راز ماندگاری ترانه‌های احمد ظاهر در چیست؟

۴۳ سال پس از مرگ احمد ظاهر، او همچنان شنونده‌های فراوانی در افغانستان دارد

۴۳ سال پس از مرگ اسطوره موسیقی افغانستان، هنوز هواداران زیادی را در گوشه‌و‌کنار این کشور و حتی سایر کشورها می‌توان یافت که با شوق و اشتیاق فراوان، آهنگ‌های احمد ظاهر را می‌شنوند. احمد ظاهر در سال ۱۳۵۸، در یک سانحه رانندگی مشکوک در مسیر بزرگراه کابل‌ ـ‌ مزار‌شریف در منطقه سالنگ جانش را از دست داد.

احمد ظاهر در سال ۱۳۲۵ در کابل دیده به جهان گشود و پدرش محمد ظاهر از خانواده سلطنتی و یک دوره نیز نخست‌وزیر افغانستان بود.

نام اصلی احمد ظاهر «توریالی» بود که بعدها نام هنری احمد ظاهر را برای خود انتخاب کرد. او با اینکه فقط ۳۳ سال عمر کرد، اما پرکارترین خواننده افغانستان بود. از احمد ظاهر ۱۴ آلبوم رسمی باقی مانده و صدها نوار که از آوازهایی که در محافل شخصی یا کنسرت‌هایش خوانده است. او از نخستین کسانی بود که در افغانستان، موسیقی سنتی شرقی و پاپ غربی را با هم تلفیق کرد.

برخی هنرمندان افغانستان معتقدند که او سازهایی مانند آکاردئون، ارگ و ترومپت را وارد موسیقی افغانستان کرد. احمد ظاهر با اینکه تحصیلات دانشگاهی در رشته هنر نداشت، اما ماندگارترین آهنگ‌ها در ذهن مردم افغانستان را خلق کرد. به گفته صادق فطرت ناشناس، هنرمند هم‌عصر احمد ظاهر، او جنون موسیقی داشت و تنها جنون است که می‌تواند بدون آموزش و آگاهی از اساس موسیقی، چنین آهنگ‌های ماندگاری به جا بگذارد.

Read More

This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)

با این حال، راز ماندگاری احمد ظاهر را می‌توان در چند مسئله دانست که مهم‌ترین آن‌ها می‌تواند شناخت درونی احمد ظاهر از موسیقی باشد. این مسئله تقریبا ثابت شده است که عده‌ای به‌صورت ذاتی موسیقی را می‌‌شناسند و به دانش تخصصی موسیقی نیاز ندارند. آنان صداهایی ماندگارند که حتی پس از گذشت سال‌ها، نمی‌توان فراموششان کرد. احمد ظاهر هم از چنین نوابغی بود. او از کودکی به موسیقی علاقه پیدا کرد و چند ساز از جمله ماندولین، دوتار و آکاردئون را می‌توانست بنوازد. شم موسیقایی او به حدی بود که می‌توانست به‌راحتی سره را از ناسره جدا کند. به همین دلیل، او بهترین‌ها را برای خود انتخاب کرد.

احمد ظاهر صدایی به‌شدت گیرا داشت. صدایش حتی بدون موسیقی نیز کشش خاصی داشت. در کنار آن، وسعت صدایش نیز بسیار بالا بود. به همین دلیل، او می‌توانست در سه سپتک (مجموع تمام مقام‌هایی که در موسیقی افغانستان وجود دارند شامل سپتک پایین، سپتک میانی و سپتک بالا) بخواند. معمولا اکثر هنرمندان می‌توانند در دو سپتک پایین و میانی بخوانند؛ یا باید سال‌ها تمرین کرد یا از قدرت صدای خدادادی برخوردار بود که بتوان در سه سپتک خواند. 

حضور استادان برجسته در کنار احمد ظاهر از دیگر دلایل ماندگاری کارهای هنری احمد ظاهر است. احمد ظاهر با اینکه خود نیز آهنگ می‌ساخت، اما معمولا از آهنگ‌های دیگر آهنگسازان نیز استفاده می‌کرد. در افغانستان و در واقع در همه جهان، خوانندگی و آهنگسازی دو حرفه جداگانه‌اند. البته برخی آهنگسازان آواز هم می‌خوانند. ولی معمولا کار آهنگساز ساخت آهنگ برای خواننده است. در کنار احمد ظاهر، بهترین آهنگسازان تاریخ معاصر افغانستان حضور داشتند، چهره‌هایی مانند فضل احمد نینواز که او را اسطوره آهنگسازی افغانستان می‌دانند، شاه ولی ترانه‌ساز، مسحور جمال، احمد شاه ازهر فیض‌یار و استاد خیال برای احمد ظاهر آهنگ ساختند.

احمد ظاهر همچنین ده‌ها آهنگ هندی را با شعر فارسی بازخوانی کرد و به باور اهل موسیقی، ‌حق این آهنگ‌های مشاهیر موسیقی هند را ادا کرده است.

احمد ظاهر چند آهنگ انگلیسی را نیز با اشعار فارسی بازخوانی کرد. در کشورهای دیگر معمولا روی موسیقی ترانه می‌سازند، اما در افغانستان بیشتر از این که روی موسیقی ترانه بنویسند، از اشعار شاعران برای تهیه آهنگ استفاده می‌شود. این روش در ایران هم تا حدی رواج دارد. هرچند بیشتر ترانه‌سراها برای موسیقی اشعار تازه‌ای می‌سرایند. اما در افغانستان بیشتر خواننده‌ها از اشعار موجود استفاده می‌کنند. در چنین وضعیتی، مسلما شناخت شعر برتر به اثرگذاری و قدرت موسیقی کمک می‌کند. احمد ظاهر در آهنگ‌هایش از بهترین اشعار شاعران فارسی‌زبان استفاده کرده است. از اشعار شاعران قدیمی زبان فارسی از جمله رودکی تا شاعران هم‌عصرش مانند فروغ فرخزاد، ضیاء قاری‌زاده، رهی معیری، صوفی عشقری بهترین‌ها را انتخاب کرد. به همین دلیل، آهنگ‌های او ماندگارتر بوده است. این شناخت به احمد ظاهر این فرصت را داد که بتواند بهترین و نزدیک‌ترین شعرها به موسیقی‌اش را انتخاب کند.

علاوه بر این، تنظیم موزیک نیز برای احمد ظاهر بسیار مهم بود. در آهنگ احمد ظاهر می‌توان از سازهای سنتی مانند رباب تا سازهای مدرن‌تر مانند ارگ را شنید. احمد ظاهر با تلفیق سازهای موسیقی سنتی و مدرن، آهنگ‌های ماندگار زیادی ساخته است که حتی بدون ترانه شنیدنی‌اند.

این موارد بخشی از دلایل ماندگاری احمد ظاهر ۴۳ سال پس از مرگ او است. به‌رغم اینکه دغدغه نسل امروز سبک‌های مدرن موسیقی‌ مانند جاز، بلوز و هوی متال است، احمد ظاهر حتی برای نسل‌های امروز که او را هیچ‌گاه ندیده‌اند و خوب نشناخته‌اند، محبوب است.

بیشتر از فرهنگ و هنر