در جنوب شهر هرات و در منطقهای که به نام «دروازه قندهار» از آن یاد میشود، تانک غولپیکری وسط میدان است که در اطرافش، مجسمه تعدادی روستایی دیده میشود. این روستاییها ابزار کشاورزی در دست دارند و مجسمه چند سربازان کشته شده هم روی تانک است. این تانک و ملحقات آن، نماد و نشانه قیام ۲۴ اسفند هرات است که دولت آن را ساخته است و این منطقه هم «فلکه ۲۴ حوت» (اسفند) نامیده میشود.
به جز همین نماد و برگزاری محفلی که هر ساله ۲۴ اسفندماه در هرات برگزار میشود، هیچ نشانه دیگری از این قیام سال ۱۳۵۷ در شهر باقی نمانده است. تقریبا بیشتر کسانی که شاهد قیام ۲۴ اسفند بودهاند هم یا درگذشتهاند یا آن را فراموش کردهاند.
اما قیام ۲۴ اسفند هرات، جریانی اثرگذار بر مبارزه علیه دولت وقت که بعدها نام جهاد به خود گرفت، به شمار میرود. به باور تعدادی از مردم هرات، این قیام در سه چهار روز، ۲۵ هزار کشته به جا گذاشته است؛ هرچند تاریخنگاران نسبت به درستی این آمار ابراز تردید کردهاند.
در سحرگاه ۲۴ اسفند سال ۱۳۵۷، مردم یک آبادی در نزدیکی هرات به نام «روستای سلیمی»، اللهاکبر گویان به سوی شهر حرکت کردند. ملاهایی که نماز صبح را اقامه کردند، آنان را به قیام علیه دولت وقت ترغیب کرده بودند.
جرقه این حرکت چند روز قبل از این، در همین روستا روشن شده بود. دولت وقت به نام نهضت سوادآموزی، مردم را مجبور میکرد به کلاسهای سوادآموزی بروند ولی این روند، نه به صورت تشویقی، بلکه به زور بود و مشکل اصلی این بود که دولت زن و مرد را مجبور میکرد به صورت مشترک در کلاسها حضور پیدا کنند.
همین مسئله باعث شد تا مردم چند روز قبلتر، عمال دولت را که برای بردن مردم به کلاسهای سوادآموزی به روستا آمده بودند، بیرون برانند. البته این مسئله به سادگی هم میسر نشد و با درگیری و کشته شدن یک تعداد از روستانشینان همراه بود.
پس از این حادثه، تبلیغات روحانیون علیه دولت وقت بیشتر شد و قیام علیه این رژیم، بهعنوان «جهاد» معرفی شد. چنین بود که صبح پنجشنبه ۲۴ اسفند، خونینترین صبح در تاریخ هرات ثبت شد. مردم که از دولت دلی پرخون داشتند و تبلیغات متنفذان و روحانیون نیز کار خود را کرده بود، جوخه جوخه با قیامکنندهها هم پا شدند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
نخستین درگیریها در دروازه قندهار که حالا به نام فلکه ۲۴ اسفند شناخته میشود رخ داد. مردم تقریبا دستخالی بودند و تلفات قیامکنندهها به شدت بالا بود. با این حال، نداشتن سلاح باعث خاموشی قیام نشد، بلکه آن را شعلهورتر کرد.
دو روز پس از آغاز قیام، بخشی از افسران لشکر ۱۷ به قیامکنندهها پیوستند. آنان نخست جنگ را در پایگاه لشکر ۱۷ علیه افسران وابسته به رژیم و مشاوران روسی حاضر آن آغاز کردند. افسران رژیم و مشاوران روسی، خیلی سریع پایگاه لشکر ۱۷ را تخلیه کردند. افسران قیامکننده نیز با پیروزی به سوی شهر رفتند و مورد استقبال مردم قرار گرفتند.
شهر دو روز پی در پی در تصرف قیامکنندهها بود اما با حمله سنگین دولت که یک تیپ تانک را از قندهار به سوی هرات فرستاد و پیاده شدن نیروهای کماندو در داخل شهر هرات، قیام سقوط کرد و قیامکنندهها پراکنده شدند. فاجعه اصلی اما پس از قیام آغاز شد. دولت، هرکس را که نمیخواست، به بهانه شرکت در قیام، از بین برد. گورهای دستجمعی در شمال شهر هرات که در سال ۱۳۷۱ شمسی کشف شد، نشان میدهد که هزاران هراتی بیهیچ بازخواستی اعدام و در گورهای دستجمعی دفن شدهاند.
اما روایتها در مورد شکلگیری قیام ۲۴ اسفند هرات هم متفاوت است. چهرههای جهادی افغانستان میگویند که این قیام را تعدادی از وابستههای احزاب جهادی از قبل برنامهریزی کرده بود اما برخی از شاهدان قیام گفتهاند که قیام، رهبری مشخصی نداشت و تقریبا خودجوش شکل گرفت.
این قیام نقاط تاریک و دردآوری هم دارد. به طور مثال در روزهای قیام هرکسی که لباس سرخرنگ به تن داشت کشته شد؛ زیرا قیامکنندهها فکر میکردند هر که سرخ بپوشد، طرفدار رژیمی است که پرچمش سرخ است. حتی افرادی که لباس محلی به تن نداشتند هم از این حملات جان سالم به در نبردند؛ یعنی هر که کتوشلوار، شلوار جین یا حتی شلوار پارچهای به تن داشت بهعنوان طرفدار رژیم از بین رفت. معلمها هم از شر قیام جان به در نبردند و تعداد از آنها به این جرم که معلم رژیماند، کشته شدند.
۴۲ سال پس از قیام ۲۴ اسفند هرات، هنوز هم ابعاد این قیام به صورت کامل بررسی نشده است. جریانهای چپ، این قیام را یک حرکت ارتجاعی میدانند که فئودالها، اربابان و ملاکان آن را برای مقابله با برنامه (اصلاحات ارضی) دولت که میخواست زمین فئودالها را به دهقانها بدهد، راه انداختند و جریانهای راست مذهبی، ادعا میکنند که این قیام، یک حرکت دینمدارانه برای نجات از دست کمونیسم بوده است.
حالا دو نسل پس از ۲۴ اسفند، این قیام تنها در لابهلای کتابها و خاطرات معدودی از افراد باقی مانده است. حداقل دو نسل جدید نمیتوانند هیچ ارتباطی با این قیام برقرار کنند؛ هرچند گفته میشود که ۲۴ اسفند، سرآغاز مبارزه جدی مردم افغانستان علیه تهاجم روسها به افغانستان بود.