برای کسب‌وکار‌های آزاد، هفته‌های منتهی به عید نوروز از دیرباز نویدبخش رونق اقتصادی بودند و صاحبان مشاغل آزاد اگر در طی سال به‌قدر کافی سود نمی‌کردند هم چشم امیدشان به بازار شب عید بود تا با سود حاصل از کاسبی و فروش نوروزی، هم بدهی‌های پیشین را پرداخت کنند، هم آورده‌ای به خانه برند و هم برای روز‌های کسادی بازار در سال پیش رو اندوخته‌ای پس‌انداز کنند؛ اما حالا چند سالی است که مغازه‌دار‌ها و صاحبان مشاغل آزاد در آستانه نوروز با کاهش فروش مواجه‌اند و این روند که با همه‌گیری کرونا آغاز شد، اکنون با وضعیتی که دولت ابراهیم رئیسی در ایران ایجاد کرده، به رکود کامل انجامیده است.

کمتر از یک ماه دیگر تا آغاز سال جدید خورشیدی باقی مانده است؛ با این حال ویدیو‌ها و تصاویری که به‌تناوب از بازار‌ها در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، رکود کامل بازارها و ناتوانی مردم در خرید نیاز‌های ابتدایی زندگی را نشان می‌دهد.

تحلیلگران بازار می‌گویند وعده‌های توخالی مسئولان، بی‌ثباتی نرخ ارز و تورم افسارگسیخته شرایطی ایجاد کرده است که بسیاری از مغازه‌داران حتی از فروش اجناس خود امتناع می‌کنند. آن‌هایی هم که تمایل دارند اجناسشان را بفروشند، خریداری نمی‌یابند.

مغازه‌داری که طی یک روز از صبح تا شب فقط ۱۰ هزار تومان سود کرده، در رسانه‌های اجتماعی نوشته است: «اگر به نرخ دلار حساب شود، باید یک هفته مغازه‌ام را باز کنم تا یک دلار درآمد داشته باشم. مشکل فقط خوردوخوراک نیست. قرض و بدهی روی هم تلنبار می‌شود و تو از عهده کمترین مخارج زندگی هم برنمی‌آیی».

مغازه‌دار دیگری هم وضعیت بازار را این‌گونه تشریح می‌کند: «این روز‌ها که دلار به‌شدت گران شد، مردم دست از خرید کشیده‌اند و بازار در رکود کامل است. مغازه‌دار‌ها نشسته‌اند یک گوشه‌ای و دارند با فیلترشکن‌ها سروکله می‌زنند تا بتوانند چند خبر را در اینستاگرام چک کنند یا در بهترین حالت، بیرون مغازه‌ها دوره گرفتند و درباره اینکه چه اتفاقی قرار است بیفتد، صحبت می‌کنند.»

در حالی‌ که طبق ادعای رسانه‌های داخلی، ابراهیم رئیسی در حضور علی خامنه‌ای قول داده بود تورم و بازار ارز را کنترل کند، نرخ دلار در کمتر از دو هفته از ۵۰ هزار تومان فراتر رفت و در مقاطعی به ۶۰ هزار تومان هم رسید و تیم اقتصادی دولت سیزدهم با وجود انواع وعده‌ها و رونمایی از طرح‌ها و بسته‌های مختلف، نتوانست وضعیت بازار ارز را کنترل کند.

مقام‌های جمهوری اسلامی با تکرار رویه‌های پیشین، افزایش نرخ ارز را نیز به «عوامل خارجی» نسبت می‌دهند. علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت، روز دوشنبه در سخنانی ادعا کرد که افزایش نرخ ارز ادامه «آشوب‌های خیابانی» است.

با این حال حنای وعده‌ها و ادعا‌های مقام‌های حکومتی دیگر برای مردم و صاحبان کسب‌وکار‌ها که با شدیدترین فشار‌های اقتصادی مواجه‌اند، رنگی ندارد. بنابراین می‌کوشند در مواجهه با کاهش ادامه‌دار ارزش ریال، اندک سرمایه باقی‌مانده خود را حفظ کنند. در این میان، بسیاری از کسبه اجناس خود را در این شرایط بی‌ثبات بازار نمی‌فروشند. مردم هم پول‌های خود را از بانک‌ها بیرون می‌کشند و به طلا و ارز تبدیل می‌کنند.

طی روز‌های اخیر، از رکود کامل در بازار‌های مختلف از جمله لوازم‌ خانگی، موبایل، پوشاک و کفش و مسکن خبر‌های متعددی منتشر شد. روزنامه تعادل در گزارشی میدانی، وضعیت بازار پوشاک را از قول فروشنده‌ها چنین توصیف کرد: «هر کسی برای خالی نبودن عریضه قیمت می‌پرسد و می‌رود. مردم الان بیشتر به فکر خرید مایحتاج غذایی‌شان‌اند تا به فکر خرید کفش و لباس. انگارنه‌انگار شب عید است. همیشه این وقت سال خیابان پر بود از آدم، مردم می‌آمدند و می‌رفتند و خرید می‌کردند اما حالا دیگر کسی نمی‌تواند یک شلوار بچه‌گانه را با قیمت ۴۰۰ هزار تومان بخرد. ترجیح می‌دهد با این پول یک کیلو گوشت بخرد. کسی برای خرید لباس و کفش به بازار نمی‌آید. ما هم دست‌ودلمان به فروختن اجناس نمی‌رود. معلوم نیست این جنسی را که الان به این قیمت می‌فروشیم، سال بعد باید به چه قیمتی تهیه کنیم و در مغازه بگذاریم. خلاصه که نه ما دل و دماغ فروختن داریم و نه مشتری پول خریدن.»

هرچند چنین به نظر می‌رسد که بسیاری از مردم از خرید دیگر اجناس امتناع می‌کنند تا بتوانند اقلام خوراکی بخرند، شواهد آشکار می‌کند که حتی بازار اقلام پرمصرف خوراکی هم با رکود بی‌سابقه‌ای مواجه است و بسیاری از مردم حتی توان خرید مایحتاج ضروری را هم ندارند. به‌تازگی ویدیویی در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد که در آن میوه‌فروشی می‌گوید: «در این شرایط دیگر کسی به فکر خودش نیست. به فکر مردم‌ایم که چطور می‌خواهند زندگی کنند. وقتی مشتری می‌گوید چهارتا سیب داری به من بدهی، آدم غم‌وغصه‌ خودش را فراموش می‌کند و اشکش در می‌آید.»

ناتوانی مردم از تهیه مایحتاج ضروری از آمار‌هایی که فعالان صنفی می‌دهند، نیز آشکار است؛ به گفته رضا کنگری، رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی تهران، نوسان‌های ارزی قیمت‌ها را بین ۲۰ تا ۲۵ درصد بالا برده و بازار همچنان در رکود است و از خریدوفروش استقبال چندانی نمی‌شود.

رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی تهران در همین زمینه به صداوسیما گفت: «قیمت نخود که دو ماه قبل ۳۹ هزار تومان بود، الان به ۵۵ تا ۶۳ هزار تومان رسیده است و لوبیا قرمزی که ۳۷ هزار تومان بود، با قیمت ۵۵ هزار تومان به فروش می‌رسد. لوبیاچیتی هم ۶۸ هزار تومان شده است.»

قیمت‌هایی که کنگری اعلام کرده، به قول خودش نرخ‌های عمده و ماشینی است و مصرف‌کنندگان باید هریک از این اقلام را پنج تا شش هزار تومان گران‌تر از فروشگاه‌ها خریداری کنند.

این فقط یک نمونه از رکود کامل اقلام خوراکی در آستانه شب عید است. گزارش‌هایی که از قیمت‌های نجومی پسته و گوشت قرمز در هفته‌های اخیر منتشر شد، از این واقعیت پرده برمی‌دارد که درصد زیادی از مردم این خوراکی‌ها را مدت‌ها پیش از سفره خود حذف کرده‌اند.

پیش‌تر مسعود رسولی، دبیر انجمن صنعت گوشت و مواد پروتئینی، به خبرگزاری ایلنا گفته بود که مصرف گوشت در ایران طی یک سال اخیر ۵۰ درصد کاهش یافته است.

در حال حاضر، گرانی افسارگسیخته از موضوع‌های داغ کاربران در رسانه‌های اجتماعی است و بسیاری می‌گویند با وجود پسته کیلویی یک میلیون تومان و گوشت کیلویی ۵۰۰ هزار تومان دیگر عید معنا ندارد.

گرانی‌ها آن‌قدر سرسام‌آور شده است که بسیاری از مردم سنت دیرینه خانه‌تکانی را نیز به دلیل قیمت‌ بالای مواد شوینده و هزینه‌های قالی‌شویی کنار گذاشته‌اند. روزنامه جهان صنعت به‌تازگی از قول حجت محمدی، رئیس اتحادیه قالی‌شویان تهران، نوشت: «نرخ‌ قالی‌شویی‌ها امسال بین ۳۰ تا ۳۵ درصد افزایش یافت اما مردم فرش‌های کمتری برای شست‌وشو تحویل می‌دهند. برای مثال اگر سال قبل هر فرد متقاضی شست‌وشوی چهار فرش بود، امسال فقط یک فرش برای شستن می‌آورد.»

ابراهیم رئیسی اسفند سال ۱۴۰۰ گفته بود: «فقر مطلق زیبنده نظام ارزشی ما نیست و قطعا به همت بخش‌های مختلف این مهم می‌شود در همین سال ۱۴۰۰ برطرف شود.»

وقتی رئیسی ریشه‌کنی فقر در سال ۱۴۰۰ را وعده می‌داد، نرخ دلار آمریکا در بازار ارز ایران در محدوده قیمتی ۲۶ هزار تومان بود اما اکنون نزدیک به ۵۸ هزار تومان است. به‌ عبارت‌ دیگر، نتیجه وعده‌های ابراهیم رئیسی این بود که دلار حدود ۳۰ هزار تومان در یک سال گران‌ شد. هرچند به نظر می‌آید گرانی‌ها و کسادی بازار هنوز به اطلاع دولتی‌ها نرسیده است؛ زیرا روزنامه دولتی ایران، روز دوشنبه هشتم اسفند در گزارشی با عنوان «رونق بازار» نوشت: «با نزدیک شدن به سال جدید، شور و شوق خرید شب عید بیش از هر زمان دیگر سال در بازار هویدا است.»