آسیب‌های روحی، ناراحتی‌های موقتی نیستند که با توصیه، تشویق و حرف‌های مثبتی که در روانشناسی عامه‌پسند بسیار رایج است، از میان بروند. دکتر بروس پری، یکی از متخصصان برجسته عصب­‌شناسی و روانکاوی کودک در آمریکا، در این کتاب مهم خود توضیح می‌دهد که تجارب کودکی چگونه  زندگی و مسیر ما در آینده را شکل می‌دهد.

این کتاب به شکل گفت‌وگو با اوپرا وینفری، مجری معروف آمریکایی، نوشته شده است. خانم وینفری درباره دکتر پِری که او را بارها به برنامه‌های خود دعوت کرده است، می‌گوید: «دکتر پری چشم ما را بر این واقعیت باز می‌کند که انسان در طول زندگی خود تجارب و رویدادهای فراوانی را پشت سر می‌گذارد، اما تجربه آسیب روحی (تروما) در ذهن انسان قفل می‌شود و هر آنچه بعد از آن اتفاق می‌افتد، در سایه آن تعریف می‌شود.»

در این کتاب، تمرکز اصلی بر آسیب‌های روحی دوران کودکی است و تاثیرات آن بر رشد شخصیت کودک و رابطه آن با انسان‌ها و جهان بیرون، بررسی شده است. ماهیت گفت‌وگو محور کتاب باعث شده است مباحث برای خواننده عادی هم روشن و قابل دسترس باشد؛ خواننده‌ای که شاید به صورت تخصصی با علم روانکاوی و عصب‌شناسی آشنایی نداشته باشد اما مباحث مطرح شده به وی کمک می‌کند خود و رفتارهایش را بشناسد و بر تاثیرات منفی گذشته‌ بر خود، غلبه کند.

این کتاب برای مربیان و خانواده‌ها هم مفید است تا رفتارهای پرخاشگرانه و ناهنجار دانش‌آموزان و کودکان را بشناسند و این رفتارها را نه ناشی از ویژگی‌های ذاتی که برآمده از نوع تربیت و تجربه بزرگ شدن در محیط‌های نامساعد بدانند.

دکتر پری بر تربیت و فضای خانوادگی تاکید زیادی دارد؛ زیرا به باور وی، «تجربه پیوندهای عاطفی و انسانی با دیگران، دیدگاه نوزادان نسبت به انسان‌ها را می‌سازد. مراقبت و توجه دائمی این دید را در نوزاد درونی می‌کند که مردم موجودات بی‌گزند، قابل پیش‌بینی و غمخوار هستند.»  نوزادانی که در خانواده‌های پر ازخشونت و درگیری و افسردگی بزرگ می‌شوند، این دیدگاه را ندارند. با این حرف دکتر پری به خوبی می‌توان به رابطه فقر، خشونت، جرائم و رفتارهای ناهنجار پی برد که برای رفع آن تغییر محیط و فراهم شدن فرصت‌ لازم است و توصیه‌های اخلاقی و رفتارهای خشن سیاسی و قضایی کافی نیستند.

«ارتباطات انسانی»، در قلب رویکرد دکتر پری نسبت به شناخت و درمان آسیب‌های روحی قرار دارد و به گفته او، برای درد و نارسایی روحی همیشه به تجویز دارو نیاز نیست. او این نکته را در سفر به زلاندنو و دیدار با از قبایل موری متوجه شد. این که چطور یک قبیله به طور دست‌جمعی به اعضای ناخوش خود رسیدگی می‌کند. به گفته رئیس قبیله، «ما به طور جمعی درمانگر روح یکدیگر هستیم.»

دکتری پری در جایی از کتاب به این باور خود اشاره دارد که در جامعه مدرن، علاوه بر فقر اقتصادی، فقر روابط انسانی هم آسیب‌های روانی و جسمی مانند افسردگی و اعتیاد به مواد مخدر را بر انسان‌ها تحمیل می‌کند: «در آن، انزوا و تنهایی به یک همه‌گیری تبدیل شده است... زندگی مدرن فرصت‌های اندکی برای روابط و تعامل انسانی فراهم می‌کند.» او با اشاره به تحقیقات خود و همکارانش می‌گوید که از نظر آن‌ها، مهمترین عامل تامین سلامت روانی یک فرد، وضعیت و گستردگی روابط انسانی او با شریک زندگی، خانواده و جامعه‌اش است.

دکتر پری معتقد است بخشی از آسیب‌های روحی، از ناتوانی «سیستم‌ پاسخ به اضطراب» که به درستی در ما شکل نگرفته است، ناشی می‌شود. این سیستم در یک محیط سالم خانوادگی و اجتماعی شکل می‌گیرد. اگر شما «در یک خانواده و محله پرتنش و تهدید بزرگ شوید، سیستم روانی پاسخ به اضطراب در شما ناقص است.» کودکان در چنین فضا و محیطی، ترس و ناامنی دائمی را تجربه می‌کنند و وقتی در نوجوانی و بزرگسالی به مواد مخدر روی می‌آورند، «با رها شدن از زیر فشار اضطراب و مشقت‌ها، به لذتی می‌رسند که قبلا آن را تجربه نکرده‌اند.»

بار سنگین این تنهایی و اضطراب را با تقویت فضا و روابط سالم و مهرورزانه اجتماعی و انسانی می‌توان از دوش کودکان و نوجوانان آسیب‌دیده برداشت، اما دکتر پری اعتراف می‌کند که جامعه برای چنین همکاری و رویکردی آماده نیست؛ زیرا وقتی پای مواد مخدر و خشونت در میان است، افراد دوستان خود را از دست می‌دهند. از طرفی، افراد درگیر با مشکلات و آسیب‌های روحی، در واکنش به قضاوت‌ها و برچسب‌های اطرافیان، منزوی‌تر و پریشان‌حال‌تر می‌شوند.

نکته بااهمیت در گفته‌های دکتر پری این است که تروماها می‌توانند از یک نسل به نسل دیگر منتقل شوند. او به تجربه سیاهپوستان آمریکایی و بومیان کانادایی و استرالیایی اشاره می‌کند که چطور هنوز همنسل‌های جوانتر آنان، بار تاثیرات استعمار، نسل‌کشی و تبعیض سیستماتیک را به دوش می‌کشند و حاصل آن، فرصت‌های محدود اقتصادی، خودکشی و اعتیاد گسترده است.

او قبول دارد که انسان‌ها می‌توانند چرخ خشونت و تروما را بشکنند. اکثر افرادی که آزار و اذیت را تجربه کرده‌اند، الزاما دیگران را به همین شیوه مورد آزار قرار نخواهند داد، اما این آزارها «بر روابط آنان با دیگران، تاثیری عمیق بر جای می‌گذارد.»

مشخصات کتاب: دکتر بروس پری و اوپراوینفری/ برایت چه اتفاقی افتاد؟ گفت‌وگو در مورد تروما، استقامت و التیام/انتشارات فلت آیرون/۳۰۴ ص/۲۰۲۱