.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط