در ماه‌های اخیر ارتش اوکراین عملا بخش‌هایی از قلمرو خود را با چنگ و دندان و در یک رشته ضد حمله‌های شدید از روسیه پس گرفته است و توان خود را در حمله به عمق خطوط دشمن، به‌ویژه در حمله به کرچ استریت، پل متصل‌کننده کریمه به سرزمین اصلی، به نمایش گذاشته است.

اما این ارتش به‌رغم این کامیابی‌ها، مقابل یورش‌های هوایی همچنان آسیب‌پذیر بوده است. واکنش روسیه در برابر حمله به این پل، راهبردی فوری و شدید بود و بیش از ۷۵ موشک به شهرهای سراسر اوکراین پرتاب کرد که به اهداف نظامی و غیرنظامی اصابت کرد. این موشک‌ها همگی به هدف نخورد، اما یادآوری دردناک این آسیب‌پذیری بود.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، پس از این حملات در سخنان خود از هم‌پیمانانش خواست به ارسال محموله‌ سامانه‌های پیشرفته دفاع هوایی به کشورش شتاب دهند.

زلنسکی همین هفته به سران گروه هفت گفت: «اگر اوکراین تعداد کافی سامانه موثر و پیشرفته دفاع هوایی دریافت کند، عامل اصلی هراس‌افکنی روسیه یعنی حمله موشکی از میان خواهد رفت.»

اکنون هم‌پیمانان کی‌یف دقیقا سرگرم همین کارند.

در روزهای پس از آن موشک‌باران‌ که به زیرساخت‌های انرژی آسیب زد و دست‌کم ۱۴ غیرنظامی را به کشتن داد، ایالات متحده و هم‌پیمانانش در ناتو متعهد شده‌اند سامانه‌های پیشرفته پدافند هوایی ارسال کنند

تعهد کاخ سفید به ارسال سریع‌تر سامانه ملی پیچیده و پیشرفته موشک‌های زمین به هوا یا ناسامس (National Advanced Surface-to-Air Missile System, NASAMS) که یک سامانه زمینی دفاع هوایی با برد کوتاه تا متوسط است، در صدر این فهرست قرار دارد.

در پی درخواست‌های مکرر زلنسکی، ایالات متحده در ماه اوت با ارسال هشت دستگاه از این سامانه موافقت کرده بود. دو سامانه نخست قرار بود در ماه نوامبر به این کشور برسد و بقیه در تاریخ‌های بعدی، اما کاخ سفید گفت در پی حمله‌های موشکی روسیه به تحویل این سامانه‌ها شتاب داده و اکنون وزیر دفاع اوکراین منتظر است دو سامانه اول پیش از پایان ماه اکتبر به کشورش برسد.

به گفته وزارت دفاع آمریکا، بهای هر دستگاه از این سامانه‌ها حدود ۲۳ میلیون دلار است.

لوید آستین، وزیر دفاع، روز سه‌شنبه به خبرنگاران گفت: «این سامانه‌ها را هرچه زودتر که به لحاظ فیزیکی ممکن باشد به آنجا می‌رسانیم. هر کاری از دستمان برآید برای کمک به نیروهای اوکراینی می‌کنیم تا به قابلیت‌هایی که برای حفاظت از مردم اوکراین لازم دارند دست یابند.»

حال ناسامس چیست و آیا برای حفاظت از اوکراین در برابر حمله‌های موشکی بعدی کافی است یا نه؟

به گفته سازنده ناسامس، شرکت موشک و دفاع ریتیون (Raytheon Missiles and Defense)، این سامانه دستگاه قابل حمل دفاع هوایی با برد متوسط است که توانایی شناسایی «هواپیماها و وسایل نقلیه هوایی بی‌سرنشین فعلی و در دست ساخت دشمن و نیز جدیدترین موشک‌های کروز» و درگیر شدن با آن‌ها و نابودسازی آن‌ها را دارد. این شرکت این سامانه‌ را با همکاری شرکت نروژی صنایع دفاع و هوافضای کونگزبرگ (Kongsberg) ساخته است.

از این سامانه‌ها از حدود سال ۲۰۰۵ به این‌سو برای حفاظت از حریم هوایی اطراف واشینگتن دی‌سی و منطقه وسیع‌تر ساختمان کنگره استفاده کرده‌اند.

دورانی جدید در دفاع هوایی (اوکراین) آغاز شده است. سامانه‌های ایریس-تی (آلمان) رسیده است و ناسامس (آمریکا) در راه است. این تازه آغاز کار است و ما نیازهای بیشتری داریم. شکی نیست که حکومت روسیه تروریست است.

اخلاق حکم می‌کند برای نجات جان مردم خودمان از آسمان (اوکراین) دفاع کنیم.

این سامانه به سه موشک‌انداز که هر یک قابلیت حمل تا شش موشک را دارد و می‌تواند هدف را تا فاصله ۴۰ کیلومتر شناسایی کند مجهز است. طبق اعلام یک گروه مذاکراتی دفاع موشکی موسوم به ائتلاف مدافعان دفاع موشکی‌(Missile Defense Advocacy Alliance)، این موشک‌اندازها قابلیت درگیر شدن «هم‌زمان با ۷۲ هدف را در حالت‌های فعال و غیرفعال دارند و با استفاده از موشک‌های جست‌وجوگر فعال می‌توانند اهداف دورتر از برد چشم انسان را از کار بیندازند.»

هم‌اکنون اوکراین از ذخیره موجود سامانه‌های دفاع هوایی ساخت شوروی نظیر سامانه موشکی دوربرد زمین به هوای اس-۳۰۰ استفاده می‌کند. طبق اعلام فایننشال تایمز، این کشور همچنین از سامانه اس‌ای-۱۱ باک (SA-11 Buk) با برد متوسط در نزدیکی خط مقدم خود بهره جسته است.

اما بیشتر این سامانه‌ها حدود ۴۰ سال پیش طراحی شده‌اند و چنان‌که حمله‌های موشکی اخیر روسیه نشان داد نتوانسته‌اند کاملا از حریم هوایی اوکراین حفاظت کنند.

ژنرال  مارک میلی، فرمانده ستاد مشترک نیروهای مسلح ایالات متحده، چهارشنبه ۱۲ اکتبر  (‌۲۰مهر) پس از آن‌که ایالات متحده پذیرفت در تحویل ناسامس تسریع کند در گفت وگو با خبرنگاران گفت اوکراینی‌ها از سامانه‌های کنونی خود به صورت «خیلی موثری» استفاده کرده‌اند، اما خواهان امکانات دفاعی جامع‌تری در قالب «سامانه یکپارچه دفاع موشکی هوایی» یعنی آمیزه‌ای از سامانه‌های دارای بردهای گوناگون بوده‌اند.

ژنرال میلی می‌گوید: «تمام فضای هوایی اوکراین را کنترل نمی‌کند، اما طوری طراحی شده است که اهداف دارای اولویت و لازم به دفاع برای اوکراین را کنترل کند.»

فقط ایالات متحده در حال تقویت دفاع هوایی اوکراین نیست و طبق اعلام وزارت دفاع بریتانیا در روز پنجشنبه، سامانه ناسامس از پشتیبانی سامانه ارسالی بریتانیا به نام موشک‌های پیشرفته هوا به هوای میان‌برد (AMRAAM -آمرام) برخوردار خواهد بود. طبق  بیانیه وزارت دفاع بریتانیا این موشک به بهای حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار دلار «اولین موشک اهدایی بریتانیا است که توان سرنگونی موشک‌های کروز را دارد».

بن والاس، وزیر دفاع بریتانیا، گفت: «این جنگ‌افزارها به اوکراین کمک خواهد کرد از آسمان خود در برابر حملات دفاع کند و همراه استفاده از سامانه ناسامس ایالات متحده، دفاع موشکی کلی خود را تقویت کند.»

به علاوه طبق بیانیه وزارت دفاع بریتانیا، این کشور «صدها موشک ضد هوایی بیشتر، از سایر انواع ارسالی قبلی، هم در چارچوب این برنامه به همراه صدها پهپاد هوایی بیشتر، به منظور پشتیبانی از قابلیت‌های لجستیکی و گردآوری اطلاعات اوکراین نیز» ارسال خواهد کرد.

برخی از متحدان ناتو از ایالات متحده نیز سریع‌تر دست به کار شده‌اند. همین هفته چهار سامانه موشکی شلیک از سطح (SLM -اس‌ال‌ام) نوع ایریس-تی (IRIS-T) ساخت آلمان به دست اوکراین رسید. این سامانه می‌تواند تا برد ۴۰ کیلومتر با موشک‌ها مقابله کند و حملات موشکی روسیه سبب شد همانند ناسامس در تحویل آن‌ها نیز تسریع شود.

کریستین لامبرشت، وزیر دفاع آلمان، در بروکسل به خبرنگاران گفت سال آینده سه سامانه دفاع هوایی دیگر هم به اوکراین خواهند داد.

او گفت: «اوکراین به سامانه‌های دفاع هوایی و توپخانه نیاز مبرم دارد و آلمان هم دارد دقیقا همین‌ها را تحویل می‌دهد.»

اولکسی رزنیکوف، وزیر دفاع اوکراین، دریافت سامانه‌های آلمانی و تحویل قریب‌الوقوع سامانه‌های آمریکایی را منادی «دوران جدیدی در دفاع هوایی» اوکراین خواند.

او در توییتر نوشت «دورانی جدید در دفاع هوایی (اوکراین) آغاز شده است. سامانه‌های ایریس-تی (آلمان) رسیده است و ناسامس (آمریکا) در راه است. این تازه آغاز کار است و ما نیازهای بیشتری داریم. شکی نیست که حکومت روسیه تروریست است.»

او افزود: «اخلاق حکم می‌کند برای نجات جان مردم خودمان از آسمان (اوکراین) دفاع کنیم.»

پرسشی که اکنون همچنان بی پاسخ مانده این است که آیا این سامانه‌های جدید دفاع هوایی برای جلوگیری از حملات موشکی آینده روسیه کفایت می‌کند یا خیر. به گفته برخی از تحلیل‌گران نظامی، حفاظت کامل از اوکراین حتی با جامع‌ترین سامانه‌های دفاعی جهان نیز شدنی نیست و رهبران نظامی اوکراین همچنان ناچار خواهند بود در مورد چگونگی توزیع سامانه‌های دریافتی برای دفاع از اهداف نظامی و غیرنظامی خود دست به انتخاب‌هایی حیاتی بزنند.

اما تایلر روگووی، یکی از نویسندگان امور دفاعی و هواپیمایی می‌گوید مهم‌ترین وجه ناسامس فراوانی مهمات لازم برای شلیک آن است.

در مقاله این نویسنده در مجله درایو (Drive) آمده است «مهمات اصلی ناسامس مهمات آمرام ای‌آی‌ام-۱۲۰(AIM-120) است. بله دقیقا همان موشکی که هواپیماهای جنگنده در سراسر جهان برای کاربردهای هوا به هوا استفاده می‌کنند.»

او می‌نویسد «یعنی ناتو که روی انباری از هزاران هزار موشک آمرام نشسته است، به تنهایی می‌تواند مهمات مورد نیاز اوکراین برای حداکثرسازی اثر این سامانه را تامین کند. در مناقشه‌ای بسیار شدید و مداوم مثل جنگ اوکراین سامانه پیشرفته سام (SAM) که مهمات کافی داشته باشد کمتر درون قفسه باقی می‌ماند» و شرح می‌دهد این «مزیتی بسیار حیاتی است.»

ژنرال میلی در گزارش خود می‌گوید مبرم‌تریم وظیفه کنونی اوکراین این است که یاد بگیرد چطور سامانه‌های مختلف دفاعی ارسالی برای نیروهای مسلح خود را هماهنگ کند.

«باید همه را تجمیع کنند، مستقر کنند، آموزش بدهند- چون تمامی این سامانه‌ها با هم فرق دارند- ارتباط آن‌ها با همدیگر از طریق سامانه‌های فرماندهی- و -کنترل و ارتباطات را تضمین کنند و داشتن رادار برای ارتباط با هم را نیز تضمین کنند تا بتوانند روی پروازهای ورودی هدف‌گیری کنند.»

او می‌گوید: «بنابراین کار از لحاظ فنی خیلی پیچیده است، اما شدنی است و هدف ما همین است.»