افزایش ناگهانی قیمت بنزین در آبان ۹۸ باعث بروز اعتراض‌های گسترده‌ای در اکثر شهرهای ایران شد و مثل همیشه جمهوری اسلامی از نیروی قهریه برای سرکوب این اعتراض‌ها بهره گرفت. ایران تا چند سال گذشته واردکننده بنزین بود، اما با سرمایه‌گذاری در بخش پالایشگاهی، به‌تدریج در تولید بنزین به خودکفایی رسید و درنهایت به صادرکننده بنزین تبدیل شد. وزیر نفت و سایر مدیران ارشد صنعت انرژی ایران در هفته‌های گذشته بارها در مورد کمبود گاز طبیعی و مشکلات ناشی از کمبود آن در امنیت انرژی کشور هشدار دادند. در این بین کارشناسان انرژی با توجه به مشکلات موجود در برخی واحدهای پالایشگاهی د‌رباره افزایش ناترازی در تولید و مصرف بنزین نیز هشدار دادند.
در واحدهای پالایشگاهی روزانه ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین تولید می‌شود و این در حالی است که روزانه ۱۰۵ میلیون لیتر در کشور به مصرف می‌رسد. کاهش ۱۱ درصدی ظرفیت تولید در پالایشگاه ستاره خلیج فارس، یکی از عوامل اصلی ناترازی در تولید و مصرف بنزین عنوان شده است. ظرفیت سه فاز اولیه این پالایشگاه روزانه ۳۶ میلیون لیتر است و فاز چهارم این پالایشگاه برخلاف ظرفیت بالای تولید به خاطر مشکلات موجود، به ۴۳ میلیون لیتر در روز رسیده است.
کمبود بنزین در ماه‌های گذشته باعث شد تا برخی واحدهای پتروشیمی به تولید بنزین اقدام کنند و این امر با انتقادهای زیادی در ایران روبرو شد. اگر مشکل ناترازی در تولید و مصرف بنزین حل نشود، دولت رئیسی برای حل این مشکل بین افزایش قیمت بنزین، واردات بنزین یا تداوم تولید بنزین آلوده پتروشیمی، گزینه زیادی روی میز نخواهد داشت. در مورد بنزین تولیدی در پتروشیمی‌ها باید اشاره کرد که ریفورمیت پتروشیمی در پالایشگاه‌های بنزین به معنی تولید بنزین با آروماتیک بالای ۵۰ درصد و بنزن ۱۰ درصد است که در دوران احمدی‌نژاد تولید این‌گونه بنزین در ایران افزایش یافت. به گزارش انجمن سرطان ایران در بین سال‌های ۸۹ تا ۹۲ آلودگی هوای کلان‌شهرها و خصوصا تهران به دلیل استفاده همین نوع بنزین باعث افزایش سونامی‌وار سرطان شده بود.
صادرات بنزین برای دور زدن تحریم‌ها
یکی از روش‌های جمهوری اسلامی در سال‌های گذشته برای کاهش تاثیر تحریم‌ها، فروش بنزین و محصولات پتروشیمی بود؛ به‌عنوان مثال ایران در سه‌ماهه اول سال ۹۹ نزدیک به ۶۹۰ میلیون دلار بنزین صادر کرد. در این بازه زمانی صادرات نفت ایران با کاهش شدیدی مواجه شده بود و افزایش صادرات بنزین توانست بخشی از نیازهای ارزی دولت روحانی را برآورده کند. در دوران شیوع کرونا کاهش مصرف داخلی هم باعث شد تا صادرات بنزین در ایران افزایش یابد. حوادث آبان ۹۸ نیز باعث کاهش مصرف بنزین شد و دولت روحانی فرصت را برای افزایش صادرات بنزین مناسب یافت. در مورد مقاصد عمده صادرات بنزین باید گفت که کشورهای همسایه ازجمله افغانستان، پاکستان، عراق، ارمنستان و چین مقاصد عمده صادرات بنزین ایران محسوب می‌شوند. با توجه به نقش فعال بخش خصوصی در صادرات بنزین ایران و اینکه بیشتر بنزین صادراتی به این کشورها از راه زمینی صورت می‌گیرد، ردیابی صادرات بنزین به این کشورها اصولا بسیار مشکل است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
ارسال بنزین به ونزوئلا و لبنان
صادرات انرژی نقش مهمی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ندارد؛ یعنی مانند نقش صادرات انرژی در سیاست خارجی کشورهایی مثل روسیه، عربستان و قطر نیست. جمهوری اسلامی از صادرات انرژی و بعضا ارسال رایگان سوخت به کشورهای هم‌پیمان در جهت افزایش نفوذ و حضور در عرصه سیاست داخلی و خارجی این کشورها بهره گرفته است. ایران در سه سال گذشته بارها به ونزوئلا و لبنان سوخت صادر کرده، اما ارسال رایگان سوخت به لبنان با انتقادهای زیادی در برخی رسانه‌های داخلی روبرو شده است. البته مسئولان جمهوری اسلامی همیشه از ارسال سوخت به لبنان دفاع کرده‌اند. جلال میرزایی، عضو پیشین کمیسیون انرژی مجلس در هفته‌های گذشته در این مورد گفت:«لبنان یک هم‌پیمان بسیار قوی برای ایران است و تشدید مشکلات این کشور و افزایش تنش‌ها می‌تواند منافع هم‌پیمان ما را هم تحت تاثیر قرار دهد، بنابراین کمک‌های ایران را باید از این منظر مدنظر قرار داد.».باید در نظر داشت که مرداد گذشته نجیب میقاتی، نخست‌وزیر لبنان مدعی شد که سوخت ارسالی از ایران یک هدیه رایگان نامشروط است و اگر موانع ارسال این سوخت برطرف شود، لبنان از آن استقبال می‌کند.
مشکل مصرف زیاد بنزین در خودروهای داخلی
مصرف بیش‌ازحد بنزین در خودروهای تولید داخل باعث شده است تا انتقادها به روند تولید این خودروها روزبه‌روز افزایش یابد. با توجه به انحصار موجود در تولید خودروهای تولیدی داخل و بهره‌گیری نکردن از فناوری پیشرفته برای بهره‌وری در مصرف سوخت در خودروها باعث شده است که در کوتاه‌مدت به افزایش کیفیت خودروهای تولیدی نمی‌توان امید داشت. به گفته برخی کارشناسان صنعت خودرو، در سال‌های گذشته دو خودروساز بزرگ کشور پروژه‌هایی با عنوان موتورهای ۳ سیلندر و ۴ سیلندر تعریف کرده بودند تا میزان سوخت در خودروها را بهبود بخشند، اما به دلایل گوناگون این پروژه‌ها در مراحل مختلف متوقف مانده است.
بر اساس مصوبه هیئت وزیران، همه بنزین مصرفی کلان‌شهرهای کشور، ازجمله تهران با کیفیت استاندارد یورو ۴ توزیع می‌شود و همه شاخص‌های مهم بنزین، ازجمله محتوای گوگرد، آروماتیک، بنزن و الفین کمتر از حدود مجاز ذکر شده در استانداردهای موصوف است. بر اساس پیش‌بینی کرامت ویس کرمی، مدیر عامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، انتظار می‌رود امسال مصرف سوخت کشور ۸ درصد افزایش یابد. مصرف بالای سوخت در خودروهای داخلی روزانه ۲۵ میلیون لیتر بیش‌ازحد میانگین سوخت جهانی است. کارشناسان برآورد کرده‌اند که اگر قیمت بنزین در سطح جهانی برابر یک دلار به ازای هر لیتر باشد، خودروهای داخلی سالانه رقمی در حدود ۱۱ میلیارد دلار بیش‌ازحد جهانی مصرف می‌کنند. از طرفی روزانه ۱۵ میلیون لیتر بنزین از کشور قاچاق می‌شود، درحالی‌که اکثر کشورهای پیشرفته و حتی کشورهای تولیدکننده انرژی درصدد افزایش نقش خودروهای الکتریکی در بخش حمل‌ونقل‌اند، جمهوری اسلامی برنامه مدونی برای حل مشکلات متعدد در بخش خودروهای بنزینی ندارد. در کنار کیفیت پایین و مصرف بالای خودروهای داخلی، باید به مشکلات دیگر در ایران مانند وضعیت بد حمل‌ونقل عمومی، کیفیت پایین جاده‌ها، نبود پل در تقاطع‌ها و بستن دوربرگردان‌ها نیز اشاره کرد.
درحالی‌که جمهوری اسلامی مشغول سرکوب مردم معترض در اکثر شهرها است، اثرات بحران عظیم انرژی به‌تدریج در ایران مشخص می‌شود. افزایش قیمت بنزین در شرایط فعلی به معنای واقعی باعث تشدید نارضایتی عمومی و افزایش اعتراض‌ها در ایران خواهد شد. به‌نظر نمی‌رسد جمهوری اسلامی بخواهد گزینه افزایش قیمت بنزین را انتخاب کند. افزایش قیمت بنزین باعث افزایش تورم خواهد شد و افزایش تورم فشار اقتصادی بر مردم را افزایش خواهد داد.
جمهوری اسلامی برای واردات بنزین هم با مشکل تامین منابع مالی موردنیاز روبرو است و افزایش تولید بنزین در پالایشگاه‌ها هم باعث افزایش آلودگی هوا و گسترش بیماری‌های مرتبط خواهد شد. کارشناسان بر این عقیده‌اند که اگر در یک بازه زمانی دولت‌ها در ایران شروع به جایگزینی خودروهای هیبریدی با خودروهای کنونی می‌کردند، در شرایط فعلی به‌جای کمبود بنزین صادرات آن دوباره احیا می‌شد و جمهوری اسلامی می‌توانست از محل صادرات بنزین هزینه واردات خودروهای پیشرفته را تامین کند.
جمهوری اسلامی در آستانه ابر بحران انرژی است، بحران بنزین شروع شده و فعلا مسئولان نظام استراتژی همیشگی؛ یعنی انکار را در پیش گرفته‌اند، اما شواهد موجود نشان می‌دهد که بحران بنزین شروع شده است و ناترازی در تولید و مصرف بنزین روزبه‌روز افزایش می‌یابد. جمهوری اسلامی برای مقابله با تغییرات اقلیمی و همچنین برای تسریع روند پروسه گذار انرژی برنامه‌ای ندارد.
