قدمت ورزش کشتی در ایران به قرن‌ها قبل برمی‌گردد و نسخه کشتی سنتی ایران که ابتدا در زورخانه‌ها به روش سنتی اجرا می‌شد، بعدها به همت پهلوانانی چون غلامرضا تختی، توفیق جهانبخش، عباس زندی و رضا سوخته‌سرایی، جایگاهی در رتبه‌های اول جهانی منتقل، و اندک اندک مدرن‌تر شد.

کشتی در جغرافیای ایران ریشه در اعماق تاریخ دارد. در گذشته،‌ کشتی به‌قدری در ایران رواج داشت که حتی سرنوشت برخی از جنگ‌ها به نتیجه نبرد تن به تن دو کشتی‌گیر بسته بود. 

برای مثال، می‌توان به نبرد داریوش سوم و اسکندر اشاره کرد که در آن وقتی با یکدیگر به نبرد تن به تن پرداختند، داریوش با شکست دادن اسکندر، شایستگی خود را برای پادشاهی ایران نشان داد، یا در نبرد خسرو پرویز با بهرام‌ چوبین که به شکست بهرام منجر شد، نتیجه آن نبرد تن به تن، تعیین‌کننده جنگ دو پادشاه بود.

اگر کمی به ادبیات فارسی علاقه‌مند باشید، شاید با شنیدن «کشتی سنتی»، یاد پهلوانانی چون رستم، فرزند زال، و پوریای ولی بیفتید. داستان‌های فراوانی از جوانمردی پهلوانان در اشعار شاعران ایرانی آمده است که از احترام مردم به کشتی‌گیران، و اهمیت جایگاه آنان در جامعه قدیم حکایت دارد.

در شاهنامه آمده است که پس از دوران جمشیدشاه، کشتی‌گیران در حکم یکی از مهم‌ترین قشرهای اجتماعی، در بین مردم جای گرفته‌اند. 

در تاریخ سده‌های اخیر، در دوره‌های حکومت خاندان‌های صفویه، زندیه و قاجار، کشتی در ایران مورد توجه قرار گرفت. در دوره پادشاهی پهلوی اول نیز زورخانه‌های متعددی در شهرها و نقاط مختلف ایران تاسیس شد و این ورزش سنتی در ایران به مرحله وارد شد.

کشتی در زمان محمدرضا شاه کمی رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت و برخی ورزشکاران، از جمله غلامرضا تختی، شهرت خود را برای رساندن صدای مردم رنج‌دیده به مسئولان به‌ کار گرفتند.

البته پس از انقلاب بهمن ۵۷ و با روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی در ایران، ورزش کشتی و برخی از دیگر ورزش‌ها رنگ و بوی ایدئولوژیک نیز گرفتند و ورزشکاران ایرانی از حضور در مسابقاتی که رقبای اسرائیلی داشته باشند، منع شدند، که البته این موانع همواره  به برد راحت رقیب اسرائیلی می‌انجامید.

امروزه هرازگاهی در بین بومیان هر منطقه ایران، به رسم گذشتگان، مسابقات محلی کشتی برگزار می‌شود که در برخی موارد، شیوه‌‌ها و فنون آن در ویژگی‌های قومیتی ساکنان آن نواحی ریشه دارد که در ادامه به شرح آن می‌پردازیم.

کشتی پهلوانی 

«پهلوانی» نام رایج کشتی سنتی در ایران باستان و ایران امروزی است که مورد احترام‌ترین ورزش ایران است و پیشینه‌ای بسیار کهن دارد.

این ورزش بخشی از مجموعه سنتی هنرهای رزمی ایرانی است که در سال ۱۳۸۹، در یونسکو به ثبت جهانی رسیده است.

فنون کشتی پهلوانی بسیار متنوع است و یکی از بهترین نمونه‌های کشتی آزاد است. همه ساله مسابقات کشوری این کشتی در ایران برگزار، و به برنده مسابقات «بازوبند پهلوانی» داده می‌شود.

کشتی ترکمنی «گورش»

گورش، کشتی ملی ترکمنی است که یکی از انواع کشتی با کمربند است و به دوران باستان بازمی‌گردد. بر اساس برخی گزارش‌ها در منابع تاریخی، در میان اجداد ترکمن‌ها نه تنها مردان، بلکه زنان نیز به شیوه‌های کشتی تسلط داشتند. کشتی‌گیران معروف، مستعدترین شاگردان را تحت تعلیم خود می‌گرفتند و پهلوانانی تربیت می‌کردند که آن‌ها نیز به‌نوبه خود، به مرور زمان تجربیات خود را نسل به نسل، به شاگردان خود می‌آموختند و این هنر رزمی را به آیندگان منتقل می‌کردند.

امروزه کشتی ترکمنی «گورش» که با شال بر کمر و در حکم ورزش ملی، در ترکمنستان انجام می‌شود، در بین تاتارهای ساکن ترکیه نیز با همان شیوه‌ها و مقررات برگزار می‌شود. ادعا می‌شود که کشتی با کمربند را ترک‌های کریمه که از ترکمنستان به کریمه مهاجرت کردند، به آناتولی آورده‌‌اند.

این سبک کشتی در ترکمن‌صحرای ایران نیز رواج دارد و علاقه‌مندان به کشتی سنتی می‌توانند در مسابقات تابستانی و بهاری که در این منطقه برگزار می‌شود، حاضر شوند. در برخی از مراسم‌های ازدواج نیز داماد خانواده برای زنده نگه‌داشتن فرهنگ سنتی، مسابقات محلی کشتی برگزار می‌کند و به برنده مسابقه غیر از جوایزی مانند فرش و پول نقد، یک قوچ هدیه می‌دهد که پهلوان میدان آن را با یک دست بلند می‌کند و قدرت بدنی خود را به تماشاگران نشان می‌دهد.

کشتی ترکی «آشیرما» در آذربایجان

«آشیرما» یکی از انواع سنتی کشتی ترکی است که در آن، مبارزه حریفان با چنگ زدن‌هایی به لباس و بدن یکدیگر همراه می‌شود. این شیوه سرشار از فنون ظریف، از جمله ضربه زدن به پاهای حریف است. در طول مسابقات نیز طبل و سازهای محلی نواخته می‌شود.

در روایت‌های تاریخی آمده‌ است که ترک‌ها همیشه، حتی در زمان صلح، نیز آماده نبرد بوده‌اند و کشتی همواره عنصر مهمی در آموزش نظامی مردان و زنان جوان عمل دانسته می‌شده است. مسابقات قهرمانی این ورزش باستانی امروزه در دو استان آذربایجان شرقی و غربی ایران برگزار می‌شود.

کشتی «چوخه» خراسان شمالی

این سبک از کشتی که مسابقات سالانه آن در اوایل بهار برگزار می‌شود، مختص دیار خراسان است که از قدیم‌الایام تاکنون به جای مانده است.

اگرچه این ورزش در اصل کردی و مخصوص کردهای کرمانج ساکن استان خراسان شمالی است، اما امروزه به یک ورزش سنتی این منطقه تبدیل شده است و ترک‌ها و سایر اقوام خراسانی نیز در مسابقات آن شرکت می‌کنند.

کشتی «لوچو» در مازندران

همه ساله در اواخر تیرماه، ساکنان استان مازندران ایران برای زنده نگه داشتن خاطرات درگذشتگان خود شعله‌های آتش برپا، و مسابقات کشتی «لوچو» برگزار می‌کنند. در این مسابقات جوانان کشتی‌گیر سراسر استان برای انتخاب «پهلوان سال» دور هم جمع می‌شوند.

گفته می‌شود که قدمت کشتی لوچو بیش از هزار سال است.

در پایان مسابقات، به پهلوان منتخب گوسفند یا گاوی که به چوب لوچو بسته شده باشد، اهدا می‌شود. امروزه غیر از اعیاد مذهبی و ملی، این مسابقات در برخی از مراسم‌های ازدواج نیز برگزار می‌شود.