خرید سامانه پدافند هوایی اس ۴۰۰ روسیه از جانب ترکیه از جمله عوامل اصلی مخدوش شدن روابط آنکارا و واشینگتن بوده است، اما آمریکا که می‌کوشد توجه خود را از خاورمیانه به منطقه اقیانوس‌های هند و آرام جلب کند، با هند هم مشکلی مشابه دارد: هند نیز خواهان خرید همین سامانه است.

هند و روسیه یک توافق تسلیحاتی پنج میلیارد دلاری در این زمینه امضا کرده‌اند که به زودی اجرایی می‌شود. آیا آمریکا که به سختی برای بهبود روابط خود با دهلی نو می‌کوشد در پاسخ به آن همان کاری را می‌کند که با ترکیه کرد و دست به تحریم این کشور می‌زند؟ این پرسشی است که ذهن بسیاری از ناظران را به خود مشغول کرده است.

آمریکا البته همیشه به این توافق هند و روسیه معترض بوده است اما هنگام اجرایی شدن آن در ماه دسامبر است که باید منتظر واکنش رسمی آمریکا بود. کنگره این کشور در سال ۲۰۱۷ در پاسخ به الحاق غیرقانونی شبه‌جزیره کریمه به خاک روسیه قانونی به نام «کاتسا» را با حمایت وسیع نمایندگان هر دو حزب اصلی دموکرات و جمهوری‌خواه تصویب کرد که هرگونه توافق عمده تسیلحاتی با روسیه، دومین صادرکننده بزرگ سلاح در جهان، را مجازات می‌کند.

تاکنون دو کشور به دلیل خرید همین سامانه پدافند اس ۴۰۰ از طرف آمریکا تحریم شده‌اند: یکی ترکیه و دیگری چین. دولت بایدن حالا یا باید یکی از مهم‌ترین متحدان جهانی خود را تحریم کند یا متهم به موازین دوگانه شود.

در سال ۲۰۲۰ بود که دولت ترامپ ترکیه را از برنامه خرید هواپیماهای اف ۳۵ خود بیرون کرد و تحریم‌های کاتسا را بر آن اعمال کرد. این دقیقا پس از رسیدن نخستین محموله اس ۴۰۰ به ترکیه بود. واشینگتن البته مدت‌ها بود به رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، در این مدت هشدار داده بود. آقای اردوغان چند روز پیش نشان داد که پشیمان نیست و قصد دارد باز هم اس ۴۰۰ بخرد. او در گفت‌وگو با رسانه‌ای آمریکایی گفت: «هیچ‌کس نمی‌تواند در این‌که ما چه نوع سامانه پدافندی و از چه کشوری و در چه سطحی تهیه می‌کنیم، دخالت کند.»

آر کلارک کوپر، از مقامات وزارت خارجه در دولت ترامپ که اکنون از کارشناسان اتاق فکر «شورای آتلانتیک» در واشینگتن است، گفت که دهلی نو بدون شک منازعه آمریکا و ترکیه در این زمینه را «به دقت دنبال می‌کند».

اما اخبار روزهای گذشته نشان می‌دهد که نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، قصد لغو این توافق را ندارد. سمیر لعلوانی، کارشناس ارشد مرکز استیمسون، به «پولیتیکو» گفت دولت مودی «به‌رغم خطر تحریم سه سال است که در این زمینه عقب‌نشینی نکرده است». او افزود:‌ «در این باره برنامه‌ریزی کرده‌اند، تعهد داده‌اند و بر آن پافشاری هم کرده‌اند.»

آقای لعلوانی گفت آمریکا در این زمینه بیشتر از هند ضرر خواهد کرد.

مودی هفته گذشته برای سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک به آمریکا رفت. او در سفرش به واشینگتن با بایدن و سایر رهبران ائتلاف چهارگانه «کوآد» (آمریکا، هند، استرالیا و ژاپن) نیز دیدار کرد. معلوم نیست آیا موضوع اس ۴۰۰ هم جزو مسائل مطرح‌شده در این جلسه بوده است یا نه؛ مقامات واشینگتن و دهلی نو به سوال‌ها در این مورد پاسخ نداده‌اند.

هند در دوران جنگ سرد پرچمدار عدم تعهد بود، گرچه در زمان ایندیرا گاندی روابط نزدیکی با اتحاد شوروی برقرار کرد. این کشور از نظر تسلیحاتی هم از روسیه خرید داشته است و هم از آمریکا، فرانسه و اسرائيل. اما دولت‌های آمریکا سال‌ها است می‌کوشند رابطه تسلیحاتی مسکو و دهلی نو را کاهش دهند و در این زمینه موفقیت‌هایی نیز داشته‌اند. اما هند در برخی زمینه‌ها همچنان بسیار متکی به روسیه است: برای مثال زیردریایی‌های هسته‌ای و کشتی‌های جنگی.

آمریکا به تازگی وارد معاهده دریایی امنیتی مهمی با استرالیا و بریتانیا شده است که به زلزله‌ای دیپلماتیک انجامید. از آن‌جا که بنا به این معاهده استرالیا از این دو شریک جدید زیردریایی‌های هسته‌ای می‌گیرد این کشور دیگر خواهان دریافت زیردریایی از فرانسه نیست و این باعث خشم بسیار پاریس شده است که برای نخستین بار در بیش از دویست سال روابط خود با آمریکا دست به فراخواندن سفیرش از این کشور زد.

گرچه توجه بیشتر رسانه‌ها به نزاع پاریس با واشینگتن،‌ کانبرا و لندن در این زمینه بود، این توافق بر شبه‌قاره هند و روابط دو کشور هسته‌ای این قاره، هند و پاکستان، نیز تاثیر می‌گذارد به خصوص که هر دو از متحدان آمریکا هستند. از آن‌جا که این توافق اقدامی مقابل چین تلقی می‌شود که متحد نزدیک پاکستان است، برخی چهره‌های نظامی در اسلام‌آباد نظر خوشی نسبت به این توافق سه‌گانه جدید نداشته‌اند به خصوص که آن‌را بخشی از نزدیک‌تر شدن روابط واشینگتن و دهلی نو برای مقابله با پکن می‌دانند. کارشناسان می‌گویند در دراز‌مدت تغییر روابط چین و آمریکا (دو قدرت هسته‌ای) معادلات هسته‌ای بین اسلام‌آباد و دهلی نو را نیز تغییر می‌دهد.

سفارت هند در واشینگتن هنوز به طور رسمی واکنشی به احتمال تحریم از سوی آمریکا نشان نداده است.

آمریکا و روسیه روز پنجشنبه جلسه دوم خود در ژنو را در چارچوب «گفت‌وگوی ثبات راهبردی» برگزار کردند. بر اساس بیانیه مشترک این دو کشور مذاکرات در این زمینه «فشرده و بامحتوا» بوده است. هدف از این مذاکرات کاهش تنش‌ها بین دو قدرت بزرگ هسته‌ای جهان است. تاریخ جلسه سوم این گروه کاری که تشکیل آن‌ بخشی از سیاست دولت بایدن است و در پی دیدار او با پوتین در ماه ژوئیه در ژنو تعیین شد، هنوز معلوم نیست. کاهش مخاطرات و در نهایت کاهش تسلیحاتی قرار است هدف اصلی این روند باشد و معلوم نیست مسائل مشخصی مثل فروش تسلیحات روس به کشورهایی مثل هند هم مطرح شود یا نه.