آیا گاز ایران به عمان خواهد رسید

تا سال 2025 باید بین ۸ تا۱۰٪ صادرات گاز جهان از ایران صورت گیرد

ATTA KENARE / AFP

ایران به­‌رغم داشتن منابع عظیم گاز تاکنون نتوانسته است نقش فعالی در بازار­های منطقه­‌ای و جهانی انرژی بازی کند. صادرات انرژی عامل مهمی در سیاست خارجی کشورهایی نظیر عربستان، قطر، روسیه، و آمریکا است. در این میان، قطر در حالی به بزرگ­ترین صادرکنندۀ گاز طبیعی مایع در دنیا تبدیل شده است که عمدتاً از میدان پارس جنوبی گاز برداشت می­‌کند که در آن با ایران شریک است. در حال حاضر، عمدۀ صادرات گاز ایران به ترکیه و عراق صورت می­‌گیرد. هرچند افزایش میزان برداشت از میادین مشترک و صادرات گاز به همسایگان از اولویت­‌های وزارت نفت بوده است، تحریم­‌ها و خروج شرکت­‌های فعال در حوزۀ انرژی از صنعت ایران باعث شد که ایران نتواند به این اهداف دست یابد.

صادرات گاز از منظر سند چشم­‌انداز توسعه و برنامۀ ششم

افزایش صادرات گاز هم در برنامه ششم توسعه و هم در سند چشم­انداز توسعۀ بیست­ ساله مورد توجه دولت‌ها بوده است. در سال جاری، ایران روزانه۸۰۰ میلیون مترمکعب گاز تولید می­‌کند. طبق برنامه­‌ریزی­‌های صورت­ گرفته، میزان تولید روزانۀ گاز ایران تا پایان سال آیندۀ میلادی باید به رقم یک میلیارد مترمکعب در روز برسد. حجم صادرات گاز نیز باید در پایان برنامۀ ششم توسعه ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز باشد. 

در عین حال، ایران یکی از بزرگ­ترین مصرف­ کنندگان گاز طبیعی دنیا نیز هست؛ میزان مصرف سالیانۀ ایران حدود ۲۰۰ میلیارد مترمکعب است. با این حجم مصرف داخلی، صادرات سالیانۀ گاز ایران به حدود 10 میلیارد مترمکعب می­‌رسد؛ کمتر از یک درصد صادرات گاز دنیا. در پایان مهلت اجرای سند چشم­انداز توسعه در سال ۲۰۲۵، باید بین ۸ تا ۱۰ درصد صادرات گاز جهان از ایران صورت گیرد.

خط لولۀ گاز ایران-عمان 

عمان در سال­های اخیر، هم در حل مسئله برنامه هسته‌­ای ایران و هم برای حل مشکلات میان ایران و آمریکا، میانجی فعالی در معادلات سیاسی منطقه بوده است. با توجه به روابط خوب و نزدیک ایران و عمان، صادرات گاز ایران به عمان هم سطح روابط دو کشور را ارتقا می­‌بخشد و هم ایران در امنیت انرژی عمان نقش ­خواهد داشت. قرارداد اولیۀ صادرات گاز ایران به عمان در سال ۱۳۹۲ به امضا رسید. پیش از آن، تفاهم­نامۀ اولیۀ صادرات گاز طبیعی ایران به عمان در اسفند ۱۳۸۳ و در حاشیۀ نشست صدوسی ­و پنجم اوپک در اصفهان امضا شده بود.

 طبق قرارداد سال ۱۳۹۲، گاز ایران از طریق بستر خلیج فارس به عمان صادر می­شود. در آن زمان، پیش‌بینی می‌شد که از سال ۱۳۹۷، روزانه حدود ۲۸میلیون تا ۴۲میلیون مترمکعب گاز به مدت حداقل ۱۵سال به عمان صادر شود. ایران تا به امروز نتوانسته است این پروژه را اجرا کند. 

برنامۀ ایران برای تولید گاز طبیعی مایع در عمان

ایران پیش از تحریم­‌ها چندین پروژۀ تولید گاز طبیعی مایع تهیه کرده بود تا با تکمیل آنها به صادرکنندۀ این نوع گاز تبدیل شود که با بازگشت تحریم­‌ها نیمه‌کاره رها شده­‌اند. همه شرکت­‌های خارجی فعال در صنعت نفت و گاز هم ایران را ترک کرده­‌اند. به این ترتیب، ایران بر آن شده است که بخشی از صادرات گاز خود به عمان را در تأسیسات این کشور به گاز طبیعی مایع تبدیل کند و در بازار­های منطقه‌­ای و شرق آسیا بفروشد. این امر اهمیت پروژۀ خط لولۀ ایران-عمان را دوچندان می­‌سازد.

ایران در کوتاه­‌مدت برای تولید 5/1 میلیون تُن گاز طبیعی مایع در تأسیسات عمان برنامه‌­ریزی کرده است. به گفتۀ مهران امیرمعینی، مدیر عامل شرکت ملی صادرات گاز ایران، صادرات گاز به عمان در دو مرحله صورت می­‌گیرد: در مرحلۀ اول، ایران ۶ میلیون تا ۷ میلیون مترمکعب گاز را با خط لوله به عمان می‌­فرستد که پس از تبدیل به گاز طبیعی مایع به ایران برگردانده می­‌شود. در مرحلۀ دوم، ایران می­باید در منطقه یا برای مصارف دیگر این محصول بازاریابی کرده یا آن را مجدداً صادر کند.

خروج آمریکا از برجام

پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم­‌های جدید، روند احداث پروژه­‌های عمدۀ انرژی ایران با مشکل مواجه شد. با این همه، مقامات عمانی خواستار تداوم عملیات احداث خط لولۀ ایران به عمان بوده­‌اند. به گفتۀ محمد الرومهی، وزیر نفت عمان، تحریم آمریکا فقط شامل صادرات نفت ایران می­‌شود. بنا به گفتۀ او، اسناد مناقصۀ پروژۀ خط لولۀ انتقال گاز ایران به عمان سال گذشته برای شرکت‌های علاقه‌مند به همکاری فرستاده شد. اما یک سال پس از خروج آمریکا از برجام، اجرای این پروژه هنوز پیشرفت خاصی نکرده است.

در برنامۀ اولیه پیش­بینی شده بود که از طریق این خط لوله گاز به هند هم صادر شود. در مهرماه سال ۱۳۹۶، مطبوعات هندی از گفت­گوی ایران، هند، و عمان برای احداث خط لوله­‌ای به طول 1300 کیلومتر برای انتقال گاز ایران به ایالت گجرات در غرب هند خبر دادند، اما این پروژه هم تاکنون اجرا نشده است.

به گفتۀ امیرمعینی، عمان تا سال 1396به گاز ایران نیاز داشت و در شرایط فعلی که میادین جدید این کشور به مرحلۀ تولید رسیده‌اند، نیازی به واردات گاز ایران احساس نمی‌کند. بنابراین، در خصوص اینکه تا چند سال دیگر چه تحولی ایجاد خواهد شد، امروز نمی‌توان حرف قطعی زد. ایران امیدوار است در پنج سال آینده با صادرات گاز به عمان بازار جدیدی در این کشور پیدا کند.

همکاری ایران و عمان در زمینۀ انرژی الگویی برای همکاری ایران با بقیۀ کشورهای عرب منطقه خواهد شد. صادرات گاز ایران به کشورهای همسایه و سرمایه­‌گذاری شرکت­‌های عربی در بخش انرژی ایران نیز باعث افزایش سطح همکاری­‌های منطقه­‌ای و ایجاد صلح و ثبات در منطقه می‌شود. خوشبینی که امکان آن در گرو عادی شدن روابط کشورهای همسایه در خلیج فارس و اعتماد به یکدیگر ممکن است.