یک پژوهش جدید باستان‌شناسی، ماهیت به شدت خشونت‌بار جنگ‌های عصر سنگ را روشن کرده است. تجزیه و تحلیل دقیق زخم‌ها و جراحت‌های به جا مانده از نبرد حدود بیست هزار سال پیش اعضای یک جامعه کوچک ساکن دره نیل مشخص کرده که جنگجویان دوره پیشاتاریخی، بی‌هدف به ساکنان حمله می‌کردند و زنان و کودکان را همان‌قدر زخمی می‌کردند و می‌کشتند که مردان بالغ را قتل‌عام و سلاخی می‌کردند. 

تنها تفاوت در این بود  که به نظر می‌رسد آنها معمولا کودکان را در مناطق تنگ و بسته و از فاصله نزدیک با چماق به قتل می‌رساندند و برای کشتن آنها فقط از تیر و نیزه استفاده نمی‌کردند.

تصویر منتشر شده در این مطالعه - که آن را موزه بریتانیا و مرکز ملی تحقیق‌های علمی فرانسه انجام داده‌ است - برای نخستین‌بار نشان می‌دهد که دست‌کم در برخی از جنگ‌های عصر سنگ، بی‌رحمی و قساوت کور و بی‌هدفی وجود داشته است.

این بررسی، تا جایی که به این جمعیت مورد مطالعه [یعنی جامعه کوچک ساکن دره نیل در بیست هزار سال پیش] مربوط می‌شود، نشان می‌دهد که جنگ‌های با آرایش نظامی معمولا رخ نمی‌داده است. در عوض، به نظر می‌رسد که وقایع اینچنینی به دفعات و در مقیاس‌های کوچک اتفاق افتاده است و در آن گروه‌های خانوادگی هدف حمله قرار می‌گرفتند. این حملات، گاهی با سطحی از درنده‌خویی و وحشی‌گری و بی‌رحمی انجام می‌شده که از حد معمول خشونت (که فقط برای قتل لازم است) فراتر می‌رفته است. 

چند قربانی بین ۱۰ تا ۲۰ جراحت بهبودنیافته از نیزه و تیر پیکان در خود داشتند - و هر کدام دست‌کم یک‌بار هدف حملات دیوانه‌وار و حشیانه بوده‌اند. 

برای مثال، یک زن نوزده زخم بهبودنیافته در ناحیه ران و باسن، بازو و شانه و سر خود داشت. یک مرد نیز زخم‌های کاری و جدی بهبودنیافته در فک پایینی، ران و بازو و ساعد خود داشت. دانشمندان در هشت مورد، تکه‌هایی از سرنیزه ساخته شده از سنگ چخماق را که هنوز در استخوان قربانیان وجود داشت پیدا کردند و در بیست‌و‌هشت مورد، مواد سرنیزه‌های ساخته شده از سنگ چخماق را یافتند که در استخوان‌های بدن قربانیان فرو نرفته بود. (این موضوع بیانگر این است که این زخم‌ها در ماهیچه‌ها و اعضای بدن، به دفعات و زیاد اتفاق افتاده است.) در حفره‌های بدن هفت نفر، بیشتر از پنج مورد از مواد سنگی سرنیزه‌ها کشف شده است. 

دانشمندان در یک مطالعه جامع و فراگیر در هشت سال گذشته، شصت و یک پیکر از گورستان پیشاتاریخی به نام «جبل صحابه» در شمال سودان را که در ابتدا در دهه شصت میلادی حفاری شده بود، با استفاده از میکروسکوپ، با جزییات زیاد مورد بررسی قرار دادند. 

۴۱ درصد از این شصت و یک نفر، در بقایای استخوان خود آسیب‌های ناشی از تیر پیکان و نیزه را نشان می‌دادند. ۲۱ درصد دیگر با چماق یا سلاح‌های غیرتیز کشته شده بودند. در اغلب موارد، تقریبا نیمی از زخم‌های ناشی از ضربه در آنها بهبود یافته بود. این موضوع نشان می‌دهد که این افراد در چندین نوبت مورد حمله قرار گرفته‌اند - به طور میانگین، شاید چند بار در سال.

علامت و رد به جا مانده از ضربات نیزه و تیر (پیکان) به طور قطعی، تنها بخشی از حملاتی را نشان می‌دهند که قربانیان در معرض آن قرار گرفته‌اند، زیرا در حدود یک سوم از استخوان‌های هر فرد مورد بررسی قرار نگرفته است. آنها جان به در نبرده بودند چرا که بسیاری از جراحات وارده در جنگ بیشتر به گوشت و ماهیچه و اندام‌ها وارد می‌شود تا استخوان‌ها (و از این رو این زخم‌ها تا حد زیادی قابل شناسایی و بررسی نبودند). خشونت و بی‌رحمی که به این خانواده‌ها وارد شد، کور و بی‌هدف [و بدون فرق گذاشتن بین زن و کودک و مرد] بود. شواهد روشنی وجود دارد که دست‌کم نیمی از کودکان این گورستان (غالبا بارها و بارها) مورد حمله قرار گرفته‌اند. 

دست‌کم ۱۹ نفر از ۴۳ بزرگسال گورستان جبل صحابه با نیزه و تیر تیز پیکان هدف حمله قرار گرفته بودند ـ اغلب آنها در چند مورد مختلف. یازده تن دیگر نیز با سلاح‌های دستی غیرتیز، کشته یا زخمی شده بودند. تنها گروه نسبتا غایب در این گورستان نوجوانان بودند. از نظر جنسیتی به نظر می‌رسد که دشمنان مهاجم، زنان و مردان را به طور یکسان از بی‌رحمی مورد حمله قرار داده‌اند.

به استثناء کودکان (که اغلب با سلاح‌های غیرتیز کشته شده بودند - احتمالا با چکش‌های سنگی یا چماق‌های چوبی یا استخوانی)، اغلب حملات با استفاده از نیزه و تیر و کمان و از فاصله دور انجام شده بود.

به نظر می‌رسد که تیر [تیر و کمان] غالب بوده و فراوانی بیشتری داشته است و زمانی که به صورت مستقیم (و نه مورب و مایل) آسیب استخوانی ایجاد کرده، اغلب فرورفتگی‌هایی قابل توجه ایجاد کرده است (گاهی چند سانتی‌متر، که بیانگر سرعت بسیار بالای برخورد و اصابت آن است).

به طور یقین از حدود ۵۰ هزار سال پیش در آفریقا از تیر و کمان استفاده می‌شده است  و همچنین بیش از ۲۰ هزار سال است که تیر و کمان در آسیا مورد استفاده قرار گرفته است. تیرها و نیزه‌های به کار گرفته شده در حملات دره نیل بسیار پیچیده بودند و با این هدف طراحی شده بودند که بیشتر میزان خونریزی [و آسیب] را در پی داشته باشند. بالا بودن سطح خشونت و بی‌رحمی در جبل صحابه ممکن است به دلیل تغییرات اقلیمی در آن زمان رخ داده باشد که در واقع موجب افزایش رقابت بین گروه‌های اجتماعی مختلف شده بود. نواحی داخلی دره نیل، مدام خشک‌تر و خشک‌تر می‌شد، در دسترس بودن طبیعت جنگلی کاهش می‌یافت و سطح آب نیل مدام نامنظم‌تر و غیرقابل پیش‌بینی‌تر می‌شد و گاهی با وقوع سیلاب‌های عظیم عملا همه پوشش گیاهی از بین می‌رفت.

دکتر دنیل آنتونی، سرپرست بخش مصر و سودان موزه بریتانیا و مسئول موزه زیست باستان‌شناسی، می‌گوید: «اینک مشخص شده که جبل صحابه قدیمی‌ترین گورستان در دره نیل است و یکی از نخستین مناطقی در جهان است که در آن خشونت گسترده‌ای بین افراد رخ داده است. رقابت بر سر منابع بر اثر تغییرات اقلیمی به احتمال زیاد مسئول بروز این مناقشه‌ها و نبردهای دائمی بوده است.»

دکتر ایزابل کریوکر از مرکز ملی تحقیق‌های علمی فرانسه و پژوهشگر سرپرست این پروژه می‌گوید: «صدمات و جراحت‌های بهبود یافته و بهبود نیافته در اثر تیر و کمان‌ها، نیزه‌ها و سایر سلاح‌ها، صرف نظر از سن یا جنسیت، در میان حدود دو سوم از پیکر شصت و یک نفر شامل جوان و کودک در این محوطه باستان‌شناسی پیدا شده است.»

اگرچه که اغلب جزییات این مطالعه روی قربانیان، طی چند سال گذشته انجام شده (و امروز فقط منتشر شده است)، این کار علمی بدون حفاری اولیه در محوطه باستان‌شناسی (که یونسکو پیش از ساخت سد «اسوان» و آبگرفتگی بعدی محوطه حفاری در اثر طغیان دریاچه ناصر در دهه شصت میلادی سفارش آن را داده بود) ممکن نمی‌شد. امروزه دسترسی به محوطه حفاری گورستان عصر سنگی ممکن نیست - زیرا این محوطه در کف یک دریاچه بزرگ واقع شده است. 

قدمت دقیق گورستان جبل صحابه مشخص نیست، اما آزمایش‌ها نشان می‌دهند که اسکلت‌ها بین ۱۳۰۰،۴۰۰ سال پیش تا ۲۰ هزار سال پیش و احتمالا در بازه زمانی نزدیکتر به بیست هزار سال پیش در آنجا دفن شده‌اند. با این حال، به نظر می‌رسد که خود گورستان فقط در دو یا سه نسل استفاده شده است. این پژوهش جدید از این جهت اهمیت دارد که سطح غیرقابل انتظاری از خشونت شدید را آشکار می‌کند که دست‌کم در برخی شرایط در عصر سنگ بروز می‌کرده است. 

این پژوهش نشان می‌دهد که احتمالا قوانین و سنت‌ها و تابوهایی در خصوص مناقشات بین جوامع، حاکم نبوده است و به نوبه خود نشان می‌دهد که دست‌کم در مورد رفتار با اعضای سایر گروه‌های اجتماعی، هیچ ارزش اخلاقی وجود نداشته است. این میزان شدید خشونت (که بیش از میزان خشونتی است که صرفا برای کشتن کسی اعمال می‌شود) همچنین شواهدی درباره میزان حس تنفر افراد یک گروه اجتماعی نسبت به سایر افراد و کشتار بی‌رحمانه کودکان نشان می‌دهد که مهاجمان بیش از آنکه قصد شکست دادن یک گروه را داشته باشند، در پی نابودی آنها بوده‌اند.

این پژوهش جدید درباره اسکلت‌های جبل صحابه (۲۷ مه) در مجله علمی «نیچر ساینتیفیک ریپورتز» منتشر شده است.