در حالی که نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران برای حمله‌ احتمالی اسرائیل یا آمریکا به زیرساخت‌های هسته‌ای در صورت شکست مذاکرات آماده می‌شوند، این کشور در تلاش است تا توان پدافند هوایی‌اش را تقویت کند.

تخریب یا آسیب‌دیدگی بسیاری از سامانه‌های پیشرفته موشکی و راداری ایران در جریان حملات هوایی اسرائیل در اکتبر و آوریل ۲۰۲۴ و همچنین حملات اسرائیل به گروه‌های نیابتی باعث شده است که جمهوری اسلامی در ضعیف‌ترین موقعیت در برابر حملات هوایی طی دهه‌های اخیر قرار گیرد.

با این حال، کارشناسان می‌گویند بسیاری از اجزای پدافند هوایی ایران همچنان سالم‌اند یا ظاهرا در ماه‌های اخیر تعمیر شده‌اند.

به گزارش فایننشال تایمز، ارزیابی‌های اطلاعاتی غرب و تصاویر ماهواره‌ای که تحلیلگران دفاعی بررسی کرده‌اند، نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی چند سامانه موشکی زمین به هوا از جمله سامانه‌های اس-۳۰۰ را در نزدیکی سایت‌های هسته‌ای کلیدی مانند نطنز و فردو جابه‌جا کرده است.

برخی تجهیزات نیز در ماه‌های اخیر به نمایش گذاشته شده‌اند، از جمله در مراسم روز ارتش ماه گذشته در تهران، که موشک‌انداز اس-۳۰۰ و یک کامیون راداری به نمایش درآمدند.

در جریان رزمایش‌های نظامی در فوریه نیز یک واحد اس-۳۰۰ در حال پرتاب موشک زمین به هوا با استفاده از رادار جدید طراحی‌شده در ایران دیده شد‌ــ احتمالا به این دلیل که رادار اصلی از کار افتاده بود.

با اینکه مذاکرات هسته‌ای تهران با واشینگتن ادامه دارد، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، تهدید کرده است که در صورت شکست مذاکرات، جمهوری اسلامی را هدف حمله قرار خواهد داد.

آمریکا خواستار توقف غنی‌سازی اورانیوم شده است، در حالی که تهران بر ادامه غنی‌سازی برای مصارف غیرنظامی پافشاری می‌کند.

آمریکا در ماه آوریل شش بمب‌افکن بی‌ـ‌۲‌ را‌ــ که بزرگ‌ترین اعزام گروهی این نوع هواپیما تاکنون بوده است‌‌ــ به پایگاه دیه‌گو گارسیا در اقیانوس هند منتقل کرد، که احتمالا نقطه آغاز هرگونه حمله به ایران خواهد بود.

اسرائیل، که پیش‌تر نشان داده قادر به حمله به پدافند هوایی ایران است، آمریکا را تحت فشار قرار داده است تا از حمله به ایران حمایت کند. کارشناسان هشدار داده‌اند این خطر وجود دارد که اسرائیل در صورت احساس ضعف توافق، بدون رضایت آمریکا به ایران حمله کند.

در جریان حملات سال گذشته، اسرائیل سایت‌های راداری و موشکی ایران را با موشک‌های بالستیک هدف قرار داد که از فاصله‌ای بسیار دورتر از برد ۲۰۰ کیلومتری سامانه اس-۳۰۰ شلیک شده بودند. تقویت‌کننده‌های این موشک‌ها، که ساخت شرکت رافائل اسرائیل بودند، صدها کیلومتر دورتر در صحرای عراق یافت شدند.

تصاویر ماهواره‌ای پس از حمله آوریل ۲۰۲۴ چند برخورد مستقیم، از جمله برخورد به یک کامیون رادار اس-۳۰۰ در پایگاهی هوایی در نزدیکی اصفهان، را نشان می‌دهند. اما تصاویر پس از حملات اکتبر نشان می‌دادند که بسیاری از سایت‌های اس-۳۰۰ خالی‌اند و مشخص نبود که آیا این سامانه‌ها نابود شده‌اند یا فقط جابه‌جا شده‌اند.

به گفته دو منبع آگاه، ارزیابی‌های اطلاعاتی غرب حاکی از آن است تهران عقیده دارد پدافند هوایی‌اش سال گذشته «عملکرد ضعیفی» داشت و اقدام‌هایی مانند جابه‌جایی و متنوع‌سازی موشک‌اندازها و رادارها را انجام داده است.

با این حال، حمله به سایت‌های هسته‌ای که در دل کوه یا در اعماق زمین قرار دارد بسیار پیچیده‌تر از  حملات سال گذشته اسرائیل است.

بر اساس گزارش تحقیقی آکادمی خدمات متحد سلطنتی (RUSI) مستقر در لندن، در صورتی که آمریکا وارد عمل شود، بمب‌افکن‌های بی‌ـ‌۲ مستقر در دیه‌گو گارسیا به احتمال زیاد با بمب‌های سنگین سنگرشکن ۱۴ تنی جی‌بی‌یو‌ـ‌۵۷ (GBU-57) به اهداف حمله خواهند کرد.

اگر اسرائیل، که فاقد بمب‌افکن‌های سنگین یا توانایی حمل چنین مهماتی است،  به‌تنهایی عمل کند، گزینه‌های محدودتری در اختیار خواهد داشت.

بنابر این گزارش، اسرائیل احتمالا از جنگنده‌های رادارگریز اف‌ـ‌۳۵ با بمب‌های دقیق یک تنی بی‌ال‌یو‌ـ‌۱۰۹ (BLU-109) یا بمب‌افکن‌های اف‌ـ‌۱۵ با بمب‌های دو تنی جی‌بی‌یو‌ـ‌۲۸ (GBU-28) استفاده می‌کند؛ هر‌کدام از این‌ها برای نفوذ به پناهگاه‌های زیرزمینی مستحکم نیازمند اصابت‌های مکرر به یک نقطه‌اند.

این عملیات ممکن است به چندین نوبت پرواز نیاز داشته باشد، احتمالا با همراهی هواپیماهای سوخت‌رسان که خودشان ممکن است هدف موشک‌ یا پهپاد قرار گیرند. از تابستان گذشته، اسرائیل دست‌کم ۹ بار نقاطی در یمن را در فاصله‌ای مشابه فاصله با ایران هدف قرار داده است.

هواپیماهای اسرائیلی همچنین در برد سامانه‌های زمین‌به‌هوای کوتاه و میان‌برد عملیاتی ایران و پهپادهای ضدهوایی معلق قرار دارند، سامانه‌هایی که ایران برای تقویت پدافند لایه‌ای‌اش به کار گرفته است. مشخص نیست که چند درصد از این سامانه‌ها پیش از آغاز بمباران هماهنگ از بین خواهند رفت.

در کنار سامانه‌های کوتاه‌بردی مانند تورـ‌ام‌۱ ساخت روسیه، زرادخانه ایران موشک‌های ساخت داخل مانند موشک دوربرد باور-۳۷۳ و موشک میان‌برد خرداد-۱۵ را نیز در اختیار دارد. به گفته فابیان هینز، پژوهشگر موسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی در بریتانیا، این برنامه‌های بومی در واکنش به تاخیرهای روسیه در تحویل تجهیزات و امتناع این کشور از فروش سامانه‌های پیشرفته‌تری چون اس-۴۰۰ ایجاد شده‌اند.

جون آلترمن، رئیس امنیت جهانی و ژئواستراتژی در مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی در واشینگتن، گفت عبور از این پدافندها برای اسرائیل آسان نخواهد بود. «اما آیا از توان اسرائیل خارج است؟ نه، قطعا نه. اسرائیلی‌ها دهه‌ها است که دقیقا برای چنین سناریویی آموزش دیده‌اند.»

یوری لیامین، کارشناس پدافند هوایی و یکی از برجسته‌ترین کارشناسان جهان در زمینه سامانه‌های پدافند هوایی روسیه در مرکز تحلیل راهبردها و فناوری‌ها در مسکو، گفت موفقیت چنین حمله‌ای از پیش تضمین‌شده نخواهد بود.

او گفت: «نتیجه این حمله بستگی دارد به اینکه مهاجمان چقدر هماهنگ عمل می‌کنند و نیروهای مدافع چقدر منسجم عمل می‌کنند. بهترین تیم برنده خواهد شد.»