هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی) اوکراین به‌زودی سه فروند هلیکوپتر میل‌می-۱۷ وی-۵ سابق نیروی هوایی افغانستان را به عنوان کمک نظامی دریافت می‌کند. این هلی‌کوپترها سوار بر یک کشتی باری غیرنظامی از بندر وراکروز مکزیک در راه بندر اودِسا اوکراین‌اند. تاریخ رسیدن آن‌ها به اوکراین روز یکشنبه ۱۸ بهمن ۱۴۰۰ تعیین شده است. تحویل این سه فروند هلی‌کوپتر به اوکراین بخشی از برنامه‌های دولت ایالات متحده آمریکا به‌منظور کمک نظامی به این کشور است؛ هلی‌کوپترهایی که در صورت نیاز این کشور در عملیات‌ نظامی علیه ارتش روسیه شرکت خواهند کرد.

علاوه بر این سه فروند هلی‌کوپتر، دو فروند میل‌می-۱۷ وی-۵ (Mi-17V-5) به همراه یک فروند میل‌می-۸آام‌تی (Mi-8AMT) سابق نیروی هوایی افغانستان که برای تعمیر اساسی در تاسیسات شرکت موتورسیچ اوکراین بودند نیز به هوانیروز اوکراین تحویل داده خواهند شد. دولت بایدن تصمیم واگذاری هلی‌کوپترهای روسی سابق افغانستان به اوکراین را در تاریخ یکم آذر ۱۴۰۰ اتخاذ کرد.

 سه فروند هلی‌کوپتری که هم‌اکنون از مکزیک در راه اوکراین‌اند، پیش‌تر در تاریخ ۱۹ آبان ۱۴۰۰ با استفاده از یک فروند هواپیمای ترابری سنگین آنتونف۱۲۴-۱۰۰ شرکت اماراتی ماکسیموس با سه توقف برای سوخت‌گیری، از شهر بخارا به پایگاه هوایی دیویس مونتان در ایالت آریزونا آمریکا منتقل شدند. علاوه بر آن‌ها، ایالات متحده آمریکا تا به امروز دست‌کم یک فروند هواپیمای ترابری متوسط سی-۱۳۰اِچ‌ هرکولس (C-130H Hercules) سابق نیروی هوایی افغانستان با شماره ۱۶۷۵ را هم که پیش از سقوط دولت افغانستان به تاجیکستان گریخته بود، به دیویس مونتان منتقل کرده بود.

در حال حاضر ۱۴ فروند هلی‌کوپتر ترابری سنگین میل‌می-۱۷ وی-۵ نیروی هوایی افغانستان در ازبکستان‌اند. علاوه بر آن‌ها، ۲۱ فروند میل‌می-۸ و ۱۷ دیگر که در زمان سرنگونی دولت افغانستان در بلغارستان، لیتوانی و غیره در دست تعمیر اساسی بودند، نیز هم‌اکنون در تاسیسات تعمیرات هلی‌کوپتر این کشورها رها شده‌اند. این احتمال وجود دارد که دولت جو بایدن در ماه‌های آینده،  این ۳۵ فروند هلی‌کوپتر روسی را نیز به نیروهای مسلح اوکراین تحویل دهد.

هم‌اکنون هواپیمایی نیروی زمینی اوکراین ۱۰۰ فروند هلی‌کوپتر عملیاتی متشکل از ۱۰ فروند میل‌می-۲ آموزشی، ۵۶ فروند انواع هلی‌کوپترهای ترابری همه‌منظوره خانواده میل‌می-۸ و ۳۴ فروند انواع هلی‌کوپترهای تهاجمی سنگین میل‌می-۲۴ را که عملیاتی‌اند، در اختیار دارد. این ناوگان بخش کوچکی از ۹۰۰ هلی‌کوپتری است که نیروهای مسلح اوکراین ۳۰ سال پیش از نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی به ارث بردند.

کمبود هلی‌کوپتر در هوانیروز اوکراین

همان‌طور که در مقدمه ذکر شد، تنها ۱۰۰ فروند از هلی‌کوپترهای هوانیروز اوکراین در حال حاضر عملیاتی‌اند. این در حالی است که نیروهای مسلح این کشور در زمان استقلال خود حدود ۹۰۰ فروند هلی‌کوپتر از انواع میل‌می-۲، ۶، ۸، ۲۴ و ۲۶ به ارث بردند. در زمان استقلال اوکراین، یعنی در زمستان ۱۳۶۹، از میان این هلی‌کوپترها، ۲۵۰ فروند میل‌می-۲۴ تهاجمی سنگین بودند. هم‌اکنون تنها ۳۴ فروند از آن‌ها عملیاتی و در خدمت چهار تیپ مستقل هوانیروز این کشور باقی مانده‌اند.

کمبود بودجه برای تعمیر و نگهداری تعداد بالای اقلام نظامی به ارث رسیده در اوکراین، نبود تهدیدهای امنیتی و همچنین فروش بخش اعظمی از این تسلیحات به کشورهای خارجی سبب شد تا امروز، حتی با وجود به خدمت بازگرداندن تعداد قابل‌توجهی هلی‌کوپتر در هوانیروز اوکراین، تنها ۱۰۰ فروند هلی‌کوپتر عملیاتی در خدمت این نیرو وجود داشته باشد. در سه دهه گذشته، وزارت دفاع اوکراین دست‌کم ۲۷ فروند میل-۸ ام‌تی سابق ارتش اوکراین را برای مصارف نظامی به ۹ کشور جهان فروخته است. تعداد نامشخص دیگری از آن‌ها نیز پس از تبدیل شدن به هلی‌کوپتر غیرنظامی میل می-۱۷ فروخته شدند.

هوانیروز اوکراین هم‌اکنون چهار تیپ مستقل دارد: تیپ هفتم مستقل (دوازدهم سابق) که «ژنرال ویکتور پاولِنکو» نام دارد، در شهر نووی کالینوف واقع در استان لویو قرار دارد. تیپ یازدهم مستقل به نام «خِرسون» در شهر چِرنوبایکا در استان خرسون واقع است. تیپ شانزدهم مستقل «برودی» در شهر برودی استان لویو است؛ در حالی که تیپ هجدهم مستقل به نام «ایگور سیکورسکی» در شهر پولتاوا مستقر است.

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، هوانیروز اوکراین برای پشتیبانی رزمی هوایی، حمل نیرو، بار، تسلیحات، تخلیه مجروحان و همچنین اجرای عملیات جست‌وجو و نجات رزمی به ۵۶ فروند انواع هلی‌کوپترهای میل‌می-۸ عملیاتی مجهز است. از این میان، ۲۹ فروند ام‌تی در سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۷، هشت فروند ام‌تی‌وی در سال ۱۳۶۸، دو فروند اِم‌تی‌وی-۲ در سال ۱۳۶۹ و یک فروند اِم‌تی‌وی-۲ در سال ۱۳۶۹ ساخته شده‌اند. در کنار آن‌ها، ۱۶ فروند میل‌می-۸تی فرسوده سابق که در سال‌های اخیر در اوکراین ارتقا یافته و میل‌می-۸ ام‌اس‌بی-وی نام گرفته‌اند، در خدمت چهار تیپ مستقل هوانیروز اوکراین‌اند.

در طول جنگ سال ۱۳۹۳ اوکراین در منطقه دونباس واقع در شرق این کشور، هوانیروز این کشور ۱۰ فروند از انواع هلی‌کوپترهای میل‌می-۸ خود را از دست داد که از این میان، هشت فروند را شبه‌نظامیان وابسته به روسیه یا نیروهای ویژه ارتش روسیه در شرق این کشور ساقط کردند. اگرچه در سال‌های اخیر، تعدادی از هلی‌کوپترهای میل‌می-۸ام‌تی زمینگیر با این هلیکوپترهای ازدست‌رفته عملیاتی جایگزین شدند، کمبود بودجه تاکنون اجازه نداده است که هوانیروز این کشور تعداد هلی‌کوپترهای میل‌می-۸ عملیاتی خود را از ۵۶ فروند بیشتر کند.

 با تحویل ۴۱ فروند میل‌می۸ آام‌تی و همچنین میل‌می-۱۷ وی-۵ سابق نیروی هوایی افغانستان که امروز در خارج از این کشورند، هوانیروز اوکراین می‌تواند توان ترابری خود را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد. این هلی‌کوپترها که میانگین سنی‌ آن‌ها تنها حدود ۱۰ سال است، می‌توانند توان رزمی هوانیروز اوکراین را بسیار افزایش دهند.

وضعیت ناوگان هواپیماها و هلی‌کوپترهای پناهنده از افغانستان به ازبکستان و تاجیکستان

در ۴۸ ساعت منتهی به سقوط دولت افغانستان و پیش از تصرف کابل به دست طالبان، نیروی هوایی افغانستان ۲۵ درصد از هواگردهای‌ خود را به خارج از این کشور منتقل کرد تا به دست طالبان نیفتند. از این میان، ۲۲ فروند هواپیمای بال ثابت و ۲۴ فروند هلی‌کوپتر به ازبکستان گریختند و ۱۴ فروند هواپیما نیز به تاجیکستان پناهنده شدند.

از میان هواگردهای باقیمانده در افغانستان، ۸۰ فروند در کابل بودند؛ هواپیماها و هلی‌کوپترهایی که در روزهای پس از سرنگونی دولت افغانستان و در زمانی که کنترل فرودگاه کابل در اختیار نیروهای نظامی آمریکا بود، تخریب و غیرعملیاتی شدند تا امکان بهره‌برداری از آن‌ها برای طالبان وجود نداشته باشد.

از آبان ۱۴۰۰ تا امروز، دولت ایالات متحده آمریکا روند انتقال هواگردهای پناهنده نیروی هوایی افغانستان از کشورهای تاجیکستان و ازبکستان به خاک خود را شروع کرد؛ روندی کند که مخفیانه و به دور از هیاهوی رسانه‌‌ای صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، یکی از دو فروند هواپیمای ترابری متوسط سی-۱۳۰اچ‌ هرکولس با شماره ۱۶۷۵ که در شب سقوط کابل به دوشنبه گریخت، در تاریخ ششم آبان ۱۴۰۰ به دیویس مونتان در آمریکا منتقل شده است. یک فروند دیگر به شماره ۱۶۸۹ نیز در حال آماده‌سازی برای انتقال به آمریکا است.

برای نگارنده دقیقا معلوم نیست که تا زمان تهیه این گزارش چه تعداد دیگری از هلی‌کوپترها و هواپیماهای سبک سابق نیروی هوایی افغانستان در ازبکستان و تاجیکستان به آمریکا منتقل شده‌اند اما آنچه مشخص است، روند انتقال آن‌ها تا چهار ماه آینده تکمیل خواهد شد. دولت آمریکا با انتقال این هواگردها به خاک خود از دسترسی نیافتن طالبان به آن‌ها در سال‌های آینده اطمینان خواهد یافت.

در حال حاضر از میان هواگردهای به ارث رسیده به طالبان تنها ۴۰ فروند عملیاتی‌اند؛ هلی‌کوپترها و هواپیماهایی که طالبان به علت کمبود خلبان و نفرات فنی توانایی بهره‌برداری کامل آن‌ها را ندارد. از این میان می‌توان به پنج تا هفت فروند هلی‌کوپتر تهاجمی سبک ام‌دی-۵۳۰ اف سالم اشاره کرد که طالبان در مزارشریف به تسلط خود درآورد. یکی از این هلی‌کوپترها در جریان عملیات کمک‌رسانی به سیل‌زدگان قندهار، به علت ناآشنایی خلبان آن با پرواز با این نوع هلی‌کوپتر، در تاریخ سیزدهم دی ۱۴۰۰ دچار سانحه شد و از بین رفت.

هلی‌کوپترهای عملیاتی دیگر طالبان چون دو فروند یو اِچ-۶۰ آ+ بلک هاک و دست‌کم پنج فروند میل‌می-۸ آام‌تی و میل‌می-۱۷ وی-۵ نیز به‌زودی با پایان لوازم یدکی و فرا رسیدن موعد تعمیرات سنگین خود زمینگیر و از رده خارج خواهند شد؛ ولو اینکه کشورهای خارجی چون پاکستان و ترکیه برای تعمیر و نگهداری آن‌ها به طالبان کمک‌ کنند.