ماه رمضان که در آن مسلمانان در سراسر جهان روزه می‌گیرند، از پایان این هفته آغاز می شود. اما آیا ابتلا به دیابت از نوع ۲ بیمار را از گرفتن روزه مستثنی می‌کند؟ نه لزوما. تصمیم با بیمار است، اما مشاوره با پزشک می‌تواند به اخذ این تصمیم کمک کند.
دیابت سریع‌ترین شیوع را در استرالیا دارد. حدود شش درصد بزرگسالان در این کشور مبتلا به این بیماریند، هرچند که ممکن است تعدادشان به مراتب بیشتر از این هم باشد.
دیابت از نوع ۲ که شایع‌ترین آن است، در نتیجه مقاومت بدن در مقابل فعل و انفعالات انسولین یا ناتوانی لوزالمعده در ترشح انسولین کافی ایجاد می‌شود. کار انسولین حفظ تعادل گلوکز (قند خون) در بدن است.
مبتلایان می‌توانند با در پیش گرفتن یک زندگی سالم از جمله رژیم غذایی صحیح و ورزش، بیماری را کنترل کنند. در موارد جدی‌تر، بیمار احتمالا ناگزیر از مصرف داروهایی از قبیل متفورمین، سولفونیلوریس یا دیگر داروها از جمله تزریق آمپول انسولین است.
برخی از نژادها بیشتر از سایرین مستعد ابتلا به دیابت از نوع ۲ هستند. اهالی خاورمیانه، شمال آفریقا و جنوب و جنوب شرقی آسیا از جمله این اقوام‌اند. بسیاری از مسلمانان ساکن در استرالیا از این نقاط مهاجرت کرده‌اند.
آمار سرانه سال دو هزار و شانزده نشان می‌دهد که حداقل ده درصد بزرگسالان مبتلا به دیابت، مسلمانند ( آمار دقیق آن روشن نیست) که به معنی آن است که نزدیک به چهل هزار مسلمان مبتلا به این بیماری در استرالیا ساکنند که به احتمال قوی تعدادشان رو به افزایش است.
عادت‌های غذایی از جمله روزه داری یا مصرف غذاهایی خاص بخش مهمی از فستیوال‌های مذهبی و فرهنگی است.
برای مسلمانان، روزه برای توانمندان از احکام دین اسلام است که در آن شخص روزه دار از سحر تا غروب باید از صرف غذا، نوشیدن مایعات و حتی مصرف دارو از راه دهان خودداری کند.
در طول رمضان، مسلمانان عمدتاً تنها دوبار در بیست و چهار ساعت غذا می‌خورند: پس از غروب و پیش از طلوع آفتاب. این رژیم می‌تواند به دو دلیل برای مبتلایان به دیابت از نوع ۲ به ویژه بیمارانی که باید انسولین یا داروهای دیگر را از راه دهان مصرف کنند، خطرناک باشد.
نخست این که روزه در طول روز می تواند خطر کاهش گلوکز خون را در بیمارانی که انسولین یا داروهای کاهش دهنده گلوکز مصرف می‌کنند، افزایش دهد.
علاوه بر این، غذاهایی که برای إفطار صرف می‌شود اغلب حامل کالری فراوان است که این کالری را ظرف مدت نسبتا کمی آزاد می‌کند. این می‌تواند قند خون بیمار را در طول شب ناگهان بالا ببرد.
حذف یا تغییر ساعات صرف دارو هم می‌تواند تعادل سطح گلوکز یا قند خون را برهم بزند.
کاهش میزان گلوکز در خون باعث بروز علائمی از جمله تعرق، لرزه و گیجی یا حتی در موارد جدی‌تر تشنج، کوما و حتی مرگ می‌شود. بالا بودن بیش از حد گلوکز در خون، موجب خستگی، بی حالی و سرانجام کمبود آب در نسوج و ناتوانی در تمرکز مغزی می‌شود. افزایش شدید سطح گلوکز در خون اورژانس پزشکی است.
احکام اسلامی، سالمندان، زنان حامله یا بیمارانی که به مصرف مرتب دارو نیازمندند از جمله مبتلایان به دیابت را از گرفتن روزه مستثنی می‌کند. این افراد نیازی به اخذ مجوز از رهبران مذهبی ندارند.
آن گروه از بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ که انسولین یا داروهای خوردنی مصرف نمی‌کنند، می‌توانند زیر نظارت‌های پزشکی روزه بگیرند
با وجود این، از آنجائیکه رژیم غذائی، نحوه زندگی و دارو عوامل اصلی در حفظ تعادل گلوکز خون هستند، بسیاری از بیماران قند از نوع ۲ از نظر پزشکی از گرفتن روزه مستثنی هستند.
دستورالعمل‌های فدراسیون دیابت و نهاد پزشکی موسوم به اتحاد بین‌المللی، به کادر پزشکی در مورد نحوه ارزیابی خطراتی که متوجه بیماران مبتلا به دیابت است، کمک می‌کند.
بیمارانی که خطر چندانی متوجه آنها نیست، می‌توانند به راحتی روزه بگیرند، اما به بیماران در معرض خطر توصیه می‌شود از گرفتن روزه خودداری کنند.
این دستورالعمل ها به تأئید رهبران مذهبی در استرالیا و سایر نقاط جهان رسیده و منبع با ارزشی برای کادر پزشکی و بیماران مسلمان‌شان است.
ماه رمضان، ماهی خاص برای مسلمین، و گرفتن روزه و افطار از ارکان زندگی مذهبی، تماس‌های اجتماعی و جشن‌های جمعی است.
از آنجائی که روزه یکی از پنج رکن اسلام است، گرفتن آن برای مسلمین حتی بیمارانی که می‌توانند از آن اجنتاب کنند، مهم است.
مسلمانانی که به دلایل پزشکی قادر به گرفتن روزه نیستند، از دیابت‌شان عاصی شده نسبت به آن احساس خصومت می‌کنند. این احساس به انگیزه و توانایی آنها برای کنترل بیماری لطمه می‌‌زند.
برخی بیماران مبتلا به دیابت از مطرح کردن این مسئله اکراه دارند چون نگران آنند که پزشک غیر مسلمان‌شان احساسات آنها را درک نکند. ممکن است قصدشان برای روزه گرفتن را با پزشک‌شان درمیان نگذارند تا ازبحث و برخورد احتمالی با او اجتناب کنند.
درک اهمیت معنوی این ماه برای مسلمانان و نیز جنبه‌های عملی آن، می‌تواند برای جلب اعتماد بیمار و بهبود رابطه با او بسیار موثر باشد.
تاریخ ماه رمضان همه ساله طبق تقویم اسلامی تعیین می‌شود که در تقویم غربی متغیر است. پزشکانی که از بیماران مسلمان مراقبت می‌کنند باید از قبل تاریخ آغاز ماه رمضان را بدانند تا از پیش تدارک لازم را برای آن درنظر بگیرند.
به بیماران مسلمان مبتلا به دیابت باید در مورد خطرات گرفتن روزه هشدار داد. با استناد به دستورالعمل های یاد شده، پزشک می‌تواند به بیمارش اطمینان خاطر بدهد که کسانی که قادر به گرفتن روزه نیستند، پاداش معنوی خود را گرفته و نباید احساس گناه کنند.
پزشک می‌تواند به بیمارش بگوید که در صورت توانایی مالی، خیرات غذا یا پول م تواند جای روزه را بگیرد.
گفتگو درباره رمضان باید در یک فضای آگاه و بدون هرگونه قضاوت صورت بگیرد و به حقوق بیمار برای ارزیابی منافع و مضار روزه، چه از نظر معنوی و چه جسمی، توجه شود. بیمار باید به عنوان یک فرد تصمیم بگیرد که آیا گرفتن روزه برای او درست است یا نه.
پزشک، همچنین، باید به بیمارش توصیه کند که نگرانی‌هایش را با رهبر مذهبی محله‌اش درمیان بگذارد.
باید برای آن گروهی که علیرغم شرایط جسمی‌شان روزه می‌گیرند، جلساتی برای آگاه کردنشان در مورد نظارت بر مقدار قند خون، رژیم غذایی، مصرف دارو و حرکات ورزشی ترتیب داد تا دوران روزه را در حد ممکن به آسانی سپری کنند.
متخصصین بیماری قند (شامل پزشکان عمومی، متخصصین غدد داخلی، مشاوران ویژه و پرستاران کارآزموده در این رشته) می‌توانند در ماه رمضان برای هر بیمار، توصیه ها و برنامه‌های خاص او را تدارک ببینند.
درک فرهنگ‌ها، نحوه زندگی و اعتقادات مذهبی مختلف نقشی مهم در سلامت افراد دارد. نبود چنین ادراکی باعث می‌شود بیمار از رجوع به پزشک و درمانگاه پرهیز کند. تحقیقات نشان داده است که درنظر گرفتن فرهنگ ها در آگاه کردن بیمار درمورد نحوه جلوگیری و کنترل دیابت، نتیجه مثبت می‌دهد.
کادر پزشکی باید از فرهنگ‌هایی که در منطقه کارش وجود دارد، آگاه باشد تا بتواند رابطه درمانی با بیمارانش برقرار کرده و درمان‌های لازم را برایشان تجویز کند.
احمد حسین متخصص غدد داخلی و استاد مهمان در دانشگاه سیدنی غربی است. سو لین لائو متخصص غدد داخلی در دانشگاه سیدنی غربی است.
این مقاله با مجوز از نشریه «تعامل» منتشر شده است.
