اسفندماه ۱۳۹۶ خبرگزاری تسنیم طی گزارشی، از دزدان دریایی سومالیایی به عنوان نابودکنندگان صنعت لنج‌سازی ایران نام برد. دزدانی که با راهزنی دریایی باعث ورشکستگی صنعت لنج‌سازی و بیکاری هزاران صیاد منطقه شده‌اند. اکنون و پس از سه سال از این اظهار نگرانی از سوی رسانه سپاه پاسداران؛ این هیئت دولت جمهوری‌اسلامی ایران است که با تصویب مصوبه‌‌ای می‌رود تا صنعت لنج‌سازی کشور را به دست نابودی بسپارد. طبق این مصوبه که به تازگی به تصویب هیئت دولت رسیده، لنج‌ها یا همان شناورهای سنتی چوبی تا پنج سال آینده باید نابود شوند و جایشان را به مدل‌های فلزی بدهند. این تصمیم عجیب در حالی گرفته می‌شود که اوائل دهه ۹۰ سازمان یونسکو این هنر سنتی را در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رساند و این هنر دستی تاریخی تا حدی به احیایش امیدوار شد. امیدی که پس از ۹ سال در نهایت به دست دولت دوازدهم به گل نشست تا یکی از تاریک‌ترین مصوبه‌های سالیان اخیر در میان سکوت خبری رسانه‌ها به تصویب برسد.

شناورهایی که تاریخ خلیج فارس هستند

لنج‌ها کشتی‌های چوبی هستند که از زمان گذشته تا به امروز در خلیج‌فارس و دریای عمان به کار حمل بار، صیادی و همین‌طور جابجایی مسافر پردا‌خته‌اند. مهمترین کارگاه‌های ساخت لنج‌ در بنادر استان هرمزگان واقع شده و لنج و لنج‌داری با فرهنگ مردمان این ناحیه درآمیخته است. افسانه‌ها و باورها، موسیقی محلی و همینطور آیین‌ها و رسوم قدیمی تا حد زیادی با دریا و لنج عجین شده است.

لنج‌هایی که در دوران شکوفایی هرمز نقش مهمی در شهرت آن داشتند و به هنگام دفاع از این جزیره نیز خود را مقابل گلوله گذاشتند. سپتامبر سال ۱۵۰۷ میلادی و در جریان محاصره هرمز توسط آلفونسو آلبوکرک دریادار پرتغالی، چهارصد لنج کوچک و بزرگ مانند سپری در برابر توپ‌های ناوگان پرتغال به دفاع از هرمز برخاستند. متصور شدن نابودی این میراث که جنوبی‌ها از پدران و نیاکان خود سینه به سینه با وجود تمامی مشکلات و مصائب به ارث برده و نزد یونسکو به عنوان «میراث در خطر و نیازمند پاسداری فوری» به ثبت رسیده، ناممکن است. از این روست که مصوبه اخیر هیئت دولت مبنی بر امحای لنج‌های چوبی، صیادان بومی را هم به اعتراض واداشته است. صیادانی که سالهاست به همین شکل به دریا می‌روند و راهی دیگر و شکلی دیگر برای صید و صیادی متصور نیستند. صیادی و باربری با لنج‌های چوبی عجیبن شده و فرهنگی به بار آورده که توسط نوع فلزی‌اش امکان‌پذیر نیست.

از سویی دیگر استفاده از این لنج‌ها به سبب حاشیه خنکی که چوبهای مخصوص لنج ایجاد می‌کنند از شدت گرما جلوگیری و درنتیجه از فاسد شدن زودرس موادغذایی که عمدتا‌ً به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادر می‌شود جلوگیری می‌کند. مسئله‌ای که در جنس فلزی صدق نمی‌کند و فلز این کارکرد ویژه چوب در گرمای بالا را نخواهد داشت.

چرا لنج‌ها باید نابود شوند؟

«ابزار قاچاق» بودن لنج‌‎ها یکی از دلایل هیئت دولت در مصوبه نابودی لنج‌هاست. آن‌طور که در خبرگزاری‌ها آمده، هیئت وزیران برنامه جایگزینی شناورهای سنتی تجاری چوبی با ظرفیت کمتر از ۵۰۰ تن را با هدف حذف ابزار قاچاق کالا از دریا، انتقال فعالیت‌های غیررسمی به رسمی و تجاری، رونق فعالیت‌های کشتی‌سازی داخلی و خدمات تعمیر و نگهداری آنها و نیز افزایش ایمنی دریایی، به تصویب رسانده است.

ایمن نبودن و احتمال آتش‌سوزی از دیگر مواردی است که برای حذف لنج‌ها از دریای جنوب برشمرده شده و این در حالی‌ست که مهمترین فعالیت لنج‌ها از قرنها پیش در این ناحیه حمل مسافر، صیادی و حمل کالا بوده و خانواده‌های بسیاری از این راه امرار معاش می‌کنند و حذف لنج‌ها به بهانه قاچاق و احتمال آتش‌سوزی مانند حذف کارد میوه‌خوری از آشپزخانه برای جلوگیری از چاقوکشی است. جایگزینی این شناورها با نمونه‌های ایمن مورد نظر حکومت در حالی صورت می‌گیرد که این شناورها سالهاست که در کشورهای پیشرفته حاشیه خلیج‌فارس مورد استفاده قرار می‌گیرند و به عدم ایمنی آنها نیز شکی وارد نشده است. در اروپا نیز قایق‌های چوبی «گوندولا» در شهر ونیز قرن‌هاست به کار حمل مسافر و کالا در این شهر تاریخی مشغولند و به بهانه عدم ایمنی و آتش‌سوزی حذف نشده‌اند.

با این حال در این سو شرایط به گونه دیگری رقم خورده و کارگروه ویژه‌ای با مسئولیت سازمان بنادر و دریانوردی و با عضویت نهادهایی از جمله وزارت میراث فرهنگی تشکیل شده تا در مدت یک ماه از تاریخ لازم الاجرا شدن این آئین‌نامه و طی پنج سال، شناورهای فلزی را جایگزین لنج‌های چوبی کنند.

لنج‌های چوبی که از روزگار قدیم تا به امروز همواره پا به پای مردمان جنوب بوده‌اند اینک به بهانه قاچاق و آتش می‌روند تا به تاریخ سپرده شوند و پروژه لنج‌زدایی و یکسان‌سازی فلزی این شناورها رقم بخورد. پروژه‌ای که به پشتوانه آن شناورهای فلزی چینی که برای صید ترال در این منطقه هستند دیگر لابه‌لای لنج‌های چوبی صیادان بومی غریبه و انگشت‌نما نیستند و همرنگ با دیگر شناوران فلزی بی سر و صدا به کار خود مشغول خواهند شد.

نابودی ده هزار لنج

علیرغم تمامی اعتراض‌ها، مصوبه امحاء لنج‌های خلیج‌فارس روز یکشنبه هفدهم اسفندماه با امضای اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور رسماً ابلاغ و وارد فاز اجرایی شد. امضایی که حکم به لنج‌زدایی و نابودی لنج‌های زیر ۵۰۰ تن از تمامی سواحل خلیج‌فارس می‌دهد. عدم توجه به اعتراض‌ها بیانگر این نکته است که این فرهنگ از سوی تصمیم‌گیرندگان به درکی نمی‌رسد و همین عدم درک درست باعث شد تا در نهایت رای به برچیده شدن حدود ده هزار لنج داده شود. لنج‌هایی که چه در بخش تجاری و چه در بخش صیادی عصای دست ساحل‌نشینان بوده و همواره به عنوان نمادی از خلیج‌فارس معرفی می‌شود. فقط در بندر تیاب نزدیک به ۴۰۰ اصطلاح در مورد لنج و لنج‌داری در گویش مردم وجود دارد که بیانگر حیات جاری لنج‌ها در زندگی مردمان این منطقه است.

با حذف لنج‌ها و جایگزینی نوع فلزی آن مشخص نیست که بر سر این اصطلاحات زنده و مرسوم چه خواهد آمد. واژگانی که همه بوی تاریخ دارند و با چوب سر و کار دارند و روی فلز و شناور مدرن نمی‌نشینند. از سوی دیگر تعجیل در حذف سریع و صریح لنج‌ها را باید نتیجه اصطکاک بین نیروهای سپاه پاسداران و لنج‌داران این سالیان دانست. خردادماه امسال علیرضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران لنج‌داران خلیج‌فارس را تهدید و هشدار داده بود که چنانچه قاچاق کالا متوقف نشود، نیروهای سپاه پاسداران شناورهای حامل این کالاها را در دریا به آتش می‌کشند.

آواره شدن از خانه دریایی

صنعت سه هزار ساله لنج‌سازی که بزرگترین هنر دستی ایران خوانده می‌شود در حالی با چنین تهدیدهایی رو به اتمام می‌رود که مدتهاست به دلیل عدم حمایت دولت با تهدیدهای مالی فراوانی دست به گریبان بود. در حالیکه کشورهای قطر، کویت، امارت متحده عربی، بحرین و عمان سعی در حفظ لنج‌ و لنج‌رانی دارند و به انواع قدیمی‌تر آن همچون جهاز یا همان لنج بادبانی نیز بازگشت داشته‌اند و آن را نمادی از تاریخ و مایه غرور خود می‌دانند؛ در این سو، لنج عامل خطر شناخته می‌شود و حکم به نابودی‌اش داده می‌شود.

 احیای لنج‌سازی رویایی بود که خیلی زود به ورطه فراموشی سپرده شد و زنده ماندن این هنر اصیل، تنها مرهون سفارش‌هایی بوده که اغلب از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس دریافت شده است. حذف نزدیک به هزاران لنج چوبی از خوزستان تا سیستان و بلوچستان جدای از مسئله مخدوش کردن تاریخ، باعث خدشه بر زندگی هزاران نفر خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود تنها در بندر کنگ استان هرمزگان پنج هزار نفر از جمعیت ۲۰ هزار نفری کنگ که روی لنج‌ها کار می‌کنند از کار بیکار شوند. افرادی که لنج برای آنها خانه‌ دوم محسوب می‌شود و تنها به دلیل بی‌خردی عده‌ای نسبت به این شناسنامه‌های تاریخی، اکنون در حال از دست دادن خانه و خوان خود هستند.