نزدیک شدن نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که ماه آینده در مقر این آژانس در وین، پایتخت اتریش، برگزار خواهد شد، پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران را بار دیگر در کانون توجه قرار داده است. هرچند به نظر نمی‌رسد جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سناریو از پیش‌نوشته‌شده‌ای که در حال اجرا و مشتمل بر چند مرحله است، پا فراتر بگذارند؛ اینکه رافائل گروسی، مدیر آژانس، چندین هفته قبل از موعد مقرر، ابتکار عمل را در دست می‌گیرد تا از طریق اظهارات تند که محتوای آن‌ها هیچ تغییری نمی‌کند، توجه همه را به پرونده هسته‌ای تهران جلب و سپس اعلام کند که جمهوری اسلامی با بازرسان آژانس همکاری رضایت‌بخشی ندارد و به وعده‌هایی که به او داده است، عمل نمی‌کند و بنابراین او نمی‌تواند صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی را تضمین کند.
این مرحله با سفر گروسی به تهران و دیدارهای طولانی با مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی که معمولا دو کنفرانس مطبوعاتی به دنبال دارد، آغاز می‌شود: کنفرانس اول در ایران، کنار حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، یا محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، برگزار می‌شود، در حالی که کنفرانس دوم پس از پایان سفر به ایران، در فرودگاه وین صورت می‌گیرد. آنچه توجه را جلب می‌کند این است که لحن گروسی با توجه به مکان کنفرانس تغییر می‌کند. در کنفرانس تهران، گروسی با لحن دیپلماتیک صحبت می‌کند، اما در وین همواره لحن تندی دارد و مسائل را به‌صراحت بیان می‌کند.
پیامدهای تنش بین جمهوری اسلامی ایران و اسرائيل
آخرین سناریو مربوط به برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی با دگرگونی‌های مهم در سطح منطقه هم‌زمان شده است. نخستین عامل تاثیرگذار در این زمینه تنش بین جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل است؛ به‌ویژه پس از حمله به کنسولگری جمهوری اسلامی در دمشق، کشته شدن فرماندهان ارشد سپاه پاسداران، پاسخ مستقیم رژیم ایران به اسرائیل و حمله تلافی‌جویانه اسرائيل به پایگاه هشتم شکاری اصفهان.
البته مداخله شماری از کشورها به سرکردگی ایالات متحده به منظور جلوگیری از لغزش به سمت جنگ علنی و همه‌جانبه در خاورمیانه هم تاثیر مستقیمی بر آینده برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران دارد؛ به‌ویژه اینکه تهران همیشه به دنبال آن است تا برنامه هسته‌ای را در چارچوب توسعه فناوری محدود کند و آن را از سیاست کلی جمهوری اسلامی دور نگه دارد.
با این حال این اواخر همه‌چیز دگرگون شده است. پس از تهدید یکی از اعضای ارشد سپاه پاسداران به ترک دکترین هسته‌ای که رهبر جمهوری اسلامی با فتوای معروفش ماهیت آن را مشخص کرده بود، اینک کمال خرازی، مشاور رهبر جمهوری اسلامی، هم به کارت هسته‌ای اشاره می‌کند. خبرگزاری دانشجویان ایران به نقل از خرازی نوشت: «ما برای تولید بمب هسته‌ای تصمیمی نداریم اما اگر موجودیت ایران تهدید شود، ناچاریم دکترین هسته‌ای‌مان را تغییر دهیم.»
علاوه بر آن، وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۱ گفته بود: «افزایش فشار غرب بر جمهوری اسلامی این کشور را به سوی دستیابی به سلاح هسته‌ای سوق می‌دهد.»
بر اساس ارزیابی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان‌های اطلاعاتی غربی، جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر مواد غنی‌شده کافی برای تولید حداقل دو بمب هسته‌ای در اختیار دارد، اما تاکنون برای این کار تصمیمی اتخاذ نکرده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
امروز جمهوری اسلامی ایران با دیدگاهی متفاوت به برنامه هسته‌ای‌اش می‌نگرد و حتی آن را به عنوان یک «سلاح بازدارنده» که امکانات و فناوری‌های لازم برای دسترسی به آن را در اختیار دارد، معرفی می‌کند. از این رو تصمیمی که شورای حکام بر اساس گزارش دوره‌ای اخیر گروسی درباره پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران می‌گیرد، می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد.
همه می‌دانند که در نشست‌های قبلی شورای حکام، کشورهای غربی به‌ویژه ایالات متحده سعی داشتند علیه جمهوری اسلامی ایران تصمیمی اتخاذ نشود. حتی واشینگتن که به دنبال استفاده از نفوذ رژیم ایران برای کاهش تنش‌ها در خاورمیانه بود، به محکوم کردن اقدام‌های مسئله‌ساز جمهوری اسلامی ایران هم تمایلی نداشت. در حالی که می‌توانست با تاثیرگذاری بر جمهوری اسلامی ایران، مانع ارسال پهپادهای ساخت ایران به روسیه شود و تهران را از دسترسی به فرصت‌هایی که آن را در دور زدن تحریم‌های غرب کمک می‌کند، بازدارد.
از این‌رو، می‌توان گفت که اظهارات گروسی در هفتم ماه مه در فرودگاه وین که گفت: «وضعیت کنونی [همکاری جمهوری اسلامی] کاملا نامناسب است. ما عملا به بن‌بست رسیده‌ایم و این وضعیت باید تغییر کند»، اهمیت بسیاری دارد. گروسی گفت: «من به نتایج فوری نیاز دارم و فکر می‌کنم آن‌ها این موضوع را درک می‌کنند. پس بهتر است ظرف یک ماه و پیش از فرا رسیدن زمان نشست بعدی شورای حکام که نمایندگان ۳۵ کشور در آن حضور خواهند داشت، به توافقی دست یابیم.»
خواسته‌های گروسی و اقدام‌های جمهوری اسلامی
آنچه گروسی از ایران می‌خواهد کار روی توافقی است که در سفرش به تهران در سوم مارس ۲۰۲۳ به دست آمد. در آن زمان، بیانیه مشترکی منتشر شد که در آن به «اهمیت برداشتن گام‌هایی برای تقویت همکاری‌ها» و در صورت لزوم اقدام دو طرف در «تسریع حل‌وفصل مسائل حل‌نشده مربوط به ضمانت‌نامه‌های ضروری» تاکید شد. در این بیانیه تصریح شد که تعامل بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و جمهوری اسلامی ایران باید با روحیه همکاری و مطابق با اختیارات آژانس و حقوق و تعهدات جمهوری اسلامی در قبال برجام باشد. در بند دوم توافقنامه آمده است: «در پیوند با مسائل باقی‌مانده مربوط به تضمین شفافیت در سه سایت (هسته‌ای) پرسش‌برانگیز برای آژانس، ایران برای ادامه همکاری، ارائه اطلاعات بیشتر و بازرسی به منظور رسیدگی به این موضوع‌ها اعلام آمادگی کرده است.»
در نهایت، جمهوری اسلامی «داوطلبانه» به آژانس اجازه می‌دهد تا فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتری انجام دهد. قرار است دو طرف در چارچوب نشست فنی که به‌زودی در تهران برگزار می‌شود، درباره روش‌هایی که باید دنبال شود، به توافق برسند. به عبارت واضح‌تر، گروسی از تهران می‌خواهد زمینه از سرگیری بازرسی‌های کاهش‌داده شده را فراهم کند، اطلاعات دوربین‌های نظارتی نصب‌شده در سایت‌های هسته‌ای را در دسترس آژانس قرار دهد و به کارشناسان آژانس اجازه بدهد تا از سایت‌های هسته‌ای موردنظر دیدن کند. همچنین جمهوری اسلامی ایران باید درباره نرخ غنی‌سازی و بسته شدن پرونده دو سایت هسته‌ای اعلام‌نشده اطلاعات لازم را ارائه کند.
اکنون که جمهوری اسلامی به احتمال تغییر دکترین هسته‌ای‌اش اشاره می‌کند، نگرانی در مورد نرخ غنی‌سازی که در حال حاضر به ۶۰ درصد می‌رسد، افزایش می‌یابد؛ به‌ویژه اینکه نرخ غنی‌سازی کنونی با غنی‌سازی ۹۰ درصدی لازم برای تولید سلاح هسته‌ای فاصله چندانی ندارد.
پرسش مهمی که مطرح می‌شود این است که آیا ممکن است جمهوری اسلامی ایران کاری را که در ۱۴ ماه گذشته انجام داد، اکنون طبق میل گروسی در یک ماه انجام دهد؟ آیا رژيم ایران بیم دارد که شورای حکام آنچه را تا به امروز از آن خودداری کرده است، انجام دهد و با انتقال پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی به شورای امنیت سازمان ملل، این کشور را در معرض تحریم‌های جدیدی قرار دهد؟
نزدیک شدن زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا عامل مهم دیگری است که توجه همگان را به خود جلب می‌کند. به گفته منابع اروپایی در پاریس، جمهوری اسلامی به‌رغم انتقاد شدید از دولت جو بایدن که وعده بازگشت به برجام را زیر پا گذاشت و با وجود تصمیم اخیرش به تعلیق ارسال بمب به اسرائيل، در جنگ غزه کنار تل‌آویو ایستاد، نمی‌خواهد بایدن در انتخابات آینده شکست بخورد و دونالد ترامپ به کاخ سفید بازگردد. رژیم ایران به یاد دارد که ترامپ چگونه از توافق هسته‌ای خارج شد و با اعمال تحریم‌های شدید، جمهوری اسلامی را تحت فشارهای سنگینی قرار داد.
بنابراین، جمهوری اسلامی ایران نمی‌خواهد کاری کند که بایدن پریشان شود و واشینگتن را به سمت رویارویی سوق دهد که آمریکا خواهان وقوع آن نیست یا به شعله‌ور شدن آتش جنگ بین جمهوری اسلامی ایران و اسرائيل منجر شود.
در نتیجه، می‌توان گفت اقدام‌هایی که ممکن است جمهوری اسلامی ایران در چند هفته آینده انجام دهد، دقیق و حساب‌شده خواهد بود. به همین دلیل، تهران از یک سو به تغییر دکترین هسته‌ای تهدید می‌کند اما از سوی دیگر از طریق گروسی پیامی به شورای حکام می‌رساند که بیانگر تلاش برای برداشتن گام‌های مسالمت‌آمیز است. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در دیدار با گروسی اعلام کرد که کشورش آماده است در پاسخ به آنچه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌خواهد، اقدام‌های ملموسی انجام دهد. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، هم مذاکره با گروسی را «مفید و مثبت» ارزیابی کرد.
برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط
