در حالی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، اعلام کرده است که تاسیسات هسته‌ای «کلیدی» جمهوری اسلامی در فردو، نطنز و اصفهان «به طور کامل و مطلق نابود شده‌اند»، برخی کارشناسان می‌گویند که ممکن است جمهوری اسلامی مراکز زیرزمینی بیشتری برای غنی‌سازی اورانیوم ایجاد کرده باشد.
دیوید آلبرایت، رئیس موسسه علوم و امنیت بین‌المللی، به نیویورک پست گفت که جمهوری اسلامی دست‌کم یک مکان دیگر در اعماق زمین ایجاد کرده است که می‌تواند به تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم تبدیل شود.
آلبرایت سال ۲۰۲۲، گزارشی منتشر کرد که در آن، به وجود یک «مجتمع زیرزمینی جدید... در جنوب سایت اصلی غنی‌سازی اورانیوم» در نطنز اشاره شده بود. آنچه این احتمال را که تهران تاسیساتی مخفی دیگری ایجاد کرده باشد، قوت می‌بخشد، این است که تصاویر ماهواره‌ای از تاسیسات هسته‌ای فردو چند روز قبل از بمباران، کامیون‌هایی را نشان می‌دهد که جلو آن صف کشیده‌اند تا احتمالا اورانیوم غنی‌شده را به مکانی دیگر منتقل کنند.
آلبرایت در مورد اینکه آیا این مواد ممکن است به آن تاسیساتی که او در مورد آن گزارش داده بود، منتقل شده باشد، گفت: «بله احتمال دارد، هرچند فکر می‌کنم اسرائیل هم این را می‌داند و مطمئنا می‌توانسته است آن کامیون‌ها را تعقیب کند.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
او می‌افزاید: «جمهوری اسلامی در حال حاضر از آنچه رخ داده، شوکه است و نمی‌تواند برای غنی‌سازی اورانیوم با غنای بالا اقدام جدیدی انجام دهد، اما احتمالا اگر چند ماه صبر کنیم، این اتفاق رخ دهد.»
بر اساس گزارش نشریه فری‌پرس، پنجشنبه گذشته، هم‌زمان با گسترش عملیات نظامی اسرائیل، ۱۶ کامیون به تاسیسات زیرزمینی فردو اعزام شدند و از ورودی اصلی این مرکز عبور کردند. این وسایل نقلیه ۲۴ ساعت پس از ورود به فردو، از آنجا خارج شدند و به نظر می‌رسد که تجهیزات و مواد هسته‌ای را به دست‌کم یک کیلومتر دورتر منتقل کرده باشند.
فری‌پرس به نقل از مقام‌های آمریکایی آگاه نوشت که سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده و اسرائیل و همچنین اپراتورهای ماهواره‌ای خصوصی، عبورومرور این کامیون‌ها را در اطراف مجتمع فردو ثبت کرده‌اند.
این گزارش می‌افزاید که واشینگتن و اورشلیم علی‌رغم اطلاع از این روند، تصمیم گرفتند اقدامی نکنند و به جای آن، این وسایل نقلیه را تا مقصد نهایی ردیابی کردند. آن‌ها همچنین منتظر ماندند که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، اجازه حمله به فردو را صادر کند؛ اقدامی که او یک روز بعد آن را انجام داد.
اکنون کارشناسان هسته‌ای نگران‌اند که تهران از این فرصت برای انتقال تجهیزات و اورانیوم غنی‌شده به مکان‌های مخفی دیگری در سراسر این کشور استفاده کرده باشد.
دیوید آلبرایت پس از بمباران تاسیسات فردو به فری‌پرس گفت: «کاش اسرائیلی‌ها برای از کار انداختن فردو سریع‌تر اقدام می‌کردند. هنوز مشخص نیست دقیقا چه چیزی در آن کامیون‌ها بوده، اما احتمالا هرگونه اورانیوم با غنای بالا در فردو قبل از حمله جابجا شده است.»
مقام‌های دولت ترامپ روز یکشنبه اعلام کردند که ۱۴ بمب سنگرشکن جی‌بی‌یوــ۱۲ (GBU-12) خسارات زیادی به سه سایت اتمی جمهوری اسلامی وارد کردند. ترامپ هم این حمله را تایید کرد و گفت که سایت‌های هسته‌ای فردو، نطنز و اصفهان با حملات بمب‌افکن‌های بی‌ــ۲ به طور کامل نابود شده‌اند.
با این حال محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، اوایل این ماه گفته بود که جمهوری اسلامی یک سایت غنی‌سازی دارد که او آن را در «مکانی امن و آسیب‌ناپذیر» توصیف کرد. اسلامی در ادامه توضیحاتش افزود: «سایت جدید تکمیل شده است و در مکانی امن و آسیب‌ناپذیر قرار دارد. به محض اینکه نصب و راه‌اندازی سانتریفیوژها تکمیل شود، غنی‌سازی آغاز خواهد شد.»
در همین حال جفری لوییس، استاد موسسه مطالعات بین‌المللی میدلبری، به نیویورک پست گفت که احتمال زیادی وجود دارد که جمهوری اسلامی ایران تعداد بیشتری سایت زیرزمینی داشته باشد که تا حدی ساخته شده و آماده تبدیل به تاسیسات ساخت سلاح‌های هسته‌ای باشند.
او افزود: «شرط می‌بندم که آن‌ها تاسیسات زیادی در قعر زمین ایجاد کرده‌اند، اما چیزی در آن‌ها قرار نداده‌اند تا در صورت لزوم، بتوانند مواد مختلف را از مکان‌های شناخته‌شده مانند فردو به آنجا انتقال دهند.»
امیلی هاردینگ، مدیر پروژه اطلاعات و امنیت ملی و فناوری در مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی، هم با این نظر موافق است. او تاکید می‌کند: «یکی از کارهایی که تهران همواره در حال انجام دادنش بود، حفاری‌های عمیق و آماده‌سازی مکان‌های دیگری مشابه فردو در اعماق زمین بود. پس از شناسایی تاسیسات هسته‌ای، آن‌ها مسلما نمی‌خواستند گزینه‌هایشان را به همان مکان‌ها محدود کنند و به دنبال مکان‌های دیگر بوده‌اند.»
جمهوری اسلامی مدعی همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و بنا بر این ادعا، به شفافیت در مورد مواد و فعالیت‌های هسته‌ای موظف است. با این حال گزارش‌های آژانس نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی با کارشناسان آژانس همکاری لازم را ندارد و نمی‌توان گفت که اهداف برنامه هسته‌ای تهران صرفا صلح‌آمیز است.
مقام‌های آمریکایی و تحلیلگران مستقل معتقدند که بمباران روز یکشنبه فردو و دو سایت هسته‌ای دیگر پس از بیش از یک هفته حملات ادامه‌دار اسرائیل، زمان موردنیاز را برای تولید اورانیوم با درجه تسلیحاتی ماه‌ها و حتی شاید سال‌ها افزایش داده است. نیروهای امنیتی اسرائیل طی ۱۰ روز گذشته، ده‌ها دانشمند و اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را نیز هدف قرار داده‌اند.
با این حال به عقیده برخی کارشناسان، برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران اگرچه احتمالا به‌شدت تضعیف شده، ممکن است هنوز کاملا نابود نشده باشد و سایت‌ها و تجهیزات مخفی سالم مانده باشند.
