با انتشار اسنادی که به تازگی با هک شدن سرور ایمیل کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه به دست آمده، مشخص شده است که حکومت ایران طرحی محرمانه برای ایجاد یک سامانه آزمایشی در دانشگاه صنعتی شریف داشته که سطح دسترسی دانشجویان به اینترنت را طبقه‌بندی کند و سپس این طرح را در سراسر کشور اجرا کند؛ طرحی که نشان می‌دهد قرار است شهروندان به سطوح مختلف دسته‌بندی شوند و حکومت ایران تصمیم بگیرد که هر فرد چه میزان به اینترنت دسترسی داشته باشد.

اینترنت طبقاتی چیست؟

اینترنت طبقاتی به معنای دسترسی طبقه‌بندی‌شده مردم به اینترنت بر اساس سن، جایگاه اجتماعی، شغل و تحصیلات است. برای راه‌اندازی اینترنت طبقاتی لازم است که کاربر ابتدا احراز هویت شود و سپس بر اساس مولفه‌های از پیش تعیین‌شده، میزان دسترسی او به اینترنت مشخص شود. در چند سال اخیر سطح‌بندی کردن دسترسی به اینترنت با عناوین مختلف، ازجمله فیلترینگ غیرهمسان، وی‌پی‌ان قانونی و تخصصی کردن اینترنت عنوان شده است.

سوق داده شدن کاربران اینترنت به سمت زیست طبقاتی علاوه بر آنکه تبعات ناگوار، ازجمله محروم شدن برخی افراد از حق طبیعی و تبدیل شدن اینترنت به یک کالای لوکس را در پی خواهد داشت، حریم خصوصی افراد را هم با خطر مواجه می‌کند.

در اینترنت طبقاتی یک فرد ابتدا باید در یک سامانه احراز هویت و سپس با صلاحدید حکومت دسترسی او به اینترنت مشخص شود. به همین دلیل فعالیت‌های فرد تحت نظر حکومت خواهد بود و اگر اقدامی از سمت کاربر به مذاق حکومت خوش نیاید، ممکن است سطح دسترسی او به اینترنت محدودتر شود.

سیستم فیلترینگ اینترنت در سال‌های اخیر بر مبنای فهرست سیاه عمل می‌کرد؛ بدین معنا که وب‌سایت‌ها و سرویس‌ها به صورت پیش‌فرض در دسترس‌اند، مگر نشانی‌هایی که مسدود می‌شوند. اما در روش فهرست سفید که در اینترنت طبقاتی اجرا می‌شود، همه مسیرها مسدودند، غیر از مواردی که دسترسی به آن‌ها مجاز است. گذشتن از این نوع فیلترینگ دشوارتر از روش فهرست سیاه است.

موضوع اینترنت طبقاتی از کجا شروع شد؟

شورای عالی فضای مجازی از ابتدای دهه ۹۰ در مورد ارائه وی‌پی‌ان قانونی تحت نظر وزارت ارتباطات صحبت می‌کرد تا آنکه در تیرماه ۱۳۹۲ شرکت ارتباطات زیرساخت به‌عنوان مجری این وی‌پی‌ان‌ها از شروع ثبت‌‌نام برای دریافت خدمات وی‌پی‌ان قانونی خبر داد، اما از آنجایی که استفاده از این وی‌پی‌ان‌ها به منظور دور زدن فیلترینگ پیگرد قانونی داشت، در کمتر از یک ماه این طرح شکست خورد. درحالی‌که میلیاردها تومان صرف این پروژه شده بود، در اواخر تیر ۱۳۹۲ مدیرعامل شرکت زیرساخت اعلام کرد که فقط ۲۶ شرکت برای وی‌پی‌ان قانونی ثبت‌نام کردند.

در دولت روحانی طرح اینترنت طبقاتی جدی‌تر دنبال شد. آذری جهرمی وزیر ارتباطات دولت روحانی سال ۱۳۹۸ اعلام کرد که «نمی‌شود سطح دسترسی برای پزشک، برای استاد دانشگاه یا برای خبرنگار، با یک کودک هشت، ۹ ساله برابر باشد.» که هنوز هم این استدلال به‌عنوان بهانه‌ای برای سرپوش گذاشتن روی محدودیت‌های اینترنت به دست مسئولان استفاده می‌شود. چند ماه بعد از گفته‌های آذری جهرمی، اعلام شد که به تعدادی از خبرنگاران اینترنت بدون فیلتر داده‌اند.

دادستان کل کشور هم در فروردین ۱۴۰۰ از رفع فیلتر یوتیوب برای برخی دانشجویان و خبرنگاران خبر داد و اعلام کرد که این موضوع چند ماه قبل تصویب شده است، دستگاه‌ها حسب مورد باید نیازهای خود را اعلام کنند تا بعد از بررسی کارهای لازم انجام شود.

فاش شدن اسناد اینترنت طبقاتی

در هفته‌های گذشته، با هک شدن سرور ایمیل کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه که زیر نظر دادستان کل کشور فعالیت می‌کند، صدها سند مرتبط با فیلتر کردن اینترنت در ایران منتشر شده است. یکی از این اسناد مربوط به راه‌اندازی یک شبکه داخلی در دانشگاه صنعتی شریف است.

طرح «گشایش» برای ایجاد شبکه داخلی با سطوح متفاوت دسترسی به اینترنت برای دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف طراحی شده است. این سامانه همان مدل آزمایشی اینترنت طبقاتی در ابعاد کوچک است.

نکته حائز اهمیت آن است که اهداف این طرح در دو بخش دانشگاهی و فرا‌دانشگاهی ذکر شده و مجریان این طرح در نظر داشتند که پس از اجرای کنترل‌شده و آزمایشی آن در سطح دانشگاهی، آن را در سراسر کشور اجرا کنند.

مسئولان جمهوری اسلامی اینترنت طبقاتی را توصیفی نادرست عنوان می‌کنند و با جایگزین کردن عباراتی همچون تخصصی کردن اینترنت، سعی در فریب افکار عمومی دارند، اما جالب است که اسناد منتشر‌شده نشان می‌دهد که در مکاتبات خصوصی خود از این واژه استفاده می‌کنند و هدف از اجرای آن هم دقیقا همان چیزی عنوان شده که سال‌ها است کنشگران حوزه دسترسی به اینترنت درباره آن هشدار می‌دهند: «نظارت مستمر بر کاربر»

اینترنت طبقاتی و احراز هویت فریلنسرها

ابتدای آذرماه، کارگروه اقتصاد دیجیتال آیین‌نامه‌ای با عنوان حمایت از فریلنسرها تصویب کرد که در این آیین‌نامه نیز ابعاد دیگری از برنامه جمهوری اسلامی برای راه‌اندازی اینترنت طبقه‌بندی‌شده هویدا شده است.

بر اساس این آیین‌نامه، طرح اینترنت طبقاتی که چند ماه قبل با راه‌اندازی اینترنت کودکان و نوجوانان کلید خورده بود، حالا قرار است با اینترنت طبقاتی فریلنسرها گسترده‌تر شود. ماده هشت این طرح به بحث سطح دسترسی اینترنت برای فریلنسرها اشاره می‌کند. در این طرح وزارت ارتباطات به ایجاد دسترسی طبقه‌بندی شده به اینترنت برای فریلنسرها مکلف شده است.

طبق این ماده، وزارت ارتباطات موظف است زیرساخت‌های دسترسی به اینترنت پرسرعت و پایدار با سطح دسترسی مناسب برای افراد اعتبارسنجی شده در پایگاه را فراهم کند. بر همین اساس، قرار است پایگاهی برای شناسایی فریلنسرها ایجاد شود و همگی در آن ثبت‌‌نام کنند تا بتوانند از خدمات دولت بهره‌مند شوند. با ثبت‌نام در این پایگاه و احراز هویت و اعتبارسنجی فریلنسرها، به آن‌ها خدمات اعطا خواهد شد. بحث اعتبارسنجی نیز بدون ذکر جزئیات در این آیین‌نامه مطرح شده است و به نظر می‌رسد که قرار است بر اساس نوع اعتباری که حکومت برای آن‌ها در نظر می‌گیرد، سطح دسترسی‌شان به اینترنت تعریف شود.