صبح امروز، شرکت هلدینگ «بالگردسازی» روسیه طی بیانیه‌ای خبر از اعزام دو فروند بالگرد ترابری میل می-۱۷وی-۵ نیروی هوایی افغانستان به اکراین داد. روسیه مطلع شده است که این اقدام، جهت تعمیر اساسی یا بازآماد در شرکت تعمیرات و اورهال بالگرد آویاکان (Aviakon)  واقع در شهر کانوتوپ (Kanotop) است.

در بیانیه شرکت هلدینگ بالگردسازی روسیه، از تعمیر این بالگردها در اکراین ابزار نگرانی شده است. این نگرانی از آن رو است که شرکت اویاکان، فاقد دانش و مجوزهای لازم برای این منظور است و کتاب‌های فنی و لوازم یدکی لازم جهت انجام این تعمیرات را به‌طور استاندارد ندارد.

از تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۶، تحریم‌های دولت ایالات متحده علیه گروهی از شرکت‌های وابسته به صنایع اسلحه‌سازی و دفاعی روسیه به اجرا درآمده است. شرکت هلدینگ بالگردسازی روسیه نیز یکی از آنها است. به همین دلیل، افغانستان از خرید لوازم یدکی و استفاده از نفرات فنی روسیه جهت تعمیر و نگهداری بالگردهای روسی خود منع شد. در این میان، ناوگان ۹۱ فروندی بالگردهای روسی خانواده میل-۸ نیروی هوایی افغانستان، شامل ۵۳ فروند میل-۱۷وی-۵ بیشترین لطمه را دید.

دولت ایالات متحده از طریق کمک نظامی و با واگذاری تدریجی ۱۵۹ فروند بالگرد فرسوده و حدودا ۴۰ ساله یو اِچ-۶۰آ بلک هاک (UH-60A Black Hawk) سعی کرده است نیاز نیروی هوایی افغانستان را به یک بالگرد ترابری تامین کند، اما در این امر موفق نبوده است. عدم موفقت این پروژه از آن رو است که این بالگردها قابلیت انجام ماموریت در مناطق کوهستانی و ارتفاعات افغانستان را ندارد و نفرات فنی ارتش افغانستان هم تجربه کمی در تعمیر و نگهداری آنها دارند.

با توجه به عدم کارایی این بالگردها در مناطق کوهستانی این کشور، افغانستان در تلاش است با ارسال بالگردهای میل-۱۷وی-۵ خود به اکراین، با تعمیر اساسی، از زمینگیری ناوگان بالگردهای باارزش روسی خود بکاهد.

تاریخ ۵۰ ساله بالگردهای میل-۸ و ۱۷ در افغانستان

قدمت حضور خانواده بالگردهای ترابری و هجومی میل می-۸ در افغانستان، به سال ۱۳۴۹ شمسی بازمی‌گردد؛ زمانی که تعداد چهار فروند میل ۸تی، جهت استفاده نیروی هوایی افغانستان به منظور حمل نفرات، بار و همچنین مقامات دولتی همچون پادشاه وقت، ظاهرشاه خریداری و یک سال بعد تحویل داده شدند.

پس از روی کار آمدن حکومت جمهوری دموکراتیک افغانستان و افزایش کمک‌های نظامی اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان، ۵۰ فروند بالگرد میل-۸تی دیگر در سال ۱۳۵۸ الی ۱۳۶۰، تحویل نیروی هوایی این کشور شد تا جایگزین بالگردهای فرسوده میل-۴آ که در سال‌های ۱۳۴۳ و ۱۳۴۴ به تعداد ۱۸ فروند تحویل این نیرو شده بودند، شوند.

در سال ۱۳۶۰ و با افزایش نیاز ارتش افغانستان به استفاده از بالگردهای ترابری، جهت هلی برن یا انتقال نیروهایش به مناطق صعب العبور و کوهستانی در جریان جنگ با مجاهدین، تحویل بالگردهای قدرتمندتر و پیشرفته‌تر میل-۸ام تی، با نام تجاری میل-۱۷، به نیروی هوایی افغانستان آغاز شد.

میل-۱۷، با موتورهای قدرتمندتر، گیربکس و ترنسمیشن قوی‌تر و مجهز به واحد توان کمکی که امکان استارت موتور بالگرد را بدون نیاز به استارتر زمینی فراهم می‌کرد، نقش بسیار مهمی در ترابری نیروها و تجهیزات افغانستان در جنگ ایفا کرد.

تا سال ۱۳۶۷، مجموعا ۵۰ فروند میل-۱۷ تحویل نیروی هوایی افغانستان شد که در کنار صدها فروند میل-۸ام تی ارتش سرخ شوروی، در جنگ با مجاهدین از آنها استفاده شد. البته در سال‌های نخستین جنگ، تلفات بالایی به علت استفاده از موشک‌های دوش‌پرتاب ضد هوایی استینگر و بلو پایپ از سوی مجاهدین داشتند.

با سقوط حکومت کمونیستی افغانستان و به روی کار آمدن دولت اسلامی، هرآنچه هنوز از بالگردهای میل-۸تی و میل-۱۷ در خدمت نیروی هوایی افغانستان باقیمانده بود، به خدمت دو نیروی هوایی تحت کنترل احمد شاه مسعود در کابل و عبدال رشید دوستم در مزار شریف درآمد و در جنگ‌های داخلی آنها، همچون نبرد کابل بین سال‌های ۱۳۷۱ الی ۱۳۷۵ استفاده شد. با قدرت گرفتن طالبان و تشکیل عمارت اسلامی افغانستان در سال ۱۳۷۵، نیروی دفاع اسلامی افغانستان از سوی این گروه تشکیل شد. دو سال قبل از آن، این گروه موفق به تصرف شماری هواپیماها و بالگردهای نیروی هوایی دوستم شد که شامل شش فروند میل-۸تی و ۱۷ می‌شد. نیروی دفاع هوایی اسلامی افغانستان، از سال ۱۳۷۵، این بالگردها استفاده می‌کند.

بالگردهای میل-۱۷ پس از سقوط طالبان

در سال‌های ۱۳۷۸ الی ۱۳۸۰، نیروهای نظامی اتحاد شمال به رهبری احمد شاه مسعود، تسلیحات زیادی از هند و از طریق روسیه به عنوان کمکِ نظامی، دریافت کردند. در میان این تجهیزات و تسلیحات، ده فروند بالگرد میل-۸ام تی‌وی دستِ دوم نیروی هوایی روسیه بود که با هزینه دولت هند تعمیر شد.

این بالگردها در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ تحویل به اتحاد شمال شد تا در کنار سایر بالگردهای این نیرو، علیه طالبان استفاده شود. بسیاری از این بالگردها از گزند حملات نیروهای متحدین، به رهبری آمریکا، در جریان حمله نظامی به افغانستان در سال ۱۳۸۱، در امان ماند و به همراه یک فروند میل-۸ام‌تی باقیمانده از نیروی هوایی طالبان، به خدمت هنگ هوایی تازه تاسیس اردوی ملی افغانستان درآمد.

در سال‌های نخست پس از سقوط حکومت طالبان، ۲۸ فروند بالگرد میل ۸ام‌تی، میل ۸ام‌تی‌وی-۱ و میل-۱۷ از سوی انگلستان، روسیه، اسلواکی و جمهوری چک و با هزینه ناتو، امارات متحده عربی و ایالات متحده آمریکا در سال‌های ۱۳۸۱ الی ۱۳۸۷ به هنگ هوایی تازه تاسیس اردوی ملی افغانستان تحویل داده شد. این بالگردها، به همراه حدود ده فروند بالگردهای میل-۸ام تی‌وی باقیمانده از نیروهای اتحاد شمال، در عملیات‌های نظامی علیه القاعده و طالبان مورد استفاده اردوی ملی افغانستان و آیساف (نیروهای بین‌المللی کمک به امنیت) مورد استفاده واقع شد.

خریداری میل-۱۷وی-۵ از صنایع بالگردسازی کازان

در تابستان ۱۳۸۹، به دستور رئیس جمهوری وقت افغانستان، حامد کرزای، هنگ هوایی اردوی ملی افغانستان به نیروی هوایی افغانستان ارتقا و تغییر نام داد. این مسئله باعث شد قدرت هوایی افغانستان بیش از پیش افزایش یافته و هواپیماها و بالگردهای بیشتری با کمک ناتو و به‌خصوص ایالات متحده آمریکا و امارات متحده عربی خریداری شود.

در آن سال، ۱۰ فروند میل-۱۷وی-۵ که جدیدترین عضو خانواده بالگردهای میل-۱۷ بود، به وسیله امارات از روسیه برای نیروی هوایی افغانستان خریداری شد. در همان سال، دولت آمریکا نیز شش فروند میل-۱۷وی۱ که نمونه قدیمی‌تر وی-۵ بود را جهت آموزش خلبانان بالگردهای میل-۱۷ نیروی هوایی افغانستان از روسیه خریداری کرد که در سال ۱۳۹۰ به نیروی هوایی افغانستان تحویل داده شد.

این مدل خاص از بالگرد میل-۱۷، از سوی صنایع بالگردسازی کازان تولید می‌شود و در مقایسه با همتایان آمریکایی خود چون شینوک و یا فرانسوی چو کوگار و سوپر پوما، قیمت بسیار کمتری داشته و قابلیت پرواز در مناطق کوهستانی و ارتفاعات افغانستان را فراهم می‌کند.

علاوه بر ده فروند نخست، تعداد ۶۳ فروند میل-۱۷وی-۵ دیگر نیز در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۲ از سوی ایالات متحده، برای نیروی هوایی افغانستان خریداری شد که تا سال ۱۳۹۳ تحویل این نیرو داده شد. ۲۱ فروند از آنها به قیمت ۳۷۵ میلیون دلار، ۱۲ فروند دیگر به همراه لوازم یدکی و جانبی به مبلغ ۱۹۷ میلیون دلار و ۳۰ فروند نهایی به همراه لوازم یدکی و جانبی و موتورهای اضافه به مبلغ ۵۷۲ میلیون دلار خریداری شد.

جایگزینی غیر موفقیت‌آمیز میل-۱۷های نیروی هوایی افغانستان با بلک هاک‌های مازاد آمریکا

بالگردهای میل-۱۷وی-۵ نیروی هوایی افغانستان، بیش از هر وسیله پرنده دیگر این نیرو، تلفات داده است. دو دلیل برای این تلفات محتمل است؛ برخورد گلوله‌های سلاح‌های سبک و سنگین طالبان و یا اشتباه خلبانان آنها که یا آموزش ناکافی ندیده بودند و یا غیرصحیح عمل کردند. در نتیجه آن از سال ۱۳۸۹ تا به امروز ۲۰ فروند از مجموع ۷۳ فروند میل-۱۷وی-۵ نیروی هوایی افغانستان سانحه داده است که منجر به نابودی شمار زیادی از آنها شده‌ است.

در سال ۱۳۹۲، نیروی هوایی افغانستان، در مجموع ۸۶ فروند میل-۱۷ عملیاتی در چهار مدل مختلف شامل «وی-۵» در اختیار داشت. این تعداد در آبان ماه سال ۱۳۹۷ به ۳۵ فروند رسید. آنچه باعث این کاهش شدید شده است نه سوانح هوایی بلکه ناتوانی دولت افغانستان در خریداری قطعات برای این بالگردها از صنایع بالگردسازی کازان روسیه و همچنین ارسال این بالگردها به مراکز تعمیراتی روسیه، جهت انجام تعمیرات رده دپویی یا اساسی است. این شرایط در نتیجه مخالفت دولت آمریکا به دنبال تحریم شرکت هلدینگ بالگردسازی روسیه از ۵ آبان ۱۳۹۶ است.

به عنوان یک راه حل جایگزین، در سال ۱۳۹۵ دولت ایالات متحده پیش از قطع کردن ارتباط وزارت دفاع افغانستان با صنایع بالگردسازی کازان، تصمیم گرفت  تا ۱۵۹ فروند از بالگردهای یو اِچ-۶۰آ بلک هاک مازاد هوانیروز خود را که به علت فرسودگی و سن بالا (۴۱ الی ۳۸ سال) به تازگی از رده خارج شده بودند، با صرف هزینه ۷ میلیارد دلار، جهت تعمیر اساسی و ارتقای جزئی آنها، برای واگذاری به نیروی هوایی افغانستان آماده کند. بالگردهایی که نخستین گروه ۵۳ فروندیشان در سال‌های ۱۳۹۶ الی ۱۳۹۸ تحویل شدند به علت ناتوانی در انجام عملیات در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور افغانستان نتوانستند جایگزین میل-۱۷های نیروی هوایی این کشور در عملیات‌های نظامی علیه طالبان شوند.

راه‌حل موقتی و ناایمن، ارسال میل-۱۷وی-۵ ها به اسلواکی و اکراین برای تعمیر اساسی

اگرچه بالگرد بلک هاک دارای ایمنی بیشتر و همچنین قابلیت‌های پروازی بهتر شامل سرعت بیشتر در ارتفاعات پایین در مقایسه با میل-۱۷ است اما ناتوانی در انجام ماموریت‌های محوله به آن در مناطق کوهستانی، سبب شده است وزارت دفاع افغانستان، با استفاده از کمک‌های دولت هند، تعداد اندکی از بالگردهای میل-۱۷وی-۵ خود را که تنها ۶ الی ۹ سال از عمرشان می‌گذرد در خدمت نگه دارد.

در این راستا، بر اساس یک قرارداد منعقد شده بین وزارت دفاع افغانستان و صنایع تعمیرات هواپیمایی اسلواکی در سال ۱۳۹۷، یک فروند میل-۱۷وی-۵ به این کشور ارسال و تعمیر اساسی شد.

هلدینگ بالگردسازی روسیه از این امر مطلع شد و با انتشار بیانیه‌ای در تاریخ ۲۶ شهریور ۱۳۹۷ به نیروی هوایی افغانستان هشدار داد از بالگرد اورهال شده، استفاده نکند زیرا صنایع تعمیرات هواپیمایی اسلواکی، کتاب‌های راهنمای اورهال این مدل بالگرد میل-۱۷ را نداشته و آن را به‌طور تجربی انجام داده است.

حال تاریخ تکرار شده است و در ماه گذشته، افغانستان دو فروند میل-۱۷وی-۵ خود را اینبار به صنایع تعمیرات بالگرد آویاکان در کانوتوپ اکراین ارسال کرده است. در پی آن، بار دیگر شرکت هلدینگ بالگردسازی، صبح امروز با انتشار یک بیانیه نسبت به انجام این اورهال غیر ایمن به دولت افغانستان هشدار داده است. این هشدار به این دلیل است که این صنایع نیز به علت قطع ارتباط با روسیه، کتاب‌های فنی مربوط به این نوع بالگرد را نداشته و صرفا با استفاده از تجربه اورهال میل-۸ و ۱۷های قدیمی این کار را انجام می‌دهند.

در حال حاضر نیروی هوایی افغانستان، ۳۸ فروند بالگرد میل-۸اِم‌تی‌‌وی و ۵۳ فروند میل ۱۷ وی-۵ در اختیار دارد اما به علت ناتوانی این کشور در خرید لوازم یدکی مورد نیاز و ارسال آنها به روسیه جهت تعمیر اساسی، کمتر از ۳۰ فروند از این تعداد، آمادگی رزمی کامل داشته که با فرا رسیدن موعد اورهالشان در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ زمینگیر خواهند شد. علت این امر فشار دولت ایالات متحده آمریکا به افغانستان و جلوگیری از ارسال این بالگردها به روسیه جهت اورهال است.