سرور دانش، معاون دوم اشرف غنی و از چهره‌های سیاسی قوم هزاره در افغانستان، پس از یک‌ سال مهر سکوت خود را شکست و از تاسیس یک حزب سیاسی به نام «عدالت و آزادی» به منظور مبارزه برای برپایی «نظام جمهوری اسلامی فدرالی» در افغانستان خبر داد.

حزب عدالت و آزادی در اعلامیه‌ای که روز دوشنبه، ۲ آبان، منتشر کرد، نوشت: «کشور در اسارت سیاه وابسته به بیگانه قرار گرفته و ضروری‌ترین نیاز آن آزاد شدن از وابستگی و رها شدن از چنگ استبداد و دستیابی به آزادی است.»

کارگزاران حزب عدالت و آزادی معتقدند برقراری یک حکومت فدرالی، افغانستان را از این بحران سیاسی طولانی‌مدت نجات می‌دهد و زمینه برقراری عدالت اجتماعی و ثبات ادامه‌دار را فراهم می‌کند.

در شرح دیدگاه این حزب در مورد نظام فدرالی آمده است: «با توجه به اینکه ما در تاریخ قدیم و جدید افغانستان، ناکامی نظام‌های مختلفی را شاهد بوده‌ایم، اکنون برای رسیدن به ثبات دائمی، پایان دادن به جنگ‌ها و منازعات، حل عادلانه مناسبات ملی، تحکیم وحدت ملی و سرزمینی، تامین رفاه و توسعه متوازن، توزیع عادلانه فرصت‌ها و امکانات ملی و مشارکت معنادار همه اقوام در امور محلی و ملی، نظام جمهوری اسلامی فدرالی را مناسب‌ترین سیستمی می‌دانیم که می‌تواند حقوق مشروع تمام مردم افغانستان را تامین کند.»

این حزب اضافه کرد: «زمان آن فرا رسیده است که در چارچوب یک تفاهم وسیع ملی، زمینه عملی شدن نظام فدرالی در افغانستان فراهم شود.»

سرور دانش که رهبری حزب عدالت و آزادی را برعهده دارد، پانزدهم اوت ۲۰۲۱، ساعاتی پس از فرار اشرف غنی از کابل، همراه شماری دیگری از مقام‌های دولت جمهوری به ترکیه رفت. او که در دولت‌های کرزی و غنی در پست وزارت و معاونت ریاست‌جمهوری کار کرده است، پس از مدتی اقامت در ترکیه، به نیوزیلند پناهنده شد و اکنون با خانواده‌اش در آن کشور زندگی می‌کند.

دانش در یک‌ سال سلطه طالبان بر افغانستان، نه در مورد اوضاع جاری این کشور پیامی داد و نه با هیچ رسانه‌ای مصاحبه کرد. او در این مدت، تنها چند پیام در فیس‌بوک منتشر کرد اما این پیام‌ها هم یا در مورد درگذشت چندتن از دوستانش بودند یا در مورد چگونگی عزاداری در عاشورا. اعلامیه حزب عدالت و آزادی نخستین پیام سیاسی است که از طرف سرور دانش در یک‌ سال گذشته منتشر می‌شود.

روش مبارزه و فعالیت حزب عدالت و آزادی

شکستن سکوت سرور دانش پس از یک‌ سال که سلطه طالبان بر افغانستان می‌گذرد، واکنش‌های زیادی را برانگیخت. شماری از کاربران افغان در فضای مجازی این پرسش را مطرح کرده‌اند که دانش چگونه می‌تواند برای طرح و راهکار حزب عدالت و آزادی، مبارزه کند؟

در اعلامیه این حزب، در مورد نوع مبارزه برای برآورده شدن اهداف آن آمده است: «گروه طالبان برای مردم افغانستان راهی جز مقاومت و مبارزه باقی نگذاشته است. از این رو، حزب عدالت و آزادی افغانستان با وجود اینکه جنگ را راه‌حل نمی‌داند و مبارزه سیاسی، فکری، فرهنگی و مدنی را ترجیح می‌‌دهد و بر گفت‌وگو و راه‌حل سیاسی برای عبور از بحران تاکید می‌کند، با توجه به رویکرد خشونت‌طلبانه و انحصارگرایانه گروه طالبان و برای تغییر وضعیت موجود و احقاق حقوق مردم، تمام شیوه‌های معقول مبارزه بر ضداستبداد و ستم را مشروع تلقی می‌کند و در صورت لزوم، از همه ابزارها استفاده خواهد کرد.»

در  بیش از یک‌ سال سلطه طالبان بر افغانستان، حزب عدالت و آزادی سومین سازمان سیاسی است که در تبعید شکل می‌گیرد. شورای عالی مقاومت برای نجات افغانستان به رهبری، مارشال عبدالرشید دوستم، عطامحمد نور، محمد محقق و یونس قانونی در آبان ۱۴۰۰، اعلام موجودیت کرد و در ۲۴ مهر، حرکت ملی صلح و عدالت به رهبری حنیف اتمر و معصوم استانکزی تاسیس شد.

در این مدت، افغان‌های در تبعید چند سازمان دیگر هم در کشورهای مختلف جهان ایجاد کردند که پس از مدتی از فعالیت بازماندند. از این میان، تنها جبهه مقاومت ملی افغانستان به رهبری احمد مسعود و جبهه آزادی افغانستان به رهبری ژنرال یاسین ضیاء، در بخش‌هایی از افغانستان علیه طالبان در حال مبارزه نظامی‌اند.

با این حال، حزب عدالت و آزادی، هنوز کادر رهبری خود را معرفی نکرده است و تاکنون فقط از سرور دانش به عنوان بنیان‌گذار این حزب نام‌ برده می‌شود.

سرور دانش در یادداشتی فیس‌بوکی نوشت: «با توکل بر خداوند قادر متعال و به امید فردای بهتر برای مردم افغانستان و همراه با جمعی از شخصیت‌های آگاه و مبارز و نخبگان سیاسی و فکری، حرکتی را آغاز کرده‌ایم که هدف اصلی آن تلاش برای حاکمیت عدالت و آزادی و تامین حقوق اساسی شهروندی برای تمام شهروندان کشور است.»

شماری از فعالان سیاسی با اشاره به یک‌ سال سکوت سرور دانش، بازگشت او به عرصه فعالیت‌های سیاسی را خوش‌آمد گفتند و افزودند که تاسیس حزب عدالت و آزادی ممکن است بتواند به روند تلاش‌ها برای ایجاد تغییر مثبت در افغانستان کمک کند.

محمد محقق، رهبر حزب وحدت اسلامی و عضو شورای مقاومت برای نجات افغانستان، در فیس‌بوک نوشت: «تشکیل حزب عدالت و آزادی را به برادرم سرور دانش تبریک می‌گویم و فعال شدن مجددشان در عرصه سیاسی را به فال نیک می‌گیرم.»

علی امیری، نویسنده و استاد دانشگاه، هم از موضع حزب عدالت و آزادی در مورد فدرالی شدن افغانستان استقبال کرد و نوشت: «حزب عدالت و آزادی موضع سیاسی نسبتا روشن دارد. در حالی که شورای دفاع از جمهوریت از ریش سیاف مشروعیت کسب می‌کند و در مورد آینده، با اصطلاحات مبهم غیرمتمرکزسازی صحبت می‌کند. اعلام فدرالیسم به عنوان یک طرح سیاسی یک گام روشن به شمار می‌رود.»

امیری افزود که افغانستان به بن‌بست سیاسی و اداری رسیده و مطرح شدن بحث فدرالیسم از سوی سرور دانش که در دولت‌های پیشین افغانستان در مسندهای مهمی کار کرده، نشانه جدی بودن این بن‌بست است.

پیش از این عبدالرشید دوستم، عبدالطیف پدرام و شماری دیگر از سیاسیون ازبیک، تاجیک و هزاره نیز بحث فدرالی شدن نظام در افغانستان را مطرح کرده بودند اما رهبران سیاسی پشتون‌تبار افغانستان همواره این طرح را رد و بر متمرکزسازی قدرت در افغانستان تاکید می‌کردند.