روسیه که طی ۲۰ سال حضور نظامی آمریکا و متحدانش در افغانستان نقش فعالی در این کشور نداشت، اکنون در پی خالی شدن میدان از حضور نظامی آمریکا و همچنین تهدیدهای روزافزون داعش خراسان، در حال تبدیل شدن به بازیگر اصلی در تحولات افغانستان است. ضمیر کابلوف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهوری روسیه در امور افغانستان، در تازه‌ترین اظهاراتش در مورد افغانستان که در گفت‌وگو با رسانه روسی اسپوتنیک بیان شد، همه روندهایی را که آمریکا و دولت‌های غربی برای آینده افغانستان آغاز کرده بودند، بیهوده خواند و گفت که ما «ساختار مسکو را موثرترین روند می‌دانیم».
ساختار مسکو که بیشتر به نام «فرمت مسکو» شناخته می‌شود، در سال ۲۰۱۸ به ابتکار وزارت خارجه روسیه ایجاد شد. این نشست از آن زمان تاکنون پنج‌بار با شرکت دبیران شورای امنیت ملی کشورهای منطقه، سران طالبان، مخالفان طالبان و دیگر بازیگران عرصه دیپلماسی به منظور یافتن راه‌حلی برای عبور از بحران افغانستان برگزار شده است. آخرین نشست این روند سپتامبر ۲۰۲۳ در شهر کازان برگزار شد و چنانچه ضمیر کابلوف گفت، قرار است دور بعدی آن پاییز ۲۰۲۴ باشد.
روسیه که از سال ۲۰۱۸ روابطش را با طالبان توسعه داد و نمایندگان این گروه از جمله ملا عبدالغنی برادر، ملا فاضل مظلوم، عباس ستانکزی و شماری دیگر را چند بار به مسکو دعوت کرد، از خروج آمریکا و بازگشت طالبان به قدرت خرسند بود اما این خرسندی به‌سرعت جایش را به نگرانی داد و پس از افزایش حملات داعش خراسان و به ویژه حمله یک مهاجم انتحاری این گروه به ساختمان سفارت روسیه در کابل در شهریور ۱۴۰۱ که به کشته شدن دو کارمند سفارت و چهار شهروند افغانستان منجر شد، ارائه خدمات کنسولی در افغانستان را هم به طور کامل متوقف کرد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
سفارت روسیه برخلاف سفارتخانه‌های کشورهای غربی در جریان فروپاشی دولت جمهوری و بازگشت طالبان به قدرت تعطیل نشد و در هماهنگی با طالبان، فعال باقی ماند. پس از معرفی کابینه طالبان هم ضمیر کابلوف از نخستین دیپلمات‌های خارجی بود که در راس هیئتی به کابل سفر کرد و از خروج آمریکا از افغانستان ابراز خوشحالی کرد.
هیئت طالبان در نشست «فرمت مسکو»، اکتبر ۲۰۲۱-AFP
در اکتبر ۲۰۲۱ یعنی دو ماه پس از قدرت گرفتن مجدد طالبان، هم هیئتی از رهبران این گروه به روسیه سفر کرد تا در نشست «فرمت مسکو» شرکت کند. تردد دیپلمات‌های روسیه و طالبان میان کابل و مسکو در ماه‌های نخست پس از فروپاشی دولت جمهوری نشان می‌داد که روسیه بیش از هر کشوری دیگری از خروج آمریکا از افغانستان خوشحال است. در آن زمان، ضمیر کابلوف نیز در چند مصاحبه با رسانه‌های روسیه، مقاومت علیه طالبان را «شایعات فضای مجازی» خواند و مدعی شد که مقاومت تنها در شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود و در عمل چنین چیزی وجود ندارد. با این حال، به نظر می‌رسد دو سال پس از حضور طالبان در قدرت، افزایش تهدید داعش خراسان علیه آسیای میانه و روسیه، پایبند نبودن طالبان به تعهداتی که در نشست‌ها با روسیه و دیگر کشورها پذیرفتند و ناامیدی از استقرار ثبات در افغانستان روسیه را به تغییر موضع در قبال افغانستان وادار کرده است.
از سخنان ضمیر کابلوف در مصاحبه اخیرش چنین بر می‌آید که روسیه در تلاش برای ایفای نقش محوری در تحولات آینده افغانستان است، چون داعش خراسان را به عنوان یک بازیگر مهم و خطرناک در افغانستان تهدیدی بالقوه برای منافع، امنیت و حوزه نفوذش می‌داند. او با تاکید بر نقش محوری روسیه و کشورهای منطقه در تحولات آینده افغانستان، گفت: «من به آمریکایی‌ها گفتم در نظر داشته باشند که در ایجاد خط مشی بین‌المللی برای افغانستان نقش غالب را باید کشورهای منطقه ایفا کنند. آن‌ها [آمریکایی‌ها] و کشورهای متحدش نیز می‌توانند به این دو ساختار [فرمت مسکو و گروه تماس منطقه‌ای] بپیوندند.»
کابلوف تصریح کرد که آمریکا دیگر نباید در تحولات آینده افغانستان نقش رهبری داشته باشد، برعکس این نقش باید به عهده روسیه باشد و آمریکا اگر تمایل داشته باشد، می‌تواند به روندهای تحت رهبری روسیه و دیگر کشورهای منطقه از جمله جمهوری اسلامی ایران بپیوندد.
فرستاده ویژه رئیس‌جمهوری روسیه در امور افغانستان، داعش خراسان را مهم‌ترین نگرانی روسیه در افغانستان دانست و گفت که هدف اساسی داعش نه خود افغانستان که کشورهای پیرامون آن از جمله روسیه و آسیای میانه است. کابلوف افزود: «داعش علیه آسیای مرکزی، در اتحاد با حرکت اسلامی ترکستان شرقی علیه چین، علیه ایران و تا حدی علیه رژیم سکولار در پاکستان است. شاید به همین دلیل است که خود را به طور گسترده و فعالانه نشان نمی‌دهد، زیرا با هدف راه‌اندازی حملاتی در این کشورها در حال جمع‌آوری نیرو و تجدید قوا است.»
ضمیر کابلوف و امیر خان متقی، مارس ۲۰۲۲، کابل‌ــ خبرگزاری باختر
کابلوف ادعای طالبان را در مورد مهار کردن داعش خراسان «خلاف واقعیت» خواند و افزود حملاتی که داعش خراسان در افغانستان انجام می‌دهد، نشان می‌دهد که این گروه همچنان فعال است.
روسیه در فروردین ۱۴۰۱ سفارت افغانستان در مسکو را به طالبان واگذار کرد. البته در راس این سفارت یک دیپلمات دولت پیشین افغانستان قرار دارد که با طالبان همکاری می‌کند و با وجودی که سفارت روسیه در کابل فعال است و تردد دیپلمات‌ها میان کابل و مسکو نیز جریان دارد، روسیه از پذیرش دیپلمات‌های طالبان خودداری کرده است.
کابلوف در پاسخ به این پرسش که آیا روسیه در زمینه به رسمیت شناختن طالبان گامی خواهد برداشت یا خیر، گفت که روسیه با فعال نگه داشتن سفارتش در کابل، اولین گام را برداشت اما برای رسمیت شناختن این گروه منتظر تصمیم جامعه جهانی می‌ماند. با این حال فرستاده ویژه رئیس‌جمهوری روسیه در امور افغانستان از تهدیدهای بالقوه علیه سفارت این کشور در کابل خبر داد و گفت: «ما می‌دانیم که داعشی‌ها به دنبال حملات تروریستی علیه سفارتخانه روسیه و دیگر کشورهای دوست ما در کابل‌اند.»
هم‌زمان با انتشار مصاحبه ضمیر کابلوف، رسانه‌های روسیه در روز پنجشنبه از متلاشی شدن یک هسته داعش خراسان در مسکو که قصد حمله به یک کنیسه در این شهر را داشتند، خبر دادند. هنوز هویت کامل این افراد که در درگیری با نیروهای امنیتی روسیه کشته شدند، اعلام نشده است، اما خبرگزاری تاس از آنان به عنوان «وابسته به داعش افغانستان» نام برد.
وزیر دفاع روسیه نیز هفته پیش گفت تهدید داعش در افغانستان نسبت به قبل، حدود ۱۵ درصد افزایش یافته و مرز کشورهای آسیای میانه با افغانستان نیازمند تدابیر امنیتی بیشتر است.
به نظر می‌رسد نگرانی از قدرتمندتر شدن داعش خراسان پای روسیه را به عنوان یکی از بازیگران اصلی به افغانستان کشانده است. نقش روسیه در نشست‌های اخیر شورای امنیت و همچنین دومین دور نشست دوحه در مورد افغانستان که به میزبانی دبیرکل سازمان ملل برگزار شد، هم برجسته‌تر از قبل به نظر می‌رسید. البته ضمیر کابلوف دومین دور نشست دوحه را به دلیل اینکه دستور کار آن را سازمان ملل و کشورهای غربی از پیش تهیه کرده بودند، «بی‌حاصل» و فضای نشست را «عجیب و بی‌مفهوم» توصیف کرد و گفت که «دولت‌های منطقه» که از نظر ما «مهم‌ترین و پیشروترین بازیگران در میدان افغانستان‌اند» باید در تحولات آینده این کشور «نقش اساسی» داشته باشند.
با این حال مهم‌ترین چالش پیش روی روسیه برای تبدیل شدن به بازیگر اصلی در افغانستان مسئله مالی است. آمریکا در دوسال و شش ماه سلطه طالبان بر افغانستان، بیش از دو میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار به افغانستان کمک کرده است که طالبان نیز از آن بهره برده‌اند، اما روسیه در این مدت هیچ کمک نقدی به افغانستان نکرده و صرفا چند محموله مواد غذایی برای زلزله‌زدگان و سیل‌زدگان فرستاده است. حجم تجارت میان روسیه و افغانستان در سال هم به حدود یک میلیارد دلار می‌رسد، اما معادل همین مبلغ را آمریکا نقدی به کابل می‌فرستد.
