ژوئن ۱۹۸۴ رویداد مهمی در منطقه اتفاق افتاد؛ زمانی که گروهی از جنگنده‌های ایرانی حریم هوایی عربستان سعودی را شکستند و نیروهای عربستان نیز در مقابل، شماری از آن‌ها را سرنگون کردند.

این نخستین باری نبود که جنگنده‌های ایرانی حریم هوایی عربستان را می‌شکستند. آن‌ها پیش از این نیز بارها این عمل تحریک‌آمیز را انجام داده بودند. عربستان سعودی هم هر بار از خود دفاع می‌کرد و به مقام‌های ایرانی پیام می‌داد که ریاض تکرار چنین اقدام‌های مخالف قوانین و عرف‌ بین‌الملل را نمی‌پذیرد و تحمل نمی‌کند. اما ایرانی‌ها که مست پیروزی انقلاب بودند و از سوی دیگر با عراق می‌جنگیدند، گمان می‌کردند عربستان سعودی در هشدارهای خود جدی نیست و هیچ‌گاه خود را به خطر نمی‌اندازد و جنگنده‌های ایرانی را هدف قرار نمی‌دهند ولی آنچه در ژوئن ۱۹۸۴ اتفاق افتاد، نشان داد که آن‌ها در محاسباتشان اشتباه کرده بودند.

در این تاریخ، عربستان سعودی از سرنگون کردن دو جنگنده ایرانی خبر داد. گرچه شمار جنگنده‌های سرنگون‌شده بیشتر بود اما ملک فهد فقید دستور داد که تنها سرنگون شدن دو جنگنده اعلام شود. او در پاسخ به پرسشی در این باره گفت: «ایرانی‌ها می‌دانند چند جنگنده خود را از دست داده‌اند و ما هم می‌دانیم چند جنگنده را سرنگون کرده‌ایم.»

ملک فهد با این سیاست می‌خواست این پیام جدی را به مقام‌های ایرانی بفرستد که عربستان سعودی شکستن مکرر حریم هوایی خود را تحمل نخواهد کرد و به آن پاسخی جدی خواهد داد؛ او در عین حال می‌خواست دروازه گفت‌و‌گو و ارتباط را باز بگذارد.

یک منبع از کشورهای حاشیه خلیج فارس در مصاحبه‌ای با العربیه نت در این‌باره می‌گوید: «سیاست راهبردی ملک فهد این بود که دروازه‌های ارتباط کاملا بسته نشود و برای دیپلماسی، ارتباط و راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز، دست‌کم یک روزنه‌ همواره باز باشد»

در واقع عربستان سعودی با این روش امنیت ملی خود را به شکل علنی و بازدارنده، تامین کرد. چنانچه شاهزاده بندر بن‌سلطان آل‌سعود، در پیوند به رویداد یادشده در آن‌وقت گفته بود: «به حاکمیت ملی ما تجاوز شد و ما پاسخ دادیم. هرچند متاسفیم که به این‌گونه نزاع‌ها کشانده می‌شویم. به هر صورت ما برای دفاع از کشور خود مصمم‌ایم و برایمان پذیرفتنی نیست که به منافع‌ ملی‌ ما حمله شود.»

بر پایه همین اصل موازنه میان قدرت و دیپلماسی بود که عربستان سعودی به‌رغم تنش بزرگی که میان دو کشور رخ داد، روابطش را با ایران قطع نکرد و کارمندان سفارت خود در تهران و کارمندان سفارت ایران در ریاض را نگه داشت. تا اینکه حوادث حج ۱۹۸۷ (۱۳۶۶) اتفاق افتاد که در اثر آن ۴۰۲ نفر از جمله ۸۵ نفر از شهروندان و نیروهای امنیتی عربستان سعودی و ۴۲ نفر از بقیه حاجیان کشته و ۶۴۹ نفر از جمله ۱۴۵ نفر شهروندان و نیروهای امنیتی عربستان سعودی و ۲۰۱ نفر از حاجیان غیرایرانی زخمی شدند.

این ماجرای دردناک زمانی به وقوع پیوست که حاجیان ایرانی تحت نام «برائت از مشرکین» راهپیمایی کردند و با نیروهای امنیتی عربستان سعودی درگیر شدند. بعثه حج ایران این راهپیمایی هر سال برنامه‌ریزی می‌کرد و حاجیان ایرانی در آن علیه ایالات متحده آمریکا، اسرائیل و کشورهای غربی شعارهای سیاسی می‌دادند. این در حالی است که عربستان سعودی این‌گونه راهپیمایی‌ها و شعارهای سیاسی را منافی اهداف عبادی حج می‌داند.

یک منبع آگاه از کشورهای خلیج‌فارس در مصاحبه‌ای با العربیه می‌گوید: «هیچ‌کس نمی‌خواست در موسم حج چنین رویدادهایی رخ دهد و حاجیان قربانی شوند. از این رو موضع عربستان سعودی روشن بود که آیین حج تنها برای عبادت است و نباید از آن برای اهداف سیاسی استفاده شود».

این منبع می‌افزاید: «دولت عربستان سعودی در طول این سال‌ها با دولت ایران درباره این راهپیمایی‌ها صحبت می‌کرد و یادآور می‌شد که این کار پذیرفتنی نیست و هیچ کشوری اجازه نمی‌دهد یک کشور خارجی در خاکش راهپیمایی سیاسی برگزار کند پس چگونه عربستان سعودی این رفتار را بپذیرد؟ با وجود آن، عربستان سعودی در نهایت انعطاف و خویشتنداری با مقام‌های ایرانی توافق کرد که آن‌ها می‌توانند مراسم ویژه خود را در محل اقامت بعثه حج ایران و در چادرهای مخصوص ایرانیان برگزار کنند، اما با تاسف شدید، آن‌ها به توافق پایبند نماندند.»

شایان ذکر است که یک سال پیش از رویداد ۱۹۸۷ یعنی در موسج حج ۱۹۸۶ مسئولان امنیتی عربستان سعودی، از ۹۵ چمدان‌ متعلق به حجاج ایرانی ماده منفجره سی‌۴ کشف کردند که وزن مجموع آن‌ به حدود ۵۱ کیلوگرم می‌رسید.

حیرت‌آور اینکه طبق گفته یک منبع آگاه به العربیه نت، «مواد منفجره بدون آگاهی حجاج در چمدان‌هایشان جاسازی شده بودند». بر اساس توضیح این منبع، «پس از اینکه حجاج چمدان‌های خود را پیش از پرواز به کاروان‌‌های مربوطه می‌سپارند، عوامل سپاه پاسداران دور از چشم حجاج مواد منفجره را در چمدان‌ها جاسازی می‌کنند. به همین دلیل وقتی مواد منفجره در فرودگاه جده کشف شد، حجاج شوکه شدند و جا خوردند».

اغلب گمان می‌کنند قرار بود نفوذی‌های سپاه از این مواد در تخریب اهداف مهمی در داخل عربستان سعودی استفاده کنند. این منبع می‌افزاید: «چگونه می‌توان به رژیمی اعتماد کرد که از به‌ دام انداختن شهروندان خود پروایی ندارد و از آن‌ها مخفیانه در قاچاق مواد منفجره استفاده می‌کند؟»

حوادث سال ۱۹۸۷ نقطه عطفی در روابط عربستان سعودی و ایران به شمار می‌رود. چون اندکی بعد از موسم حج، گروه بزرگی از معترضان به پشتیبانی سپاه به ساختمان سفارت عربستان سعودی در تهران یورش بردند و کارمندان سفارت را ضرب‌وشتم کردند. آن‌ها پرچم عربستان سعودی را از فراز سفارت این کشور در تهران به زیر کشیدند و به‌ جای آن پرچم ایران را برافراشتند.

پس از آن، دولت عربستان سعودی کارمندان سفارت خود در تهران را به کشور برگرداند و کارمندان سفارت ایران در ریاض را اخراج و روابط دیپلماتیکش را با ایران قطع کرد.

این منبع آگاه به العربیه نت می‌گوید: «عربستان سعودی پیش از اینکه روابط خود را با ایران قطع کند، مدت درازی شکیبایی به خرج داد و تمام راه‌های صلح‌آمیز را امتحان کرد اما ایران پیام‌های عربستان سعودی را درست نفهمید و گمان کرد هرچه بخواهد می‌تواند انجام دهد ولی سرانجام عربستان سعودی ثابت کرد که محاسبات ایران اشتباه بوده است.»

برگرفته از شبکه العربیه