آمریکا برای نجات برجام حاضر به مذاکره با روسیه بر سر تحریم‌های مربوط به اوکراين بر آن کشور نیست و در عوض به دنبال توافقی هسته‌ای بدون حضور روسیه خواهد بود. این موضعی است که یک مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا در گفت‌وگو با روزنامه «وال استریت ژورنال» مطرح کرد که صبح یکشنبه، ۱۳ مارس، منتشر شد.

در حالی که در روزهای اخیر به نظر می‌رسید به یک قدمی توافقی نهایی بر سر احیای برجام رسیده‌ایم، کرملین در لحظه آخر خواست‌های جدیدی مطرح کرد که مربوط به تحریم‌های گسترده‌ای می‌شدند که آمریکا و شرکا در پی اشغال اوکراین از سوی روسیه، بر آن کشور اعمال کرده‌اند. طبق برخی تخمین‌ها، تحریم‌هایی که در حال حاضر بر روسیه اعمال شده است، باعث شده است که پس از ایران، روسیه تحریم‌شده‌ترین کشور جهان باشد. 

روسیه خواهان تضمین کتبی است که تحریم‌های مربوط به اوکراین تاثیری بر بازرگانی آینده آن با ایران نخواهند گذاشت. اما مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا می‌گوید اگر روسیه از خواست‌های خود عقب‌نشینی نکند، واشنگتن هفته آینده به دنبال بدیلی جدید خواهد بود: توافق هسته‌ای با ایران، بدون روسیه. 

این مقام گفت: «من جایی برای فراتر رفتن از محدوده برجام نمی‌بینم. به نظرم می‌توان گفت که فرای این، دیگر جایی برای استثنا قایل شدن نیست.»

او گفت که توافق بین تهران و واشنگتن که موجب احیای برجام شود «در شرف انجام است»، اما اضافه کرد که چند نکته هنوز باقی مانده‌ است. با این حال نه آن نکته‌ها، بلکه خواست‌های جدید روسیه بود که باعث توقف ناگهانی مذاکرات در روز جمعه شد. مقام آمریکایی تاکید کرد که خواست‌های روسیه «مهم‌ترین مانع بر سر راه رسیدن به توافق» بوده‌اند. 

مقامات اروپایی می‌گویند روسیه وعده داده است که در چند روز آینده خواسته‌های دقیق خود را مطرح کند. به گزارش «وال استریت ژورنال»، دو دیپلمات اروپایی گفتند که آن‌ها نیز به دنبال گزینه‌هایی برای «برجام بدون روسیه» هستند.

مقام آمریکایی گفت: «در عرض هفته آینده خواهیم دانست که روسیه آماده عقب‌نشینی هست یا نه.»

چند هفته پیش، مدت کوتاهی پس از اشغال اوکراین، روسیه این خواست را مطرح کرد که آنچه تحت لوای برجام انجام می‌دهد، از تحریم‌های مربوط به اوکراين مصون باشند. آمریکا در جریان حصول برجام در سال ۲۰۱۵ استثناهایی اعطا کرده بود.

اما به زودی معلوم شد که مسکو خواهان چیزی بیش از تعلیق تحریم‌های مربوط به برجام است. نخست، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت که کشورش خواهان ضمانت‌های گسترده‌تری است. سپس نوبت به میخائیل اولیانوف، مذاکره‌کننده ارشد روسیه در مذاکرت وین، رسید که روز سه‌شنبه گذشته سند دومی به مذاکره‌کنندگان اروپایی ارائه دهد که خواهان حفاظت از هرگونه بازرگانی و سرمایه‌گذاری روسیه در ایران در آینده، در مقابل تحریم‌های مربوط به اوکراين است. 

هنوز روشن نیست که ایران حاضر به ورود به برجامی بدون روسیه باشد یا نه. موضع چین، که در میان کشورهای عضو برجام از همه به روسیه نزدیک‌تر است، نیز هنوز روشن نیست. مقامات اروپایی روز جمعه گفتند برای احتمال (ادامه مذاکرات و دستیابی به) برجامی با ایران و بدون روسیه، آماده‌اند.

آقای اولیانوف اما روز جمعه گفت دلیل دست‌نیافتن به توافق برجام، تنها خواست‌های کشورش نبوده‌اند. او گفت که با توجه به این‌که توافق هنوز به دست نیامده است، مسکو حق دارد نگرانی‌های خود را مطرح کند.

در موضوع برجام وقت بسیار تنگ است، چرا که فعالیت‌های هسته‌ای ایران همچنان در حال گسترش است، تا جایی که شاید اصل موضوع برجام موضوعیت خود را از دست دهد. هدف این توافق هسته‌ای، این است که ایران فاصله قابل‌توجهی با رسیدن به سوخت هسته‌ای کافی برای ساخت سلاح هسته‌ای داشته باشد. این میزان در حال حاضر به چند هفته رسیده است. 

جنگ در اوکراین باعث شده است که آمریکا در پی منابع جدید نفتی نیز باشد تا جلو افزایش قیمت این طلای سیاه را بگیرد. اگر تحریم‌ها لغو شوند، ایران می‌تواند روزی یک میلیون بشکه نفت خام جدید وارد بازار کند.

از جمله احتمالاتی که مطرح شده است، توافقی موقت است که به موجب آن، ایران برخی از فعالیت‌های هسته‌ای خود را متوقف کند، و در عوض تنها برخی از تحریم‌ها لغو شوند. ایران همیشه گفته است که مخالف هرگونه توافق «موقت» یا «کمتر در ازای کمتر» است. 

گزینه دیگر اما آن چیزی است که مقام ارشد آمریکا «رونوشتِ برجام»، اما بدون حضور روسیه، خوانده است. در چنین توافقی، وظایفی که مسکو طبق برجام دارد، به سایر کشورها محول خواهد شد.

مقام آمریکایی گفت: «به نظرم ما حاضر به در نظر گرفتن بدیل‌های مختلف هستیم. اندیشیدن به این بدیل‌های احتمالی را شروع کرده‌ایم. فعلا چیزی نیست که آن‌را از پیش مردود بدانیم.»

از دیگر موارد پیچیده‌کننده اوضاع، این است که ایران هنوز حاضر به مذاکره مستقیم با آمریکا نیست. همچنین، در بامداد یکشنبه شاهد حمله‌ای موشکی از سوی سپاه پاسداران به اربیل در شمال عراق بودیم؛ حملاتی که سپاه می‌گوید هدف آن اسرائیل بوده‌اند، اما در نزدیکی ساختمان در حال ساخت کنسولگری جدید آمریکا صورت گرفته‌اند. عامل دیگر، کنگره آمریکا است که نقشی رسمی در روند توافق دارد که در صورت احیای برجام، به میان خواهد آمد. 

مذاکرات وین در دوران بایدن نزدیک به یک سال (با وقفه‌ای چند ماهه در ابتدای دولت رئیسی) به طول انجامیده‌اند. مذاکره‌کنندگان می‌گویند اگر مشکل درخواست‌های جدید روسیه حل شود، رسیدن به توافق مبنی بر احیای برجام ظرف چند روز ممکن است. 

دولت ایران همچنان آمریکا را مقصر می‌داند و انگشت اتهام را مستقیما به سوی روسیه نگرفته است، هرچند، در اظهارات برخی از مقامات تهران، نقش داشتن روسیه واضح است. 

مقام آمریکایی به این سوال که اگر خواست‌های جدید روسیه نبود، الان توافق به دست آمده بود یا خیر، پاسخ نداد. به گفته دیپلمات‌های غربی، از جمله موارد اختلاف مهم بین طرفین، این است که آیا سپاه پاسداران از فهرست «سازمان‌های تروریستی خارجی» آمریکا خارج شود، و در این صورت، تحت چه شرایطی انجام شود.