مخالفان دولت ارمنستان روز شنبه گذشته تجمع گسترده‌ای را در ایروان، پایتخت این کشور برگزاری کردند. معترضان اصرار داشتند اگر نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان تا ظهر سه‌شنبه هشتم دسامبر جاری از سمت خود کناره‌گیری نکند، نافرمانی مدنی در سراسر کشور آغاز می‌شود.

وازگن مانوکیان که از سوی مخالفان به عنوان نخست وزیر معرفی شده است، خواستار تشکیل دولت موقت شده و خاطرنشان کرد که این موضوع در گام نخست مربوط به توافق سه‌جانبه میان ارمنستان، روسیه و آذربایجان می‌شود. وی افزود: "ما هرگز با او آشتی نخواهیم کرد، اما توافق انجام شده عملاً صحیح است و ما نمی‌توانیم آن را رد کنیم زیرا این امر می‌تواند منجر به وقوع درگیری مجدد با ترکیه و‌ آذربایجان شود، افزون بر آن‌که رد این توافق‌نامه، گامی علیه مأموریت صلح روسیه تلقی خواهد شد."

شورای جنبش "نجات ملی" که متشکل از ۱۶ حزب در داخل و خارج از پارلمان است، مانوکین را برای تصدی سمت نخست وزیری ارمنستان معرفی کرده است، وی پیش از این، پست نخست وزیری، وزارت دفاع و ریاست شورای عمومی ارمنستان را بر عهده داشت.

البته احزاب مخالف از ۱۱ ماه نوامبر گذشته، اعتراضات مختلفی را در نقاط مختلف کشور راه اندازی کرده و خواستار استعفای پاشینیان هستند.

آرتور وانیتسیان، رئیس حزب رودینا و رئیس سابق سرویس امنیت ملی ارمنستان، در تجمع روز گذشته، گفت: "پس از استعفای پاشینیان، اقدام به تشکیل دولت انتقالی به ریاست مانوكین خواهیم کرد." این در حالی است که پاشینیان پیوسته تأکید دارد که هرگز حاضر به کناره‌گیری از قدرت نیست.

البته مخالفان در واکنش به امضای بیانیه سه‌جانبه در مورد قره‌باغ و مناطق اطراف آن که تا همین اواخر تحت کنترل ارمنستان قرار داشت، دست به اعتراض زدند. بر اساس این توافق‌نامه، باکو کنترل مناطق آغدام(آکنا)، کَلبَجَر (کارواجار) و لاچین (بردزور) را دوباره بدست خواهد آورد، در حالی که ایروان گذرگاه لاچین به عرض ۵ کیلومتر که ارتباط ارمنستان با مرکز استان، خانکندی (استپاناکرت) را فراهم می‌کند، حفظ خواهد کرد اما این گذرگاه تحت کنترل و نظارت صلحبانان روسی باقی خواهد ماند. این گذرگاه بر شهر مهم شوشا از لحاظ استراتژیک نقشی نخواهد نداشت. قابل ذکر است که آنکارا و مسکو از طریق یک مرکز نظارت در خاک آذربایجان بر اجرای توافق‌نامه آتش‌بس نظارت دارند.

از سوی دیگر، ادامه اعتراضات در ارمنستان، سازمان تحقیقات ویژه این کشور را بر آن داشت، پرونده جنایی «سازماندهی تظاهرات و برگزاری تجمعات» که در مغایرت با قانون آزادی‌ها است را باز کند.

به گفته رام ناواساردیان، مدیر شرکت «ام.پی.جی» و نماینده رسمی موسسه بین‌المللی “گالوپ”(GALLUP) در ایروان، طبق یک نظرسنجی، ۴۵.۳ درصد  از استعفای پاشینیان حمایت می‌کنند، در حالی که ۳۷.۸ درصد از پاسخ دهندگان متعقدند که وی باید در سمت نخست وزیری باقی بماند، اما ۱۶.۹ درصد دیگر، پاسخ دادن به این نظرسنجی را دشوار دانستند. افزون بر آن، ۲۸.۸ درصد پاسخ دهندگان برگزاری زودهنگام انتخابات پارلمانی را یک ضرورت مبرم می‌دانند، اما ۹.۱۶ درصد دیگر معتقدند که ارمنستان نیاز به برگزاری انتخابات زودهنگام دارد، ۱۴.۳ درصد، این اقدام را غیر ضروری دانسته و ۲۷.۲ درصد دیگر به طور جدی مخالف این پیشنهاد هستند.

اکنون که احتمال تغییر قدرت در ارمنستان در افق پدیدار شده است، این کشور که در گذشته بخشی از اتحاد جماهیر شوروی سابق بود ممکن است شاهد دو سناریو باشد، تداوم اعتراضات مردمی شبیه به آن‌چه دو سال پیش اتفاق افتاد یا بروز اختلاف و ناسازگاری در مجلس.

البته به دنبال اعتراضات گسترده‌ای مردمی در سال ۲۰۱۸، یا آنچه به عنوان سناریوی «انقلاب‌های‌رنگی» شناخته می‌شود که سرژ سرکیسیان، نخست وزیر سابق را وادار به کناره‌گیری کرد، نیکول پاشینیان توانست قدرت را در دست گیرد. در حال حاضر مخالفان دولت در ارمنستان خواستار تکرار همان سناریو هستند و از پاشینیان می‌خواهند از قدرت کنار برود.

اما سناریوی دوم این است که مخالفان با استفاده از گسترش نارضایتی عمومی، پاشینیان را وادار به تسلیم استعفایش به مجلس کنند، اما احتمال چنین اقدامی از سوی مخالفان بعید به نظر می‌رسد، زیرا حزب پاشینیان اکثریت مجلس را در دست دارد. البته گزینه اخیر، درگیری و خشونت خواهد بود، اما میزان پذیرش نتایج آن توسط جامعه جهانی قابل پیش‌بینی نیست.

آن‌چه در این میان حائز اهمیت است، حمایت ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه از پاشینیان است، به ویژه از آنجا که موضع کرملین برای رای دهندگان ارمنستان اهمیت زیادی دارد. سه هفته پس از توافق سه‌جانبه و در جریان اجلاس سازمان پیمان امنیت جمعی که در فضای مجازی در دوم ماه دسامبر جاری به ریاست پوتین برگزار شد، پاشینیان از مسکو به خاطر تلاش‌های که برای انعقاد پیمان صلح تاریخی قره‌باغ انجام داد، سپاسگزاری کرد. رئیس جمهوری روسیه نیز، پاشینیان را "مردی با شهامت و شخصیتی بزرگ دانست که توانست تصمیمات دردناکی را اتخاذ کند؛ زیرا به گفته وی مردم ارمنستان به چنین اقدامی نیاز داشتند." ولادیمیر پوتین از همکاران خود در سازمان منطقه‌ای خواست که پاشینیان و تیم او را مورد حمایت قرار دهند.

بدین ترتیب، از تحولات اخیر چنین بر می‌آید که پوتین تمایل به کمک به پاشینیان دارد تا در قدرت باقی بماند و در نتیجه، با مخالفان دولت ایروان همکاری نخواهد داشت. مسکو بدین باور است که پاشینیان گزینه مناسبی برای ارمنستان است و شکی نیست فردی که توسط انقلاب رنگی و با حمایت نهادهای جورج سورس و با روشی که مسکو آن را نمی‌پسندد، به قدرت برسد، نمی‌تواند برای روسیه گزینه مناسبی باشد.

البته کرملین به دلیل حضور گسترده نظامی و کنترل بسیاری که بر مهمترین تأسیسات انرژی و زیرساخت‌های ارمنستان دارد، پیوند ویژه‌ای با این کشور داشته و نفوذ مسکو در ارمنستان در مقایسه با سایر جمهوری‌های شوروی سابق تفاوت بسیاری دارد، افزون بر آن که مسکو، ارمنستان را یک متحد مهم اقتصادی و استراتژیک می‌داند.

در فرجام می‌توان گفت که بحران قره‌باغ از آغاز به عنوان چالشی برای هر دو کشور آذربایجان و ارمنستان به شمار می‌رود و ریشه هر بحث و جدل سیاسی میان دو کشور، به درگیری‌های قفقاز پیوند پیدا می‌کند.