بامداد چهارشنبه، 18 دی‌ماه، نیروی هوافضای سپاه پاسداران با شلیک 13 موشک «فاتح 313» و «قیام» به دو پایگاه عین‌الاسد و اربیل عراق حمله کرد. این حملات در واکنش به ترور قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، انجام شد که پنچ روز قبل هدف هواپیمای بدون سرنشین MQ-9 Reaper قرار گرفته بود.

پس از ترور قاسم سلیمانی و ابومهدی‌ المهندس، فرمانده کتائب حزب‌الله عراق، رهبر ایران و دیگر مقامات ایرانی وعده داده بودند که «انتقامی سخت» از آمریکا خواهند گرفت.

برخی معتقد بودند که ایران برای اجتناب از درگیری مستقیم با آمریکا از گروه‌های هم‌پیمانش در لبنان، عراق، یمن، افغانستان و سوریه برای حمله استفاده خواهد کرد. در مقابل، حسین دهقان، مشاور نظامی آیت‌الله خامنه‌ای، حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران، محمدجواد ظریف و برخی دیگر از مقام‌های سیاسی و نظامی گفتند که پاسخ ایران نظامی و مستقیم خواهد بود و دیگر گروه‌ها خودشان در مورد انتقام‌گیری از آمریکا تصمیم خواهند گرفت.

بالاخره پنچ روز بعد از کشته‌شدن قاسم سلیمانی، ایران عملیات موشکی خود را انجام داد و به دو پایگاه نیروهای آمریکایی در عراق حمله کرد. این حملات به‌شکل ویژه بر پایگاه عین‌الاسد در استان انبار متمرکز بودند. پایگاه عین‌الاسد، مرکز عملیات و فرماندهی نیروهای ائتلاف علیه تروریسم و میزبان دست‌کم 4 هزار نفر از 5200 نیروی نظامی آمریکایی در عراق است.

پس از انجام این حمله، تبلیغات گسترده‌ای درباره آن از سوی رسانه‌های وابسته به سپاه و نیروهای آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی آغاز شد. یکی از موضوعاتی که بر روی آن تاکید می‌شد این بود که بعد از جنگ جهانی دوم هیچ «کشوری» جز ایران جرئت حمله به پایگاه آمریکایی نداشته است.

یکی از دلایل پررنگ شدن این موضوع آن بود که ساعتی پس از حمله اعلام شد که حملات موشکی به کشته‌شدن هیچ نیروی آمریکایی منجر نشده است. البته کشته‌ها و خسارات وارده به این پایگاه هنوز هم محل مناقشه است. خبرگزاری‌های وابسته به سپاه، از کشته شدن 80 نظامی آمریکایی و نابودی مرکز فرماندهی این پایگاه سخن می‌گویند و دونالد ترامپ رییس‌جمهوری آمریکا می‌گوید این حمله تلفات انسانی نداشته و خسارت به پایگاه نیز جزئی و مختصر بوده است.

ساعاتی پس از حمله نیز خبرهای متعددی منتشر شد که اطلاعات مختلفی از هماهنگی میان دو کشور برای اجرای این عملیات افشا می‌کرد. ایران بخشی از این اطلاعات را تایید کرد و گفت که ساعاتی قبل از حمله نخست‌وزیر عراق را در جریان قرار داده و او نیز به نیروهای نظامی و احتمالا آمریکایی‌ها خبر داده است.  

به هر ترتیب یک روز پس از این حمله، امیر علی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه، در جریان یک کنفرانس خبری جزئیات این حمله را در اختیار رسانه‌ها قرار داد. او نیز گرچه اشاره کوتاهی به کشته‌شدن احتمالی نیروهای آمریکایی در این حمله کرد، گفت که این حمله «اساسا برای کشتن نیروهای آمریکایی طراحی نشده بود و هدف نابودی مرکز فرماندهی آمریکا در عراق بود.»  

فرمانده نیروی هوافضای سپاه -که اجرای حمله موشکی را به عهده داشته است، احتمالا برای مواجهه با اطلاعات منتشر‌شده درباره هماهنگی قبلی ایران و آمریکا، گزاره‌ای را مطرح کرد که کاملا غلط بود. او در این کنفرانس خبری گفت: «بعد از جنگ جهانی دوم سابقه نداشته است که تیری علیه پایگاه‌های آمریکا شلیک شود و کشوری مسئولیت آن را بپذیرد.»

اما آیا این گزاره درست است؟ بعد از پایان جنگ جهانی دوم هیچ کشوری به پایگاه‌های آمریکایی در سراسر جهان حمله نکرده است؟

شلیک موشک «الحسین» به مرکز فرماندهی آمریکا

ساعت 8:40 دقیقه شامگاه ششم اسفند 1369 (25 فوریه 1991)، دو موشک اصلاح‌شده اسکاد-بی معروف به «الحسین» به آسمان شهر ظهران در شرق عربستان سعودی وارد شد. هدف این دو موشک، پایگاه نظامی ارتش آمریکا در این منطقه بود. نخستین موشک با سیستم پدافند هوایی پاتریوت سرنگون شد ولی دومین موشک با گذر از این سیستم، به پایگاه نظامی آمریکا اصابت کرد. نتیجه اصابت این موشک، 28 کشته و بیش از 100 مجروح بود. همه کشته‌شده‌ها و مجروحان از یگان ذخیره ارتش آمریکا بودند. این سربازان از ایالت پنسیلوانیا به خاورمیانه اعزام شده بودند تا در عملیات بازپس‌گیری کویت - موسوم به طوفان صحرا، شرکت کنند.

فرمان حمله را صدام حسین رییس‌جمهوری وقت عراق صادر کرده بود. بلافاصله پس از انتشار خبر این انفجار، رادیو بغداد برنامه‌های عادی خود را قطع کرد و با نواختن مارش پیروزی اعلام کرد که این پاسخ قاطع عراق به «آمریکایی‌های متجاوز و خائنینی بود که اماکن مقدس مسلمانان را در اختیار آن‌ها قرار دادند و جوانان عرب را سپر انسانی آن‌ها ساختند.»

 سربازان آمریكایی پس از اصابت موشك «الحسین» در ظهران، عربستان سعودی درتاریخ 25 فوریه 1991 - عکس از  www.dimoc.mil

ایران و موشک «الحسین»

الحسین نسخه اصلاح‌شده موشک روسی اسکاد-بی بود که صدام حسین آن را به عنوان دستاورد موشکی عراق معرفی می‌کرد. عراق تولید این موشک را از سال 1366 آغاز کرد. عراق درطول جنگ بیش از 200 موشک به سمت شهرهای ایران پرتاب کرد.

عراق از ابتدای جنگ تعداد زیادی موشک اسکاد-بی از اتحاد جماهیر شوروی خریده بود. این موشک‌‌ با سوخت مایع و برد 300 کیلومتری بارها مواضع نیروهای ایرانی در نوار مرزی را هدف قرار داده‌ بود. شهرهای اصفهان، شیراز، ارومیه، ایلام، همدان، کرمانشاه و تبریز در برد موشک‌های اسکاد-بی قرار داشتند و از زمستان سال 1362 بارها از سوی نیروهای عراقی هدف قرار گرفتند ولی این موشک‌ نمی‌توانست پایتخت ایران را هدف قرار دهد. برنامه اصلاح این موشک در عراق، برای افزایش برد عملیاتی آن و قرار گرفتن شهرهای مهم تهران و قم در معرض آن‌ها بود.

عراق با کم‌کردن از وزن و ظرفیت انفجاری کلاهک جنگی و افزایش حجم مخزن سوخت، برد موشک اسکاد-بی را از 300 کیلومتر به حدود 650 کیلومتر رساند. این تغییرات گرچه سبب کاهش دقت و شعاع تخریب آن می‌شد، تهران را در معرض حمله قرار می‌داد. نخستین آزمایش موفق این موشک در اردیبهشت سال 1366 انجام شد و از زمستان همان سال تا اردیبهشت سال 67، تهران بارها هدف این موشک قرار گرفت. صدام نام این موشک را «الحسین» گذاشت و آن را دستاورد موشکی بومی عراق نامید.

گرچه عوامل متعددی برای پایان یافتن جنگ میان ایران و عراق وجود دارد، استفاده عراق از موشک‌های الحسین و هدف قرار گرفتن تهران، سبب شد تا مذاکرات مربوط به آتش‌بس سرعت بگیرد و نهایتا ایران کمتر از 6 ماه بعد از موشک‌باران تهران، با قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل موافقت کند.

چرا صدام به پایگاه آمریکا حمله کرد؟

روز 11 مرداد 1369، عراق به کویت حمله کرد و این کشور را بخشی از خاک خود خواند. اختلافات دو کشور در اوپک، میادین نفتی مشترک و بدهی عراق به کویت، انگیزه صدام برای آغاز این ماجراجویی بود. پس از اشغال کویت در کمتر از 24 ساعت، بخش عمده نیروهای عراقی در مرز کویت و عربستان آرایش جنگی به خود گرفتند.

این آرایش جنگی از آن جهت توجه جهانی را به خود جلب کرد که بخش عمده میادین نفتی عربستان در شرق و شمال‌شرق این کشور و در نزدیکی کویت قرار دارد. عراق با اشغال کویت عملا مالک 20 درصد از نفت جهان شده بود و در صورتی که تنها نوار 200 کیلومتری شرق و شمال عربستان را اشغال می‌کرد، کنترل نیمی از نفت جهان را به دست می‌آورد.

 برخلاف تصور صدام، شورای امنیت سازمان ملل بلافاصله و به شکل متحد در مقابل این اقدام عراق ایستاد و به این کشور 6 هفته فرصت داد خاک کویت را ترک کند. پاسخ صدام به این ضرب‌الاجل این بود که اگر اسرائیل به اشغال نوار غزه، کرانه باختری و بلندی‌های جولان خاتمه دهد او نیز از کویت خارج خواهد شد.

در مقابل، آمریکا با جلب رضایت فهد، پادشاه وقت عربستان، و شکل دادن به یک ائتلاف بین‌المللی از 21 کشور حدود 900 هزار نیروی نظامی به عربستان اعزام کرد. مصر و سوریه نیز با اعزام نیروی نظامی به این ائتلاف پیوسته بودند. مرکز فرماندهی این نیروها در ظهران عربستان قرار داشت.

26 دی ماه 1369، ضرب‌الاجل شورای امنیت به عراق خاتمه یافت و جنگ آغاز شد. در نخستین ساعات جنگ، هواپیماهای F117 آمریکایی با پرواز در ارتفاع بالا بیش از نیمی از توان پدافندی و امکانات مخابراتی و لجستیکی عراق را نابود کردند.

پاسخ عراق به این حملات استفاده از موشک «الحسین» بود. اولین نقطه‌ای که هدف الحسین قرار گرفته، نه مواضع نیروهای ائتلاف که تل‌آویو پایتخت اسرائیل بود. صدام تلاش داشت تا با برانگیختن اسرائیل، آن‌ها را به جنگ بکشاند و در ائتلاف بین‌المللی شکاف ایجاد کند. اسرائیل خویشتن‌داری نشان داد و تا انتهای جنگ واکنشی به عراق نشان نداد. در دی و بهمن 1369، عراق 42 موشک الحسین به اسرائیل شلیک کرد که به کشته شدن 2 نفر و مجروح‌شدن بیش از 230 نفر منجر شد.

پاسخ‌ندادن اسرائیل به موشک‌پراکنی صدام، جهت موشک «الحسین» را به سمت عربستان تغییر داد. در مجموع 46 موشک نیز به عربستان شلیک شد که عمده آن‌ها توسط سیستم ضدموشک پاتریوت در هوا نابود شد. اما در روز 6 اسفند 1369، یک موشک الحسین با گذر از سیستم پاتریوت به پایگاه نیروهای آمریکایی در ظهران اصابت کرد.

بعد از حمله موشکی چه شد؟

صبح روز بعد صدام در یک نطق رادیویی 25 دقیقه‌ای اعلام کرد که انتقام حملات آمریکایی‌ها را گرفته و به نیروهایش دستور داده است تا همان روز از خاک کویت خارج شوند. البته صدام در این نطق گفت که کویت را همچنان بخشی از عراق می‌داند و عقب‌نشینی نیروهای نظامی از کویت تاکتیکی است و در نبردهای آتی کویت به سرزمین مادری ملحق خواهد شد.

در سوی دیگر، جرج بوش، رییس‌جمهوری وقت آمریکا، سخنان صدام را فاقد ارزش و اعتبار خواند و گفت عملیات طوفان صحرا ادامه خواهد داشت. در 72 ساعت بعد، نیروهای عراقی - که در حال عقب‌نشینی به سمت عراق بودند، هدف گسترده‌ترین حملات هوایی و زمینی نیروهای ائتلاف قرار گرفتند.

روز نهم اسفند و با ورود نیروهای ائتلاف به پایتخت کویت، جرج بوش فرمان تعلیق عملیات نظامی طوفان صحرا را صادر کرد. عراق پنچ روز بعد قطعنامه 687 شورای امنیت سازمان ملل را پذیرفت و عملا جنگ به پایان رسید.

«الحسین» چه شد؟

طبق قطعنامه 687، عراق پذیرفت تا تحت نظارت کمیسیونی وابسته به شورای امنیت سازمان ملل به نام آنسکام (UNSCOM) برنامه خلع سلاح موشکی و نابودی مراکز تولید موشک الحسین را اجرایی کند. عراق 61 موشک الحسین در زاغه‌هایش داشت که از 5 ماه بعد، روند نابودی آن‌ها تحت نظارت آنسکام آغاز شد.

طبق قطعنامه 687، عراق دیگر حق نداشت موشک‌هایی با برد بیشتر از 150 کیلومتر تولید کند و یا از کشورهای دیگر بخرد. تا بهار سال 1382 که عراق به اشغال آمریکا درآمد، صدام روی دو موشک کوتاه‌برد دیگر نیز کار کرد که یکی «ابابیل» نام داشت و دیگری «صمود». این دو برنامه موشکی با برد کمتر از 150 کیلومتر نیز در دومین جنگ آمریکا با عراق از بین رفت.