تحقیق مشترک مقام‌های آمریکایی و عراقی از وجود یک شبکه پیچیده مالی پرده برداشته است که طی آن گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمایت ایران در عراق با سوءاستفاده از سامانه‌های پرداخت بین‌المللی، میلیاردها دلار را از عراق خارج و به ایران منتقل کردند. این طرح به‌منظور دور زدن تحریم‌های آمریکا و تامین مالی عملیات‌ها طراحی شده بود.

روزنامه وال استریت ژورنال با انتشار گزارشی اختصاصی، با استناد اطلاعات محرمانه و داده‌های مالی، اعلام کرد گروه‌هایی مانند کتائب حزب‌الله، گردان بدر و عصائب اهل‌الحق در مرکز این طرح قرار داشتند. این گروه‌ها از کارت‌های پیش‌پرداخت‌شده‌‌ ویزا و مسترکارت برای انتقال پول به ایران استفاده کردند، آن هم در حالی که این کارت‌ها به‌ظاهر برای خریدهای قانونی طراحی شده‌اند.

از میلیون تا میلیارد: جهش سریع تراکنش‌های کارت‌های بانکی

در آغاز سال ۲۰۲۳، تراکنش‌های برون‌مرزی کارت‌های بانکی در عراق حدود ۵۰ میلیون دلار بود. اما تا آوریل همان سال، این رقم به ۱.۵ میلیارد دلار رسید. عامل اصلی این افزایش ناگهانی استفاده هدفمند گروه‌های شبه‌نظامی از تفاوت نرخ رسمی و غیررسمی ارز در عراق بود.

شبه‌نظامیان با خرید کارت‌های بانکی به نرخ رسمی بانک مرکزی، پول را در خارج از کشور برداشت می‌کردند و سپس، آن را به عراق بازمی‌گرداندند تا با نرخ بازار آزاد تبدیل کنند و سودی تا ۲۱ درصد به دست آورند.

وزارت خزانه‌داری آمریکا برآورد کرده است که فقط در سال ۲۰۲۳، سود حاصل برای دارندگان این کارت‌ها به حدود ۴۵۰ میلیون دلار رسید و در همین حال، شرکت‌های ویزا و مسترکارت نیز از طریق کارمزدها حدود ۱۲۰ میلیون دلار درآمد کسب کرده‌اند.

قاچاق، تراکنش‌های ساختگی و کلاهبرداری با دستگاه‌های کارتخوان

اعضای گروه‌های شبه‌نظامی هزاران کارت را به کشورهای امارات متحده عربی، ترکیه و اردن قاچاق کردند. شاهدان در دبی گزارش داده‌اند که عراقی‌ها شبانه‌روز در صف دستگاه‌های خودپرداز با بسته‌های کارت‌های بانکی ایستاده بودند و بی‌وقفه پول برداشت می‌کردند. در برخی موارد، افراد با صدها کارت که در پاکت‌های سیگار یا ساک دستی مخفی شده بود در فرودگاه‌ها دستگیر شدند.

با افزایش نظارت، شبه‌نظامیان روش‌های جدیدی برای برداشت غیرقانونی پول ابداع کردند. آن‌ها فروشگاه‌هایی در منطقه را متقاعد کردند که تراکنش‌های ساختگی ثبت کنند و در ازای دریافت کمیسیون ۵ درصدی، پول نقد یا معادل آن را تحویل دهند. فروشگاه‌های لوکس دبی یکی از اهداف اصلی این کلاهبرداری بودند.

در ادامه، کلاهبرداران دستگاه‌های کارتخوان را از رستوران‌ها و مغازه‌ها خریداری کردند و با استفاده از شبکه‌های خصوصی مجازی (وی‌پی‌ان) مکان واقعی‌شان را پنهان و حجم بالایی از تراکنش‌های جعلی را ثبت کردند.

واکنش دیرهنگام و ضعف نظارت

ویزا و مسترکارت اعلام کرده‌اند که پس از ارائه شواهد از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا، اقدام‌هایی برای محدودسازی تراکنش‌ها انجام داده‌اند. اما مقام‌های آمریکایی می‌گویند هشدارهای اولیه آن‌ها تا ماه‌ها نادیده گرفته شده بود.

یکی از مقام‌های ارشد مالی آمریکا گفت در عراق نظارت کافی بر صادرکنندگان کارت وجود نداشت و تسویه‌حساب‌های کارت‌ها به اندازه انتقال‌های بانکی سنتی بررسی نمی‌شد.

بانک مرکزی عراق نیز تایید کرده که در کنترل این وضعیت ناتوان بوده است. این نهاد در نهایت شرکت آمریکایی کی‌۲ (K2) را برای مشاوره مالی به خدمت گرفت. با وجود این، آسیب‌های ناشی از کلاهبرداری پیش از آن اتفاق افتاده بود.

تا اواسط سال ۲۰۲۴، تعداد صادرکنندگان مجاز کارت بانکی در عراق به ۱۷ رسیده بود‌ــ در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۷ فقط ۵ مورد بود‌ــ و میزان تراکنش‌ها همچنان به بیش از یک میلیارد دلار در ماه می‌رسید. کی کارت (Qi Card)، پرکاربردترین کارت بانکی عراق، به‌ویژه مشکل‌ساز بود. این کارت به کارمندان دولت، بازنشستگان و اعضای گروه‌های شبه‌نظامی داده شده بود.

برخورد آمریکا و واکنش بغداد

در مارس ۲۰۲۵، مسترکارت بیش از ۱۰۰ هزار کارت عراقی را مسدود کرد و ۴۰۰۰ فروشنده در امارات متحده عربی را از فهرست حذف کرد. نیمی از این کارت‌ها متعلق به شرکت «اسمارت کارت اینترنشنال»‌ــ صادرکننده کی کارت‌ــ بودند. ماه بعد، ویزا نیز ۷۰ هزار کارت را علامت‌گذاری و ۵۰۰۰ فروشنده را مسدود کرد.

وزارت خزانه‌داری آمریکا همچنین سه صادرکننده کارت بانکی عراقی را به‌دلیل ارتباط با گروه‌های شبه‌نظامی در فهرست سیاه قرار داد. یکی از این شرکت‌ها، «السا‌قی»، با حرم حضرت عباس مرتبط است. در حالی که ویزا پردازش کارت‌های این شرکت را متوقف کرده است، وب‌سایت الساقی همچنان لوگوی ویزا را نمایش می‌دهد.

بانک مرکزی عراق سقف تراکنش‌های برون‌مرزی را به ۳۰۰ میلیون دلار در ماه محدود کرد و استفاده ماهانه هر کارت را به ۵۰۰۰ دلار کاهش داد. همچنین مقرر شد که همه صادرکنندگان کارت در یکی از بانک‌های دارای رابط بانکی در آمریکا حساب داشته باشند.

نفوذ روزافزون شبه‌نظامیان در ساختار مالی

پس از شکست داعش در سال ۲۰۱۹، نیروهای حشد الشعبی‌ــ ائتلافی از شبه‌نظامیان عمدتا شیعه‌ــ نفوذ فزاینده‌ای در ساختارهای حکومتی و مالی عراق پیدا کردند. تا سال ۲۰۲۵، بیش از ۲۰۰ هزار عضو این نیروها حقوقشان را از طریق کی کارت دریافت می‌کردند.

گزارش‌ها حاکی از آن است که برخی فرماندهان شبه‌نظامی کارت اعضای زیردست را مصادره کرده‌اند یا با ساخت هویت جعلی، کارت‌های بیشتری دریافت کرده‌اند. شرکت کی اعلام کرده است که دیگر به حشد الشعبی خدمات ارائه نمی‌دهد، اما مقام‌های آمریکایی می‌گویند جریان پول از طریق کارت‌های جایگزین و حساب‌های واسطه ادامه دارد.