تپه باستانی پوستچی شیراز، یکی از کهن‌ترین استقرارگاه‌های انسانی در جنوب ایران، شامگاه دوشنبه بیست‌ودوم اردیبهشت بر اثر بی‌توجهی نهادهای مسئول، در آتش سوخت. بر اساس گزارش‌های اولیه احتمال آسیب به لایه‌های زیر سطحی این تپه باستانی که تنها بخش اندکی از آن کاوش شده، بسیار است.
تپه تاریخی پوستچی با مساحتی حدود چهار هکتار در محدوده بلوار رحمت و خیابان صفایی جنوبی شیراز قرار دارد. به گزارش خبرگزاری رکنا، این محوطه تاریخی با قدمتی بیش از هفت هزار سال و با مساحتی بالغ بر ۱۲ هکتار، از حدود یک دهه پیش تحت کاوش و حفاظت دانشگاه هنر شیراز قرار داشت، اما در پی ساخت‌وسازهای شهری، تنها چهار هکتار از آن باقی مانده بود.
تپه پوستچی که سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، نشان‌دهنده وجود یک روستای بزرگ و منسجم در دوره نوسنگی و آغاز دوران روستانشینی است؛ زمانی که انسان‌ها برای نخستین بار به ساخت سکونتگاه‌های دائمی، کشاورزی و دامداری سازمان‌یافته روی آوردند.
سایت صدای میراث با انتشار ویدیویی از آتش‌سوزی مهیب تپه پوستچی نوشت: «این تپه تاریخی یکی از مهم‌ترین شواهد فرهنگی دوران پیش از تاریخ در فلات مرکزی و جنوب غربی ایران است. لایه‌نگاری‌ها و آزمایش‌های رادیوکربن قدمت نخستین لایه‌های باستانی این محوطه را حدود هفت هزار و ۳۵۰ سال پیش نشان می‌دهند. ساکنان تپه پوستچی حدود ۶۵۰ سال آنجا زیستند، اما حدود شش هزار و ۷۰۰ سال پیش به دلایلی مانند تنش‌های زیست‌محیطی، کاهش منابع آبی یا افزایش ارتفاع تپه که شرایط زندگی را دشوار کرده بود، آن را رها و به محلی در ۷۰۰ متری جنوب آن کوچ کردند.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
بر اساس این گزارش، کاوش‌های باستان‌شناسی به سرپرستی علیرضا سرداری، تنها حدود یک درصد از این محوطه را دربر گرفته است، اما حتی همین درصد اندک، یافته‌های شگفت‌انگیزی به همراه داشته است. سفال‌های منقوش با نقوش هندسی، مهرهای اداری، ابزارهای سنگی و استخوانی، دوک نخ‌ریسی، صدف‌های زینتی و مهره‌های تزیینی همگی حاکی از وجود یک جامعه پیشرفته دامدار و تولیدگر در این منطقه‌اند.
کشف ابزارهایی مانند تیغه‌ها، خراشنده‌ها و ابزارهای صیقل‌دهنده در کنار سفال‌های نخودی‌رنگ منقوش حاکی از آن است که تپه پوستچی نه‌تنها یک مرکز سکونت، بلکه نقطه‌ای برای تولید و صادرات مازاد محصولات دست‌ساز نیز بوده است. وجود مهرهای اداری با نقوش هندسی می‌تواند نشانه‌ای از یک ساختار سازمان‌یافته و شکل‌گیری اولیه مفاهیمی چون مالکیت، مدیریت تولید و مبادله در این جامعه باشد.
بر اساس مطالعات فرهنگی، این محوطه با دو دوره شناخته‌شده در پیش‌تاریخ فارس یعنی «مرحله شمس‌آباد» در اواخر هزاره ششم پیش از میلاد و «مرحله باکون» در اوایل هزاره ششم همپوشانی دارد. هر دو دوره از مراحل مهم توسعه فرهنگی در ایران پیش از تاریخ‌اند و از ویژگی‌های آن‌ها می‌توان به استفاده از خشت خام، معماری خشتی، سفال‌سازی، دامداری و شکل‌گیری نظم‌های اجتماعی پیچیده اشاره کرد.
مرحله باکون به‌ویژه با شهرنشینی اولیه، گسترش کشاورزی و پیدایش نخستین نشانه‌های طبقه‌بندی اجتماعی در منطقه فارس شناخته می‌شود. پیوند تپه پوستچی با این فرهنگ، جایگاه آن را در مطالعات تاریخ جنوب ایران به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین محوطه‌ها تثبیت می‌کند.
با وجود اهمیت بی‌بدیل این تپه باستانی، نه‌تنها بخش عمده آن طی دهه‌های اخیر در پی ساخت‌وسازهای شهری نابود شد، بلکه اکنون، تنها قسمت‌های باقی‌مانده آن نیز بر اثر آتش‌سوزی آسیب دیده‌اند. کارشناسان بر این باورند که انباشت چندین ساله علف‌های هرز و اتخاذ نشدن تدابیر حفاظتی مناسب از سوی دانشگاه هنر شیراز موجب گسترش سریع آتش و آسیب به لایه‌های باستانی تا عمق دو متر زیر سطح شده است.
تپه پوستچی به‌عنوان سند زنده‌ای از زندگی پیش از تاریخ در ایران، نشان می‌دهد که تمدن در جنوب ایران هزاران سال پیش از آنچه در متون رسمی آمده، آغاز شده است. این تپه می‌توانست با مدیریت صحیح و معرفی بین‌المللی به یکی از مقاصد مهم گردشگری باستان‌شناسی ایران تبدیل شود. اما حالا بار دیگر، یک اثر تاریخی ارزشمند در سایه غفلت مسئولان، بی‌برنامگی نهادهای پژوهشی و بی‌تفاوتی عمومی، طعمه آتش شده است.
تپه پوستچی شیراز از حدود ۱۰ سال قبل تاكنون در اختیار دانشگاه هنر شیراز است و این دانشگاه چند فصل كاوش در این محوطه باستانی را به پایان برده و ملزم به حفاظت از این محوطه تاریخی است.
به گفته کارشناسان، بی‌توجهی به حفاظت از این محوطه ارزشمند تاریخی و حذف نكردن علف‌های هرز روییده بر سطح این تپه از سالیان گذشته تاكنون، به آتش‌سوزی و خسارت احتمالی به آثار زیرسطحی این محوطه باستانی تا عمق دو متر به دلیل حرارت ناشی از آتش، منجر می‌شود.
دانشگاه هنر شیراز علاوه بر كاوش باستان‌شناختی تپه پوستچی، قصر ابونصر و کاوش مترو بافت تاریخی شیراز را نیز در اختیار گرفته است.
