امارات متحده عربی، به‌عنوان یکی از کشورهای عمده صادرکننده نفت، در دهه گذشته سرمایه‌گذاری زیادی در بخش گاز طبیعی، انرژی هسته‌ای و انرژی‌های تجدیدپذیر انجام داده است. دو هفته قبل اولین محموله ال‌ان‌جی امارات متحده عربی نیز به آلمان صادر شد. در عین حال، شرکت‌های انرژی این کشور از آسیای میانه-قفقاز تا خاورمیانه حضور فعالی در پروژه‌های انرژی دارند.  

شرکت کرسنت پترولیوم امارات متحده عربی روز سه‌شنبه، ۲۱ فوریه، با وزارت نفت عراق قراردادی برای  توسعه برخی میادین نفت و گاز در استان‌های دیالی و بصره امضا کرد. براساس این قرارداد ۲۰ساله،  شرکت کرسنت پترولیوم در طرح‌های توسعه در میادین گیله‌ بت‌ کومار و خاشم احمر اینجانا، در استان  دیالی و همچنین میدان خضر المی [Khider al-Mai] در بصره حضور خواهد یافت. پیش‌بینی شده است که طرح توسعه این میادین در عرض ۱۸ ماه به بهره‌برداری برسد و درنهایت، از این میادین روزانه ۲۵۰میلیون فوت مکعب گاز طبیعی تولید شود. گاز طبیعی تولیدشده از این میادین برای تولید برق تحویل نیروگاه‌های منطقه خواهد شد؛ یعنی با بهره‌برداری از این طرح‌ها، وابستگی عراق به منابع انرژی ایران به‌تدریج کاهش خواهد یافت.

این قرارداد درحالی امضا شد که هفته گذشته حیان عبدالغانی، وزیر نفت عراق، اعلام کرده بود که آن کشور در نظر دارد  قراردادهایی را برای توسعه شش میدان نفت و گاز با شرکت‌های خارجی به امضا برساند. البته روند امضای قرارداد توسعه این میادین از دو سال پیش شروع شده بود.

براساس بیانیه شرکت کرسنت‌پترولیوم، بلوک خیر المای در استان بصره، سومین بلوک اکتشافی این شرکت است و هدف از این قرارداد، افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز از این میادین و همچنین اکتشاف و توسعه خواهد بود. البته در بیانیه شرکت اشاره‌ای به  چارچوب زمانی این قرارداد نشده است. 

باید در نظر داشت که عراق درحال حاضر، برای تولید برق در نیروگاه‌های خود به گاز طبیعی ایران متکی است. این کشور همچنین بخشی از برق مصرفی خود را از ایران وارد می‌کند. کمبود گاز طبیعی در ایران باعث کاهش صادرات گاز طبیعی به عراق و ترکیه می‌شود و کاهش حجم گاز صادراتی ایران به عراق، مشکلات متعددی برای بخش نیروگاهی آن کشور پدید آورده است. 

ماه گذشته، کمبود گاز طبیعی در ایران باعث کاهش فشار گاز در شبکه سراسری و همچنین قطع گار برخی شهرها شد. اواخر ژانویه گذشته، وزارت برق عراق طی بیانیه‌ای اعلام کرد که  توقف در واردات گاز طبیعی ایران به این کشور به‌مدت ۱۲ روز، موجب ازدست‌رفتن حدود ۷هزار و ۵۰۰ مگاوات از سیستم برق در بغداد، مناطق مرکزی و فرات میانی در این کشور شد. ایران ادعا کرده بود که به‌دلیل تعمیر و نگهداری خطوط لوله انتقال گاز مجبور به قطع موقت جریان گاز صادراتی به عراق بوده است. قطع گاز صادراتی ایران به عراق باعث شد تا وزارت نفت این کشور اقدام به افزایش تحویل سوخت‌های دیگر به نیروگاه‌ها کند و این موضوع نیز موجب شد که آلودگی هوا در برخی شهرها افزایش یابد.

آذرماه گذشته اعلام شد که وزارت برق عراق درصدد افزایش واردات گاز طبیعی از ایران است و در جریان سفر نخست‌وزیر این کشور به تهران، او در این مورد با مقام‌های ایرانی گفت‌وگو خواهد کرد. البته باید در نظر داشت که ایران بدون رفع تحریم‌ها - بدون کاهش مصرف داخلی - و حل مشکلات متعدد در بخش گاز طبیعی، قادر به افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی و به تبع، آن افزایش ظرفیت صادرات به عراق، نیست و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که با توجه به تداوم کمبود گاز طبیعی و شروع افت فشار در میدان پارس جنوبی، زمستان سال آینده نیز ایران با بحران گاز طبیعی روبه‌رو خواهد بود.

در بحث درباره قرارداد اخیر عراق با شرکت کرسنت‌پترولیوم، باید یادآوری کنیم که کرسنت نامی آشنا برای صنعت انرژی ایران است. در سال ۱۳۸۱، در زمان ریاست‌جمهوری محمد خاتمی، قراردادی بین شرکت کرسنت‌پترولیوم و شرکت ملی نفت ایران امضا شد. براساس آن قرارداد، ایران می‌بایست گاز ترش یا فراوری‌نشده میدان نفتی سلمان، واقع‌در آب‌های خلیج فارس، را به‌مدت ۲۵ سال به امارات متحده عربی صادر کند. با وجود گذشت بیش از دو دهه از امضای این قرارداد، ایران نتوانست آن را اجرایی کند. 

در این سال‌ها بیژن زنگنه، وزیر وقت نفت ایران، که از بانیان و مدافعان سرسخت آن قرارداد بود، همواره به‌دلیل مفاد قرارداد «کرسنت» و به‌ویژه قیمت درنظرگرفته‌شده برای گاز صادراتی به امارات متحده عربی، هدف انتقاد بوده است؛ هرچند ادعا می‌شود که مسئولان زیادی در ایران در امضای این قرارداد نقش داشته‌اند و این امر باعث شده است تا جزئیات قرارداد و مقصران اصلی امضای آن هیچ‌وقت معرفی و محاکمه نشوند. در مهرماه سال ۱۳۹۹ اعلام شد که دادگاه بین‌المللی داوری در پرونده شکایت از شرکت ملی نفت ایران به نفع «دانا گاز» امارات متحده عربی رای داده و طرف ایرانی را ۶۰۷.۵ میلیون دلار جریمه کرده است. اختلاف دانا گاز و شرکت ملی نفت ایران مربوط به قرارداد ۲۵ساله خرید و فروش گاز میان یک شرکت وابسته به داناگاز به نام «کرسنت‌پترولیوم» و شرکت ملی نفت ایران بود. دانا گاز مدعی بود که ایران به قرارداد خود برای تحویل گاز پایبند نبوده است.

نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد، این است که شرکت کرسنت‌پترولیوم طی دهه گذشته در برخی پروژه‌های نفت و گاز عراق فعال بوده و فعالیت این شرکت در بخش انرژی عراق با مشکل خاصی مواجه نبوده است. 

عراق درصدد کاهش نقش ایران در امنیت انرژی این کشور است. افزایش روابط با کشورهای عربی و همچنین اروپا، یکی از ابزارهای بغداد برای جذب سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی این کشور است. ماه گذشته اولاف شولتز، صدراعظم آلمان، در دیدار با محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، در برلین، از تمایل کشورش به واردات گاز طبیعی از این کشور گفت. عراق با شرکت زیمنس هم توافق‌های گسترده‌ای برای استخراج و صادرات گاز و نیز تولید انرژی امضا کرده است.

با اجرایی‌شدن سرمایه‌گذاری شرکت‌های عرب و اروپایی و همچنین چینی در میادین نفت و گاز عراق و همچنین بهره‌برداری از پروژه‌های انرژی‌های تجدید‌پذیر در عراق، می‌توان انتظار داشت که در میان‌مدت به‌تدریج وابستگی عراق به منابع انرژی ایران کاهش یابد و درنهایت، واردات انرژی از ایران قطع شود.

سرمایه‌گذاری کرسنت‌پترولیوم در میادین نفت و گاز عراق باعث افزایش سطح روابط عراق با امارات متحده عربی خواهد شد. کاهش وابستگی عراق به منابع انرژی ایران به‌معنای کاهش نفوذ و حضور ایران در عراق خواهد بود. باید در نظر داشت که صادرات انرژی ایران به عراق از بعد استراتژیک برای ایران بسیار مهم است. در سال گذشته ایران با صادرات ۷درصد گاز تولیدی خود توانست ۴میلیارد دلار درآمد ارزی داشته باشد، اما سیاست خارجی تنش‌زای جمهوری اسلامی موجب شده است که ایران علی‌رغم دارا  بودن دومین ذخایر گاز طبیعی دنیا نتواند نقش مهمی در امنیت انرژی کشورهای همسایه و جهان ایفا کند. این درحالی است که نقش امارات متحده عربی در امنیت منطقه‌ای انرژی روز‌به‌روز افزایش خواهد یافت.