درحالی‌که دستگاه‌های فکس در انبارهای اداره‌های سراسر جهان خاک می‌خورند، اما در ژاپن، کشوری با شهرت فناوری پیشرفته، همچنان مورد علاقه و استفاده مردم است.

در کشوری که دارای یکی از سریع‌ترین پهنای باند اینترنت در جهان است هنوز تاجران آن می‌گویند دستگاه فکس (نمابر یا دورنگار) یک ابزار مهم تجاری است.

 چند ماه قبل که به دلیل همه‌گیری کرونا، هیئت دولت ژاپن در راستای اصلاحات اداری اعلام کرد که تصمیم گرفته استفاده از دستگاه‌های فکس را در ادارات محدود کند با اعتراض بسیاری روبه‌رو شد زیرا کاربران آن معتقدند ظهور ایمیل به این معنی نیست که عمر فکس به پایان رسیده است.

چرا و چطور در دنیای مدرن، این ابزار نسبتاً قدیمی هنوز در ژاپن کاربرد دارد؟

یکی از اولین و مهم‌ترین سرمایه‌گذاری‌های ژاپن درزمینهٔ فکس در سال ۱۹۳۶ به مناسبت المپیک برلین در آن سال انجام شد. یک شبکه تله‌فوتوگرافیک بین توکیو و برلین ایجاد شد تا تصاویری از این رویداد را به ژاپن ارسال کند.

با صعود ژاپن به قله‌های معجزه اقتصادی پس از جنگ، آکیو موریتا، رئیس شرکت سونی و شینتاری ایشی‌هارا، وزیر حمل و نقل ژاپن، مانیفستی را منتشر کردند. این سند که در سال ۱۹۸۹ منتشر شد می‌گوید ابرقدرت‌های جهان در آن زمان یعنی آمریکا و شوروی در توسعه فناوری جدید «وابسته به ابتکار مردم ژاپن» شده‌اند که نمونه اصلی آن تولید اغلب تراشه‌های نیمه‌هادی در کشور بود. برای موریتا و ایشی‌هارا این نشان‌دهنده «پایان مدرنیته توسعه‌یافته توسط سفیدها» و ظهور «عصر پیدایش جدید» به رهبری برتری فناوری ژاپن بود؛ اما از آن زمان مدت زیادی گذشته است و اوضاع خیلی هم مثل قبل نیست.

آن تصویر فناوری پیشرفته ژاپن در حال از بین رفتن است. به نظر می‌رسد ژاپن با وجود اینکه خانه پاناسونیک و میتسوبیشی، قطارهای سریع‌السیر و زندگی شهری زیر نور نئون‌ها است، در رقابت جهانی برای دیجیتالی شدن عقب‌افتاده است.

اما استفاده از فکس دلیلی غیر از کند شدن سرعت پیشرفت است. در ژاپن مردم برای استفاده از این ابزار که فناوری آن از تلفن هم قدیمی‌تر است دلایل دیگری دارند.

این فناوری قرن بیستم هنوز در بسیاری از دفاتر ژاپنی جایگاه تثبیت‌شده‌ای دارد، جایی که اصرار بر وجود اسناد کاغذی دارای مهر شخصی هنوز هم وجود دارد؛ اما به‌جای این‌که بپرسیم چرا مشاغل ژاپنی با صبر و حوصله در کنار دستگاه‌های فکس پر سر و صدا ایستاده‌اند، شاید باید بپرسیم: چرا ما آن را این‌قدر تعجب‌برانگیز می‌دانیم؟

فرهنگ دست‌نویس ریشه‌های محکمی در ژاپن دارد. به‌عنوان‌مثال، اکثر درخواست‌های شغلی هنوز دست‌نویس هستند زیرا گفته می‌شود کارفرمایان ژاپنی شخصیت افراد را از روی نوشته‌های آن‌ها قضاوت می‌کنند.

اغلب مردم آرزو دارند که دست خط خوبی داشته باشند. خوشنویسی یکی از رایج‌ترین کلاس‌هایی است که والدین فرزندان خود را به آنجا می‌فرستند و بسیاری از بزرگ‌سالان نیز برای بهبود نوشته‌های خود، معلم خصوصی استخدام می‌کنند.

همچنین در ژاپن وسواس زیادی روی نسخه‌های چاپی دارد. مردم دوست دارند اسناد واقعی را در اختیار داشته باشند، نه نسخه‌های دیجیتال.

دلیل دیگری نیز وجود دارد که ژاپن همچنان از دستگاه‌های فکس در دوران ایمیل استفاده می‌کند.

ژاپن کشوری است که از فناوری پیشرفته‌ای برخوردار است اما نه برای همه شهروندانش. بیش از یک‌پنجم جمعیت بالای ۶۵ سال سن دارند. استفاده از فکس به‌نوعی احترام به حقوق شهروندی نسل قدیمی‌تری است که نمی‌توانند از رایانه یا تلفن هوشمند استفاده کنند.

در ژاپن برخی مغازه‌های خواروبارفروشی هنوز سفارش‌های خود را از طریق فکس و تلفن دریافت می‌کنند. تعداد زیادی از مشتریان، به‌ویژه در مناطق روستایی، هنوز ترجیح می‌دهند از فکس برای انتقال پیام استفاده کنند چون آسان است و به‌راحتی با زدن چند دکمه کارشان راه می‌افتد. از آن مهم‌تر آن‌ها مطمئن هستند شخصی یک نامه فیزیکی در آن‌سوی خط از طرف آن‌ها دریافت کرده است.

هویت ژاپنی تغییر کرده است

رؤیای توسعه فناوری پیشرفته از دیرباز برای تعریف هویت ملی ژاپن به‌عنوان کشوری «مدرن»، نسبت به همسایگان آسیایی و غرب، اساسی و بنیادین بوده است.

تصادفی نبود که وقتی آکیو و شینتارو در سال ۱۹۸۹ از طلوع و ظهور ژاپن صحبت کردند، آن را به‌عنوان «پایان مدرنیته توسعه‌یافته توسط سفیدها» مطرح کردند. ژاپن با نظاره‌ کشتی‌های بخار آمریکایی وارد نظام بین‌المللی مدرن شد. در مذاکره برای ورود به این کشور قدرت‌های غربی ژاپن شکست‌خورده را تحت تأثیر «قدرت فنّاوری بالای خود» قرار دادند که با ایدئولوژی «تسلط بر اساس فناوری» تقویت شده بود.

طعم تلخ واقعیت

این فانتزی ملی، تصویری ازآنچه ژاپن می‌تواند یا باید در سطح دولت و صنعت به آن تبدیل شود، از طریق پیشرفت فنّاورانه ژاپن در دهه ۱۹۸۰ ادامه یافت؛ درست زمانی که دستگاه فکس از اوج شکوفایی خود لذت می‌برد؛ اما حباب پر شورِ پس از جنگ بالاخره ترکید.

در طول «دهه ازدست‌رفته» ۱۹۹۰، اقتصاد ژاپن وارد رکود شد و سپس آب رفت. پیر شدن جمعیت و نابرابری جنسیتی و درآمدی مشخصاً موضوع تیترهای روزانه روزنامه‌ها شد. از این منظر به آهستگی دیجیتالی شدن تنها یکی از شاخص‌های نارضایتی عمومی است که از پایان معجزه اقتصادی این کشور را فرا گرفته است. باوجوداین حتی با افزایش فاصله بین خیال و واقعیت، تصویر ژاپن با فنّاوری بالا بخشی جدایی‌ناپذیر از تصور رایج است.

توجه مجدد به رابطه‌ عاشقانه ژاپن با دستگاه فکس به ما چیزی را نشان دهد که شاید با تصویری که از ژاپن غرق‌شده در فناوری دیجیتال داریم تفاوت داشته باشد. به‌عنوان کشوری که زمینه‌های مشترکی با فرهنگ اسناد دست‌نویس، اهمیت به زیبانویسی و خط تحریری و جمعیت رو به پیر شدن داریم شاید بد نباشد که ما هم فکس‌های خاک گرفته را از انبارها بیرون بیاوریم و دوباره از آن به‌عنوان ابزار مفید برای انتقال پیام استفاده کنیم و این موضوع را در نظر بگیریم همیشه پیشرفته‌ترین فناوری روز، لزوماً کار راه‌اندازترین نیست.