ثریا پهلوی به دلایل گوناگونی که برجسته‌ترین آن «زیبایی» بسیارش بوده است در سال‌های گذشته به شدت مورد توجه کاربران ایرانی در رسانه‌های اجتماعی قرار گرفته است.

ملکه پیشین ایران از زمان خروجش از کشور در ۲۴ بهمن ۱۳۳۶ تا زمان انقلاب ۱۳۵۷، در انزوای خبری و تصویری کامل بود. به برکت وجود فضای مجازی، شرح زندگی و بخش‌هایی از کتاب خاطرات ثریا همراه با عکس‌های این زن زیبا به وفور در دسترس عموم قرار گرفته و با استقبال بسیار زیادی روبه‌رو شده است.

دوشنبه، دوم تیرماه، در اینستاگرام به هر سو که می‌رفتم، به مناسبت ۸۹‌مین سالروز تولد ثریا اسفندیاری، دومین همسر محمدرضا شاه فقید، تصاویر بسیاری از این زیبای مغموم می‌دیدم.   

ثریا اسفندیاری بختیاری دوم تیرماه ۱۳۱۱ در اصفهان از پدری ایرانی و مادری آلمانی، چشم به جهان گشود.

نگاهی به زندگی زنی که به ظاهر هیچ تاثیری در تاریخ معاصر کشورمان نداشته است، بهانه‌‌ای شد تا به مناسب تولد او و تماشای تصاویر زیبا و جذابش، نگاهی به زندگی‌ او داشته باشم و این پرسش را مطرح کنم که وجود وی و ازدواجش با شاه جوان چه تاثیری بر سیر وقایع ایران داشته است. البته سوال کاربران در فضای مجازی بیشتر معطوف به ثروت سرشار او بود و این نکته که ثریا ایران و ایرانیان را دوست نداشت، چون اگر غیر از این بود، ثروت خود را به مردم ایران می‌‌بخشید و نه بنگاه‌های خیریه معلولان فرانسه و سگ‌های بی‌سرپرست شهر پاریس. 

شاه ایران که گفته می‌شود به شدت عاشق ملکه ثریا بود، پس از ۷ سال زناشویی تحت فشار خانواده و مجلس سنا ثریا را طلاق داد. تاج و تخت نیاز به وارث ذکور داشت و ثریا نتوانسته بود باردار شود.

روایت دقیقی از علت جدایی همسر اول محمدرضا شاه پهلوی در دست نیست، اما به روایت راویان در قید حیات و نزدیک به دربار پادشاهی ایران، فوزیه به اصرار برادرش (ملک فاروق) و تحت فشار دربار مصر از شاه ایران جدا شد.

از قرار معلوم روابط حسنه دو کشور ایران و مصر تیره شده بود و فراخواندن فوزیه به مصر و ممانعت از سفر وی به تهران عامل اصلی این جدایی شد. حاصل این ازدواج دختری به نام شهناز بود که در ایران ماند و در دوران زناشویی شاه و ثریا، به مدارس شبانه روزی سوئیس فرستاده شد.

ازدواج شاه با ثریا با عشق شروع شد. دختری ۱۷ ساله از قوم و تبار بختیاری‌ها و نوه سردار اسعد با چشمانی زمردین که دل محمد رضای جوان را به نگاهی ربود. او تنها همسری بود که در دربار پهلوی ملکه خطاب شد؛ ملکه ثریا. (شاه در ازدواج بعدی با خانم فرح دیبا به وی لقب شهبانو را داد)

شاید بیماری حصبه یا دلایل عصبی و اضطراب‌های وصلت با یک خانواده سلطنتی و جنجال‌هایی که پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و خروج اضطراری به همراه شاه از ایران و سایر گرفتاری‌های آن دوره بر آرامش و روان ثریا اثر گذاشته و مانع بارداری‌اش شده بود، اما پزشکان وی را کاملا سالم می‌دانستند.

هر چه که بود ستاره اقبال این زن جوان که در ۱۷ سالگی به عقد و ازدواج شاه ایران در آمد چندان بلند نبود. نشان هفت‌پیکر که نشان افتخار و ممتازترین حمایل سلطنتی برای زنان پهلوی بود، به افتخار ملکه ثریا طراحی و ساخته شد. این نشان به نام ثریا اسفندیاری، همسر دوم محمدرضا شاه اشاره می‌کند زیرا ثریا نام دیگری برای خوشه پروین یا هفت‌پیکر است. این نشان از لاجورد آبی ساخته شد که با هفت ستاره الماس برای معرفی خوشه پروین زینت داده شده بود.

ستاره اقبال ملکه ثریا نیز مانند نشانی که برای وی ساخته بودند تنها هفت سال دوام داشت و درست در فردای هفتمین سالگرد ازدواجش با شاه ایران، یعنی در ۲۴ بهمن ۱۳۳۶ ایران را برای همیشه ترک کرد.

ملکه ثریا با دلی شکسته از ایران رفت. هر زمان که به زندگی این زن نگاه می‌کنم، تاسف می‌خورم چرا که در آن غیر از بی‌مهری و جفا چیزی نمی‌بینم. از مقام ملکه بودن و آمد و شد بسیار و تعظیم و تکریم فراوان، به ناگاه مطلقه‌ای شد که تمام جهان از نازایی‌اش خبر داشتند و رسانه‌ها چیزی نداشتند غیر از نوشتن درباره جدایی و نازا بودنش. چنین خفت و انگی برای هیچ زنی قابل تحمل و پذیرش نیست، به خصوص آنکه ثریا یک زن عادی نبود و انگشت‌نمای تمام جهان شده بود.

عنوان ملکه از او سلب شد و در عوض اجازه پیدا کرد که مانند خواهران شاه، شاهزاده خانم خوانده شود.

و اما پس از جدایی فرمان داده شد تا تمام تصاویر وی از کوچه و خیابان و کتب درسی حذف شود و پس از آن نیز مطبوعات و رسانه‌ها اجازه بازتاب اخبار مربوط به ملکه پیشین را نداشتند.

و مهم آنکه به وی اجازه بازگشت و سفر به ایران نیز داده نشد. ثریا بایستی کاملا حذف و محو می‌شد تا همسر جدید شاه ایران بتواند جلوه کند و رقیب دیگری نداشته باشد. می گویند که هر دو برای همیشه عاشق یکدیگر ماندند. ملکه ثریا تا روزی که زنده بود، حلقه الماس ازدواج خود با شاه ایران را به دست می‌کرد و راوی آگاهی می‌گوید که وی تصمیم داشت برای دیدن شاه فقید به قاهره بیاید که این امکان فراهم نشد. 

برای زنی که متولد ایران و در این کشور بزرگ شده و به مدرسه رفته است، نداشتن اجازه سفر به کشورمحل تولد و آبا و اجدادی اش باستی بسیار دشوار آمده باشد. (در ۱۵ سالگی پس از آنکه پدرش به عنوان سفیر ایران در برلین معرفی شد، خانواده اسفندیاری از ایران خارج شدند و در ۱۶ سالگی خواهر شاه وی را در مهمانی سفارت در لندن دید و برای برادرش پسندید)

فاصله بین جدایی شاه و فوزیه تا ازدواج با ثریا، هفت سال طول کشید و ثریا نیز هفت سال همسر شاه ایران بود و پس از جدایی‌اش، در نهایت دو سال بعد شاه ایران با شهبانو فرح پهلوی ازدواج کرد.

وارث تاج و تخت، یک سال پس از ازدواج شاه و شهبانو متولد شد؛ ولیعهدی که ۲۰ و اندی سال پس از به قدرت رسیدن پدر به دنیا آمد. زمان انقلاب این شاهزاده جوان، رضا پهلوی، به سن قانونی نرسیده بود تا پدرش بتواند به نفع وی از سلطنت کناره بگیرد و کوران حوادث نشان داد که یک جانشین مناسب تا چه اندازه می توانست از وقایع در پیش رو جلوگیری کرده و در بزنگاه تاریخ نقش سرنوشت سازی ایفا کند.

سرنوشت و تقدیر بازی‌های فراوانی دارد و در نهایت شاه ایران پس از سه ازدواج و داشتن پنج فرزند، نتوانست بر تخت نشستن جانشین خود را ببیند. از دو فرزند پسری که حاصل ازدواج با شهبانو فرح است، تنها شاهزاده رضا پهلوی در قید حیات است و برادر جوان‌تر او شاهپور علیرضا در دی‌ماه ۱۳۹۰ در شهر بوستن آمریکا به زندگی خود پایان داد.

آینده سیاسی شاهزاده رضا پهلوی، تنها فرزند پسر به جای مانده از محمدرضا شاه فقید و اینکه وی به نظام پادشاهی چگونه می‌نگرد، پرسشی است که از جانب ایرانیان به کرات پرسیده می‌شود.  

شاهزاده رضا پهلوی در ۲۰ سالگی پس از آنکه رسما بنا به قانون اساسی مشروطه می‌توانست وارث تاج و تخت باشد، در قاهره به قانون اساسی سوگند خورده و به آن ابراز وفاداری کرد.

از نخستین روزهای سلطنت محمدرضا شاه پهلوی، جانشینی یکی از مهم‌ترین بحث‌های سیاسی و اجتماعی کشور بوده است. بحثی که همچنان بعد از گذشت ۴۳ سال از انقلاب ایران همچنان ادامه دارد و طرفداران و مخالفان نظام پادشاهی را درگیر بحث و جدل های فراوانی کرده است. 

به تازگی شاهزاده رضا پهلوی در یک فایل صوتی گفت: «شخصا یک نظام حکومتی جمهوری را به پادشاهی موروثی ترجیح می‌دهم.» این گفته واکنش‌های بسیاری داشت؛ آیا ولیعهد از سلطنت صرف‌‌نظر کرده است؟ 

شاهزاده رضا پهلوی نیز فرزند ذکوری ندارد و از تنها برادر تنی وی نیز یک دختر به یادگار مانده است.

۸۹‌مین سالگرد تولد ملکه ثریا، زنی که به دلیل نازا بودن رانده شد، تا دیگری با هدف به دنیا آوردن وارث تاج و تخت با همسر محبوبش ازدواج کند، بهانه‌ای شد تا نگاهی به بحث ناتمام جانشینی در خانواده پهلوی داشته باشم. بحثی که از زمان ولیعهدی محمدرضا شاه پهلوی و ازدواجش با شاهزاده خانم مصری فوزیه در اسفند ۱۳۱۷ یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد علاقه مردم ایران بوده و بعد از گذشت هشتاد سال همچنان بحثی ناتمام باقی مانده است.

ملکه ثریا در ۵ آبان ۱۳۷۹ و در ۶۹ سالگی در پاریس چشم از جهان فرو بست.